Στο Φτερό / Σαν παραλήρημα...

«Η ανθρώπινη φωνή» του Φρανσίς Πουλένκ, λιμπρέτο (Ζαν Κοκτό) Φρανσίς Πουλένκ / Σκηνοθεσία: Παναγής Παγουλάτος. 

Αντιγράφω, απ’ την ανάρτησή μου, με τον τίτλο «Στο Φτερό / Φωνές εν τη ερήμω ή Η διπλή έκπληξη», εδώ, στο totetartokoudouni.blogspot.com, στις 29 του περασμένου Οκτωβρίου 2018, μ’ αφορμή τη συναυλιακή παρουσίαση στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος της όπερας «La Voix Humaine» του Φρανσίς Πουλένκ, σε κοινή παράσταση με το ομώνυμο μονόπρακτο του Ζαν Κοκτό, τα σχετικά με το έργο:

«Παρίσι, δεκαετία του ’20. Είναι το τελευταίο τους τηλεφώνημα. Ή, σωστότερα, είναι το τελευταίο του τηλεφώνημα. Στη γυναίκα με την οποία ήταν για πέντε χρόνια εραστές -δεν έχει όνομα, είναι 

απλώς Εκείνη. Ούτε του άνδρα τ’ όνομα μαθαίνουμε. Ούτε τον ακούμε -μόνο εκείνη ακούμε. Την έχει εγκαταλείψει. Για μια άλλη γυναίκα. Την επομένη παντρεύεται τη γυναίκα αυτή. Δε θα επικοινωνήσουν ξανά. Δεν πήρε τηλέφωνο για να την αποχαιρετήσει. Εκκρεμότητες θέλει να ρυθμίσει: πρέπει εκείνη να του επιστρέψει τα γράμματά που της έχει γράψει. Θα στείλει τον υπηρέτη του να του τα δώσει. Εκείνη υποκρίνεται. Παίζει την άνετη. «Είναι γενναία». Ενώ είναι σε απόγνωση -μια τρελά ερωτευμένη γυναίκα. Και ψεύδεται -παίζει θέατρο. Του λέει ότι το προηγούμενο βράδυ είχε βγει έξω, στη φίλη της, την Μάρθα. Και σήμερα είχε βγει. «Μόλις έχει γυρίσει». Του περιγράφει τι φοράει -το ροζ φόρεμά της. Μιλούν για το παρελθόν, παίρνει όλα τα λάθη πάνω της, δεν τον κατηγορεί -τον λατρεύει άνευ ορίων, άνευ όρων. Εκείνος «είναι στο σπίτι του». Η σύνδεση 

γίνεται μέσω τηλεφωνήτριας, στη γραμμή μπαίνουν τρίτοι, η σύνδεση διακόπτεται ξανά και ξανά... Αυτό την τρελαίνει. Σε μια απ’ τις διακοπές, όταν του τηλεφωνεί η ίδια πια, αποκαλύπτεται ότι κι εκείνος ψεύδεται. Δεν είναι στο σπίτι του, της τηλεφωνεί, ίσως, απ’ το σπίτι της «άλλης». Όταν την ξαναπαίρνει, δεν του λέει τίποτα. Μόνον του ομολογεί την αλήθεια: δε βγήκε. Στο σπίτι είναι. Δε φοράει το ροζ φόρεμά της. Μια κομπινεζόν φοράει. Κι από πάνω, μια ρόμπα. Άυπνη, εγκαταλειμμένη στη μοναξιά της, βουτηγμένη στην κατάθλιψη. Και την προηγούμενη νύχτα έκανε απόπειρα αυτοκτονίας με χάπια. Αλλά τη γλύτωσε η φίλη της που 

’φερε γιατρό στο σπίτι. Κολλημένη στο ακουστικό ρουφάει τα λόγια του, τα τελευταία που πρόκειται ν’ ακούσει -δε θα ’θελε ποτέ να τελειώσει το τηλεφώνημα αυτό. Αλλά όσα είχε εκείνος να της πει εξαντλούνται. Πρέπει να κλείσουν. Του ζητάει, τον ικετεύει να κατεβάσει εκείνος το ακουστικό -εκείνη δεν μπορεί. Έχει τυλίξει το καλώδιο του τηλεφώνου γύρω απ’ το λαιμό της... Ο Γάλος Ζαν Κοκτό, ομοφυλόφιλος, έγραψε το μονόπρακτο/μονόλογο «Ανθρώπινη φωνή» (1928, πρώτο ανέβασμα 1930) για γυναίκα

ηθοποιό αλλά, με κάπως οξυμένο ένστικτο, αντιλαμβάνεσαι ότι «Εκείνη» είναι άντρας ομοφυλόφιλος κι ότι το κομμάτι είναι, προφανώς, αυτοβιογραφικό -ένας ομοφυλόφιλος σε απόγνωση, όταν ο εραστής του τον εγκαταλείπει για να παντρευτεί. Ο, επίσης Γάλος, συνθέτης Φρανσίς Πουλένκ, επίσης ομοφυλόφιλος και σ’ ανάλογη φάση εγκατάλειψης απ’ τον ερωτικό του σύντροφο, ανασυνέθεσε το έργο του Κοκτό σε μονόπρακτη όπερα -«λυρική τραγωδία» τη χαρακτηρίζει- για σοπράνο και ορχήστρα, με τον ίδιο τίτλο («Η ανθρώπινη φωνή», 1959). Η... εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών -κατάργηση των ενδιάμεσων τηλεφωνητριών, ψηφιακή τηλεφωνία, κινητά κλπ κλπ....- έχει ακυρώσει «πρακτικά» το έργο αλλά η ερωτική απόγνωση, η έλλειψη επικοινωνίας, η μοναξιά δεν ακυρώνονται. Ποτέ. Το κείμενο του -υπερτιμημένου, κατά τη γνώμη μου- Κοκτό, βέβαια, είναι μελοδραματικό, κάπως «εύκολο». Αλλά έχει κι ένα σπαραγμό, μια απόγνωση που μοιάζει ειλικρινής. O Πουλένκ με τη «λυρική τραγωδία» του, όπου διατήρησε, με κάποιες τροποποιήσεις, σε συνεργασία με τη σοπράνο Ντενίζ Ντιβάλ που ’ταν η πρώτη διδάξασα το ρόλο, το πρωτότυπο κείμενο του Κοκτό, ακολουθώντας τα προχωρημένα μουσικά ιδιώματα της εποχής του και με την ιδιαίτερη ενορχήστρωσή του -το ξυλόφωνο «υποδύεται» τα κουδουνίσματα του τηλεφώνου- πιστεύω ότι ανέδειξε το μονόλογο σ’ εκρηκτικό κομμάτι μουσικού θεάτρου δικαιώνοντάς το».

Η «Εναλλακτική Σκηνή» της Λυρικής δεν ξέρω γιατί -δεν αναφέρεται ο λόγος στο πρόγραμμα- επέλεξε να παρουσιάσει την εκδοχή για φωνή και πιάνο της μονόπρακτης όπερας του Πουλένκ στερώντας το έργο ακριβώς απ’ την ιδιαίτερη αυτή ενορχήστρωσή του. Επιπλέον, ο σκηνοθέτης Παναγής Παγουλάτος, κάτω, προφανώς, απ’ το φόβο ότι η εξέλιξη της τηλεφωνίας έχει καταστήσει άκυρο ένα έργο με συμπρωταγωνιστή το τηλέφωνο μέσω κέντρου, επέλεξε να το ανατρέψει μ’ έναν βουβό πρόλογο: η παράστασή του ανοίγει μ’ Εκείνη στο κρεβάτι μαζί μ’ Εκείνον. Εκείνος σηκώνεται, ντύνεται, ετοιμάζει τη βαλίτσα του, τυλίγει ένα κόκκινο φουλάρι γύρω απ’ το λαιμό του, ξεκινάει να φύγει, γυρνάει στο κρεβάτι, ίσως, για ένα τελευταίο, αποχαιρετιστήριο φιλί, Εκείνη τον τραβάει, τον αρπάζει, παλεύουν, μια αίσθηση πάλης ερωτικής αλλά, τελικά, τον έχει στραγγαλίσει με το κόκκινο φουλάρι. Πάνω απ’ το κρεβάτι με το άψυχο σώμα του θα τραγουδήσει ολόκληρη τη «λυρική τραγωδία» του Πουλένκ, εν είδει ενός παραληρηματικού μονολόγου, όπου το τηλέφωνο είναι παρόν αλλά δε «συμμετέχει» παρά μόνο όταν Εκείνη, μέσα στην παραφροσύνη της, υποτίθεται ότι τηλεφωνεί στο σπίτι του. Ενώ στο φινάλε, αντί του καλωδίου του, θα τυλίξει γύρω κι απ’ το δικό της λαιμό το κόκκινο φουλάρι του θανάτου. Ενδιαφέρουσα σύλληψη αλλά, τελικά, νομίζω, ότι μειώνει τη δυναμική του έργου: η απουσία του ζωντανού εραστή δε θα ’ταν, ίσως, πιο ισχυρή απ’ την παρουσία του νεκρού; Η παράσταση, πάντως, έχει 

ενδιαφέρουσα αισθητική -το, καλά φωτισμένο απ’ τον Χρήστο Τζιόγκα, σκηνικό και τα κοστούμια της Τότας Πρίτσα, με τη γιαπονέζικη αίσθηση που αφήνουν, με παρέπεμψαν στην «Αυτοκρατορία των αισθήσεων» του Ναγκίσα Όσιμα. Η σοπράνο Έλενα Κελεσίδη, με φωνή ώριμη, κατάλληλη για το ρόλο Εκείνης, και με υποκριτική επάρκεια, υποστηρίζει θερμά το ρόλο -χωρίς, πάντως, να τον απογειώνει-, μ’ άξια συμπαραστάτρια στο πιάνο, τη μέρα που ’δα την παράσταση, την Σοφία Ταμβακοπούλου. Ο Αίμων Γαροφάλλου εξυπηρετεί τις ανάγκες της σκηνοθεσίας (Φωτογραφίες: Δημήτρης Σακαλάκης).

(Το πρόγραμμα της παράστασης, κατά ένα μέρος του δίγλωσσο -ελληνικά κι αγγλικά-, απόλυτα διαφωτιστικό, μέσα απ’ το πληρέστατο, χωρίς να πλατειάζει, βασικό κείμενο «Αν δεν τηλεφωνούσες, θα είχα πεθάνει...» της Φοίβης Παπαγιαννίδη).

Εθνική Λυρική Σκηνή / Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», «Εναλλακτική Σκηνή», 31 Ιανουαρίου 2019.