Στο Φτερό / Η περίπτωση Νίκολα Τέσλα: άνοδος και πτώση

 

«Οι αστραπές» του Φιλίπ Ερσάν, λιμπρέτο (Εσνόζ) Ζαν Εσνόζ / Μουσική διεύθυνση: Ηλίας Βουδούρης. Σκηνοθεσία: Κλεμάν Ερβιέ-Λεζέ (αναβίωση: Κλερ Πασκιέ).

 

Σέρβος, γεννημένος το 1856, στην τότε Αυστριακή Αυτοκρατορία και σε έδαφος της σημερινής Κροατίας, ο μηχανικός και εφευρέτης Νίκολα Τέσλα, ο οποίος έκανε ημιτελείς σπουδές στο Γκρατς και στην Πράγα, εργάστηκε στην Βουδαπέστη και, κατόπιν, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, για να μεταναστεύσει, τελικά, το 1884, στις ΗΠΑ, ήταν, χωρίς αμφιβολία, μία ιδιοφυία.

Η οποία, στο χώρο του ηλεκτρισμού, πρόσφερε στην ανθρωπότητα τεράστιες υπηρεσίες. Και όμως άργησε να αναγνωριστεί λόγω της εξαιρετικά αντιφατικής, εκκεντρικής και, εντέλει, διαταραγμένης προσωπικότητάς του -μιλούσε για επαφές που κάνει με εξωγήινους, «συνομιλούσε» με τα πουλιά...-  και λόγω του ότι πολεμήθηκε, κυρίως από τον

αμερικανό, επίσης, εφευρέτη αλλά και επιχειρηματία Τόμας Έντισον. Αναγνώριση που ήρθε, βασικά, μετά το θάνατό του το 1943. Ενώ, τις τελευταίες δεκαετίες, ο Τέσλα, του οποίου πολλοί εκμεταλλεύτηκαν και καπηλεύτηκαν τις εφευρέσεις που ο ίδιος δεν στάθηκε ικανός, σε αντίθεση με τον Έντισον, να προωθήσει εμπορικά και οικονομικά, αναδείχθηκε σε καλτ ήρωα της ποπ κουλτούρας. Ο Τέσλα με το όνομα Γκρέγκορ είναι ο ήρωας στο μυθιστόρημα «Αστραπές» (2010) του Γάλου Ζαν Εσνόζ που ο ίδιος το μετασχημάτισε σε λιμπρέτο για την όπερα «Οι

αστραπές» (2021) του Φιλίπ Ερσάν (έχουμε ακούσει στο Μέγαρο Μουσικής, το 2019, το ιδιότυπο αλλά πολύ ενδιαφέρον έργο του «Tristia», από τον Θεόδωρο Κουρεντζή και την «musicAeterna» του). Ένα λιμπρέτο απλό, χωρίς, ομολογουμένως, εξάρσεις και, κάπως ευθύγραμμο, με σύντομες σκηνές, κινηματογραφικής δομής, που βασίζεται στη ζωή του Τέσλα αλλά με μυθοπλαστικές παρεμβάσεις. Ο Φιλίπ Ερσάν, χωρίς να

πρωτοπορεί, έχει γράψει, σε δρόμους ήδη ανοιγμένους, μουσική μελωδική, ελκυστική για το ευρύ κοινό, που κορυφώνεται σταθερά για να φτάσει στα καλύτερά της με το κουαρτέτο -σε δύο παράλληλες σκηνές- Γκρέγκορ-Νόρμαν

και Έντισον-Μπέτι ενώ η σκηνή με τις ζωντανές -αποτυχημένες- δοκιμές της ηλεκτρικής καρέκλας, με τον κατάδικο να σπαρταράει πάνω της αλλά να μην πεθαίνει είναι πραγματικά πολύ σκληρή. Στην όπερα των Εσνόζ-Ερσάν -«παιχνιώδες δράμα» τη χαρακτηρίζει ο συνθέτης-  ο Τέσλα/Γκρέγκορ φτάνει με πλοίο στην Νέα Ιόρκη, απένταρος μετανάστης, μόνο με μία συστατική επιστολή προς τον Τόμας Έντισον. Όταν η μηχανή του πλοίου παθαίνει βλάβη και καταφέρνει εθελοντικά να τη διορθώσει, γίνεται

σταρ.  Με τον Έντισον, ο οποίος φοβάται ότι θα τον υποσκελίσει, δεν θα τα βρούνε. Ο Τέσλα/Γκρέγκορ θα βρει, όμως, προστασία στον εύπορο επιχειρηματία Πάρκερ, υποστήριξη από τη δημοσιογράφο Μπέτι και, αργότερα, θα γνωρίσει το ζεύγος φιλανθρώπων

Άξελροντ -τον Νόρμαν και την Έθελ- που τον στηρίζουν -η Έθελ, μάλιστα, τον ερωτεύεται. Αλλά χωρίς αντίκρυσμα γιατί είναι αφιερωμένος στην επιστήμη και στις εφευρέσεις του τις οποίες πολεμάει και συκοφαντεί ο Έντισον. Κουρασμένος από τη δημοσιότητα και τον πόλεμο αυτό, θα φύγει στο Κολοράντο ενώ ο Πάρκερ θα άρει την υποστήριξη που του έχει προσφέρει. Μόνοι φίλοι του πια, τελικά, το ζεύγος Άξελροντ. Θα πεθάνει μόνος του σε ένα

ξενοδοχείο, στην Νέα Ιόρκη, το 1943, χωρίς να έχει αναγνωριστεί πλήρως η προσφορά του. Η αναγνώριση του πολύ μπροστά από την εποχή του εφευρέτη άργησε πολύ να έρθει -μετά το θάνατό του. Ο σκηνοθέτης Κλεμάν Ερβιέ-Λεζέ πήγε με τα νερά του έργου. Το  ανέβασε το 2021 στην Κωμική Όπερα του Παρισιού, σε συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή,

απλά και δυναμικά, με την Κλερ Πασκιέ να έχει αναλάβει εδώ, επιτυχώς, την αναβίωση της παράστασης. Εξαιρετικά καλαίσθητα και εξόχως λειτουργικά -έρεαν,σε μία συνεχή ροή- τα σκηνικά της Ορελί Μαέστρ, φωτισμένα άψογα 

από τον Μπερτράν Κουντέρ (σε αναβίωση Ενζό Σεσκατί), εξαιρετικά και τα κοστούμια της Καρολίν ντε Βιβέζ -άσπρο, μαύρο και γκρίζο που έσπαζαν με τα φλούο χρώματα των κοστουμιών των γυναικών, μαζί με το σχεδιασμό ήχου από τον Ζαν-Λικ Ριστόρ βοηθούσαν ουσιαστικά το σκηνικό αποτέλεσμα. Ο Ηλίας Βουδούρης οδήγησε από το πόντιουμ ικανοποιητικά την Ορχήστρα και τη

διδαγμένη από τον Αγαθάγγελο Γεωργακάτο Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Σωστός φωνητικά και υποκριτικά ο βαρύτονος Χάρης Ανδριανός ως Γκρέγκορ, αν και περίμενα να υπερβεί τα όριά του. Σε καλό επίπεδο και ο τενόρος Γιάννης Καλύβας (Νόρμαν), η σοπράνο Χρύσα Μαλιαμάνη (Μπέτι), ο μπασοβαρύτονος Μάριος Σαραντίδης (Πάρκερ) και οι

υπόλοιποι της διανομής. Ξεχώρισα τον βαρύτονο Γιάννη Σελητσανιώτη (πειστικός Έντισον) και, κυρίως, τη μέτζο Νεφέλη Κωτσέλη (Έθελ) που είχε ήδη ξεχωρίσει  φέτος, ως Νέρις, στην «Μήδεια»: εξαιρετικό φωνητικό μέταλλο, ζεστή, αισθαντική φωνή, εκφραστικότατη, άψογη, καθόλου «οπερατικά επιδεικτική» υποκριτική. Ποντάρω στη σημαντική εξέλιξή της. Το αξίζει (Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος). 

 

 

 

(Πληρέστατο το έντυπο -δίγλωσσο, ελληνικά και αγγλικά- πρόγραμμα της παράστασης -αν και όχι πρωτότυπο αλλά με κείμενα από το πρόγραμμα της γαλικής παράστασης, μεταφρασμένα -επιμέλεια έκδοσης Νίκος Α. Δοντάς).

 

Εθνική Λυρική Σκηνή / Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», συμπαραγωγή Εθνική Λυρική Σκηνή-«Κωμική Όπερα» του Παρισιού, 16 Νοεμβρίου 2023.

Καημένε Σέξπιρ, τι σου ’μελλε να πάθεις...

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια... 220

Κάθε χρόνο όλο και κάποιος Σέξπιρ -κι όχι μόνο Σέξπιρ...- πέφτει θύμα της ελληνικής σκηνής.

Πέρσι ήταν «Οι εύθυμες κυράδες του Ουίνδσορ» που ανέβασε στο Δημοτικό του Πειραιά, ως «Εύθυμες κυράδες», ο Λευτέρης Γιοβανίδης, με οικτρά -κατά τη γνώμη μου- αποτελέσματα.

Νέο, φετινό θύμα, η «Δωδέκατη νύχτα ή Ό,τι επιθυμείτε». Που παίζεται στο Υπόγειο του «Θεάτρου Τέχνης», σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα. Με τι βιασύνη, με τι προχειρότητα, με τι έλλειψη προσοχής στη λεπτομέρεια έχει ανεβεί... Αδίδακτοι ηθοποιοί, άδετοι ηθοποιοί, ρυθμοί ανύπαρκτοι, κραυγές, άντε και ολίγον queer ο Φέστε για  να δημιουργηθεί «η ρευστή εικόνα ερωτικής ταυτότητας και να εμφανιστούν οι πολλαπλές πολύμορφες σεξουαλικές ταυτότητες των ατόμων» στο έργο -ο σκηνοθέτης το προσδιορίζει έτσι. Έτσι είναι, ίσως, αλλά το θέμα είναι ΠΩΣ το υλοποιείς... Πού έχουν πάει οι χυμοί της πιο αστείας κωμωδίας του Σέξπιρ; Πού ειν’ εκείνο το σπαρταριστό κωμικό κουιντέτο -Μαλβόλιο, σερ Τόμπι, Μαρίας, σερ Άντριου, Φέστε; Αλίμονο...

Καημένε Σέξπιρ, τι σου ’μελλε να πάθεις... (Ή, μήπως, εγώ δεν κατάλαβα;) (Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφίδας).

Στο Φτερό / Δύο και να καίνε ή Όταν ο πιανίστας δικαιώνει την κοινότοπη επιλογή

 

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: συναυλία «Δύο...» / Μουσική διεύθυνση: Φίνεγκαν Ντάουνι Ντίαρ. Σολίστ: Κίριλ Γκερστάιν, πιάνο.

 

Κοινότοπη επιλογή: το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 2 (1901) του Σεργκέι Ραχμάνινοφ. Ελάτε, όμως, που είναι λαοφιλές... Μαζί με το Πρώτο του άλλου σπουδαίου Ρόσου, του Τσαϊκόφσκι, τα δύο λαοφιλέστερα κοντσέρτα για πιάνο στην ιστορία της μουσικής -οι κάθε είδους διασκευές θεμάτων τους, η χρήση τους από soundtrack στον κινηματογράφο, σε «αισθηματικές» ταινίες ή μελοδράματα, έως στην τηλεόραση ή 

και σε διαφημίσεις είναι που τα έχει φθείρει και τα έχει καταστήσει έως και κοινότοπα. Αλλά δικαιολογημένα υπερχρησιμοποιούνται. Διότι αποτελούν αρτεσιανά φρέατα μελωδιών -ειδικά του Ραχμάνινοφ: ένα κοντσέρτο σφιχτοδεμένο, παθιασμένο, εντυπωσιακό αλλά όχι ξώπετσο, που προσφέρει στον πιανίστα έναν ευρύ ορίζοντα ερμηνειών. Από τον πιανίστα εξαρτάται πόσο μπορεί να αποφύγει μία εκτέλεση ρουτίνας. Ο Σοβιετικός/Ρόσος Κίριλ Γκερστάιν,

αμερικανός πολίτης πια, που ζει στο Βερολίνο, ανήκει στη χορεία των σημαντικών ερμηνευτών. Αυτών που, τελευταία, αλλεπάλληλα μετακαλεί -και μπράβο της- η Κρατική Ορχήστρα. Και η παρουσία του ως σολίστα στη συναυλία το επιβεβαίωσε. Μέγας δεξιοτέχνης, έκανε μία προσωπική

ερμηνεία: απάλλαξε το Κοντσέρτο από συναισθηματισμούς και γλυκασμούς και το «στέγνωσε» ευεργετικά επιλέγοντας φρενήρεις ρυθμούς στο πρώτο (moderato) και στο τρίτο (allegro scherzando) μέρος του και αργότερους από τους συνήθεις στο δεύτερο (adagio sostenuto), επιλογή

που αποδείχτηκε να τον δικαιώνει εκ του αποτελέσματος. Η ορχήστρα, σε φόρμα, υπό τον ικανό άγγλο αρχιμουσικό με τις αρμονικές κινήσεις Φίνεγκαν Ντάουνι Ντίαρ,  τον ακολούθησε,

έστω και αν στην αρχή φάνηκε να χάνεται η συμπόρευση, με κατανόηση και ευαισθησία. Ο Κίριλ Γκερστάιν, μετά από την αποθέωση που, δίκαια, του επιφύλαξε το κοινό, μια και φέτος, όπως είπε, τιμάται η επέτειος των 150 χρόνων από τη  γέννησή (1873) του Ραχμάνινοφ και των 80 από το θάνατό του (1943), Ραχμάνινοφ και πάλι επέλεξε να παίξει ως ανκόρ: ένα από τα «Έξι τραγούδια» του, έργο 4 (1890-1893), το «Στη σιωπή της ιερής νύχτας», μεταγραμμένο για σόλο πιάνο. Η ΚΟΑ, υπό τον Φίνεγκαν Ντάουνι Ντίαρ, άνοιξε τη συναυλία -το

ξεσηκωτικό Κοντσέρτο, λογικά, παίχτηκε στο δεύτερο μέρος- με έργο του συμπατριώτη του- Έντουαρντ Έλγκαρ, τη Συμφωνία αρ. 2 (1909-1911, πρώτη εκτέλεση 1911) -εξ ου και ο μάλλον άνοστος τίτλος της συναυλίας «Δύο...» (δύο μετακλήσεις, Συμφωνία αρ. 2, Κοντσέρτο αρ. 2...), δεν είναι απαραίτητο να δίνεται βεβιασμένα σε όλες ένας τίτλος...). Έργο καλοδουλεμένο, ενδιαφέρον, που το βρίσκω, όμως, επιγονικό και εγκεφαλικό. Η Ορχήστρα και ο μαέστρος, πάντως, έβαλαν τα δυνατά τους και έπραξαν το καλύτερο (Φωτογραφίες: Μαργαρίτα Νικητάκη).

 

(Διαφωτιστικό, αν και μου φάνηκε κάπως βιαστικό, αυτή τη φορά, το καθιερωμένο -δωρεάν- πολύπτυχο πρόγραμμα της συναυλίας -υπεύθυνη έκδοσης Αλίκη Φιδετζή).

 

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών / Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης», Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, 20 Οκτωβρίου 2023.

 

(Τη συναυλία παρακολούθησα με πρόσκληση που μου παραχώρησε απευθείας η ΚΟΑ).