Ik ben Belg… ή Μαθαίνοντας κατεπειγόντως φλαμανδικά ή «Μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα

Το Τέταρτο Κουδούνι / 1 Απριλίου 2016  

Ήμουν κι εγώ εκεί. Στη συνέντευξη Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού -κι όχι του Ελληνικού Φεστιβάλ…- για την παρουσίαση του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή του, του Γιαν Φαμπρ, που μας τον εισήγαγαν εκ Βελγίου -αυτή, που δε χωρούσαν, λέει, στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης, όπου, ντε και καλά, λέει, ήθελε ο Φαμπρ να γίνει η συνέντευξη, όλοι οι δημοσιογράφοι και τους ρωτούσαν «θα σε πείραζε να μην έρθεις;» αλλά τελικά χώρεσαν κι έμειναν και μερικές σειρές άδειες. 

Εκεί, πριν απ’ τη συνέντευξη, διάβασα επί τροχάδην τον 20σέλιδο «ενημερωτικό φάκελο δημοσιογράφων». Ο οποίος στο εξώφυλλό του, με προμετωπίδα -που υπήρχε σ’ όλες τις σελίδες- όχι «Ελληνικό Φεστιβάλ» ούτε «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού» αλλά «Troubleyn/Jan Fabre» που ’ναι, ο τίτλος του προσωπικού θιάσου του Γιαν Φαμπρ (πιθανόν στο ΥΠΠΟΑ τους σώθηκε ακόμα και το χαρτί κι οι Βέλγοι μας έφεραν απ’ το Βέλγιο), έγραφε με πηχυαία κεφαλαία -ως επιτύμβιο, φτου γρουσουζιά: «JAN FABRE. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ. 2016-2019». 


Διάβαζα, διάβαζα τετραετή πλάνα ανάπτυξης, σημειώματα εισαγωγικά του Γιαν Φαμπρ, «ετήσιες θεματικές», κάτι για πρόγραμμα -που δεν είναι ακόμα πρόγραμμα-, κάτι για «Βελγικό Πνεύμα» που θα ’ναι ο φετινός άξονας, κάτι για «Ακαδημία Νέων Καλλιτεχνών», κάτι για «πλατφόρμες» -όχι παπούτσια, «πλατφόρμες νέων κριτικών»-, κάτι για «συν-επιμελητές» που ’ναι όλοι Βέλγοι, πλην Λακεδαιμονίων -συγγνώμη πλην δυο Ελλήνων, ήτοι της Κατερίνας Κοσκινά, διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης -που, ναι, λέει, θα εγκαινιαστεί!- και της Λιάνας Θεοδωράτου αντιπροέδρου του Δ.Σ. του «Ελληνικού Φεστιβάλ», αλλά, πολλά, δεν κατάλαβα, ένας αχταρμάς, άλλα στη μια σελίδα, άλλα στην άλλη, «μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα -που μεταφράζει την «performance» σε «απόδοση» κι αλλού μας γράφει θα «συν-επιμεληθούν αυτής της έκθεσης» κι αλλού, μια αράδα παρακάτω, «θα επιμεληθούν και μια έκθεση», αναποφάσιστη, διστάζοντας μεταξύ γενικής και αιτιατικής στη σύνταξη του ρήματος «επιμελούμαι». «Άντε, θα μας διαφωτίσει ο ίδιος ο Φαμπρ», σκεφτόμουν. Αλλά κάτι άρχισε να με τρώει (μέσα μου εννοώ).

Πάνω που βασανιζόμουνα κι ενώ ο υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς έκανε μια μικρή διάλεξη περί Σπινόζα -καλά, Ολανδός δεν ήτανε αυτός;- συνδέοντάς τον με τον βέλγο καλλιτεχνικό διευθυντή, διάλεξη την οποία δεόντως (σλουρπ, σλουρπ) επαίνεσε, κατόπιν, η κ. Κοσκινά, νάααατος κι ο Γιαν Φαμπρ, ο καλλιτεχνικός διευθυντής, που λέει ο λόγος (ο λόγος του υπουργείου). «Τώρα θα μας τα δώσει τα φώτα του» λέω. Εκείνος, όμως, μας άλλαξε τα δικά μας τα φώτα: «Εγώ δεν είμαι καλλιτεχνικός διευθυντής, είμαι curator» δηλώνει -«έφορος» το μεταφράζει στα ακουστικά η διερμηνέας…- κι εξηγεί γιατί δεν είναι και δε θέλει να ’ναι καλλιτεχνικός διευθυντής -επειδή είναι καλλιτέχνης και δεν έχει τα προσόντα, λέει. Δεν καταλαβαίνω καλά τι εννοεί -ή μάλλον τι εννοεί το υπουργείο-, «μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα, αλλά, πριν κάνω μεγαλύτερη προσπάθεια να καταλάβω, απανωτά μας ανακοινώνει ότι το «Ελληνικό Φεστιβάλ» που ’ναι γραμμένο φαρδιά-πλατιά σε μια οθόνη από πάνω του -δεν πρόκαναν να το αλλάξουν ή δεν ήξεραν;- δε θα ’ναι πια «Ελληνικό Φεστιβάλ» αλλά «Διεθνές Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου».

Επειδή δεν ξέρει ο άνθρωπος ελληνικά, προφανώς δεν κατάλαβε -«μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα- ότι ο χαρακτηρισμός «Ελληνικό» δεν αναφέρεται στις εκδηλώσεις του, που, εξήντα χρόνια τώρα, ειδικά τα τελευταία, δεν ήταν μόνο ελληνικές ήταν και διεθνείς, αλλά επιθετικός προσδιορισμός ως προς τη χώρα που διεξάγεται είναι.

Μετά μας είπε ανάκατα αυτά τα μπερδεμένα θεωρητικά του ντοσιέ κι αυτό που κατάλαβα είναι -«μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα- πως ο πρώτος χρόνος, απ’ τους τέσσερις της θητείας του -ως καλλιτεχνικού διευθυντή που δε θέλει να τον λένε έτσι αλλά ψήφισαν και τροπολογία στην Βουλή για να δημιουργηθεί η θέση και να τον λένε έτσι- θα ’ναι ένα αφιέρωμα στο Βέλγιο, την πατρίδα του. Χωρίς έλληνες καλλιτέχνες. Τα επόμενα δυο θα ’χουν «διεθνή προσανατολισμό» με «τουλάχιστον το ένα τρίτο απ’ τους καλλιτέχνες να ’ναι Έλληνες» ενώ η… τετραλογία του θα κλείσει με τη θεματική «Ελληνικό Matrix» με έλληνες καλλιτέχνες «να έχουν κεντρική θέση». Όσο για την Επίδαυρο, μόκο…

Όταν ρωτήθηκε αν το -τέως- «Ελληνικό Φεστιβάλ» έχει ξεχρεώσει όσους χρωστούσε -όχι γιατί έκανε «σπατάλες» ο Λούκος, αλλά γιατί το ΥΠΠΟΑ δεν έχει ακόμα δώσει τα, εντός του εγκεκριμένου προϋπολογισμού, χρήματα…- απάντησε: «Εγώ δεν ξέρω, είμαι απ’ την Βαρκελόνη» -έχει χιούμορ και αμεσότητα και είναι επικοινωνιακός- ξεχνώντας, όμως, πως σε συνέντευξή του είχε πει ότι δε θα αναλάβει αν το -τέως- «Ελληνικό Φεστιβάλ» δεν έχει ξεχρεώσει (μπορεί, όμως, να εννοούσε ότι δε θ’ αναλάβει καλλιτεχνικός διευθυντής, γι αυτό ανέλαβε curator). Οπότε παρενέβη ο πρόεδρος του Δου Σου του «Ελληνικού Φεστιβάλ» που θα το φωνάζουμε «Διεθνές Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου», δικηγόρος Γεώργιος Αντωνακόπουλος ο οποίος μας διαβεβαίωσε πως η εξόφληση θα γίνει αμέσως -διαβεβαίωση που όλους μας καθησύχασε.

Ρώτησα μετά κι εγώ ο έρ’μος γι αυτό που ο ένας λέει «καλλιτεχνικός διευθυντής», ο άλλος «curator» πώς ακριβώς το εννοούν, ρώτησα ποιος θα ’ναι, αφού θεσμοθέτησαν θέση καλλιτεχνικού διευθυντή, ο διοικητικός/εκτελεστικός διευθυντής, ρώτησα και ποιος ενέκρινε τις ΗΔΗ ανακοινωθείσες παραστάσεις των δυο κρατικών θεάτρων στην Επίδαυρο και τους έδωσε και ημερομηνίες και, καταλήγοντας, εξέφρασα την απορία, παραφράζοντας τον παλαιό Καραμανλή, «ποιος κυβερνάει αυτό το Φεστιβάλ;». Ο Γιαν Φαμπρ κάτι αόριστα είπε που δεν τα κατάλαβα -«μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα- και μετά πήρε το λόγο ο προαναφερθείς δικηγόρος, πρόεδρος του Δ.Σ.,

που διευκρίνισε (;) πως καμιά σημασία δεν έχει αν θ’ αποκαλούμε τον Γιαν Φαμπρ «curator» ή «καλλιτεχνικό διευθυντή» -«τότε, γιατί έγινε τόσος κόπος και ψηφίστηκε ολόκληρη τροπολογία;» αναρωτήθηκα εγώ- και πως για τα διοικητικά θα υπογράφει το Δ.Σ. «Έγινα σαφής;» ρώτησε. Δεν έγινε. Αλλά τι να πω εγώ; Δε μπορούσαμε και ν’ ανοίξουμε διάλογο. Μετά έπεσε, συμβολικά, και μια διαφάνεια με την -πολυπολιτισμική- Εθνική ομάδα ποδοσφαίρου του Βελγίου, κάτι είπε κι ο παρών, λόγω φιλίας, προφανώς, με τον ΥΠΠΟΑ, Γιώργος Βέλτσος -χωρίς μετάφραση- και μπερδεύτηκα ακόμα περισσότερο -την έχασα την μπάλα. 

Μετά έφυγα και πήγα σπίτι μου και μελέτησα επισταμένως τον «ενημερωτικό φάκελο δημοσιογράφων» αλλά πάλι δεν κατάλαβα πολλά -άλλα έλεγε ο ένας, άλλα ο άλλος, άλλα γράφανε εδώ, άλλα εκεί… «Είναι εκ του προχείρου και εντελώς τσαπατσούλικος. Μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα. Και τότε το αποφάσισα: άρχισα κατεπειγόντως να μαθαίνω φλαμανδικά (Η πρώτη, από πάνω, φωτό, της Εύης Φυλακτού).

Αν θα γινόμουν σοβαρός -μολονότι, μέσα στην περιρρέουσα φαιδρότητα, σοβαρά μου φαίνονται κι αυτά που ’γραψα όπως τα ’γραψα, θα ’λεγα ότι γι αυτό το εγωκεντρικό φεστιβαλικό πρότζεκτ, όπως λέμε, που με Φαμπρ ξεκινάει και σε Φαμπρ τελειώνει, με καμιά εκατοσταριά και βάλε αναφορές στ’ όνομά του στις 20 σελίδες του φακέλου -έως και για «εγκαίνια της έκθεσης με την παρουσία του Γιαν Φαμπρ» διάβασα (!) ενώ λείπουν τα βασικά, τελικά, δε φταίει ο ίδιος. 
Οι ανίδεοι που έσπευσαν να υιοθετήσουν την ιδέα να τον καλέσουν για να μας ρίξουν στάχτη στα μάτια μετά τη δια κιτρίνων μεθόδων εκπαραθύρωση του Γιώργου Λούκου, που μηχανεύτηκαν, και τη σωρεία των αντιδράσεων που αυτή προκάλεσε, ως ανίδεοι, τίποτα δεν προσυζήτησαν με τον καλλιτέχνη -για το πώς αντιλαμβάνεται το όλο πράγμα. Και τώρα έχουν διορίσει τους αντ’ αυτών -όπου χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα- για να βγάλουν τα κάστανα απ’ τη φωτιά. Αλλά μου φαίνεται πως, τελικά, μαζί τους θα καούν κι οι ίδιοι. Διότι -για να παραφράσω και πάλι- είναι πολλές οι γκάφες Άρη… Πολλές και μεγάλες. Και αλλεπάλληλες.

Βέβαια, μετά τη διαβόητη συνέντευξη Τύπου, αυτός ο χείμαρρος που σάρωσε τα πάντα στα μέσα κοινωνικής ενημέρωσης, που, μεταξύ κάποιων σοβαρών ανθρώπων, διάφοροι έξαλλοι και ανεξέλεγκτοι και πικραμένοι και -ναι!- ατάλαντοι κι ασήμαντοι -ο πάσα ένας, κάθε καρυδιάς καρύδι- βρίζουν τον Φαμπρ, και κοροϊδεύουν τον Φαμπρ, και κηρύσσουν μποϊκοτάζ, και προτείνουν σαμποτάζ, κι οργανώνουν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, κι υψώνουν σημαίες ελληνικές, κι αναρτούν βιντεάκια με γυμνούς χορευτές του Φαμπρ -«κοιτάξτε το αίσχος»- με φρικάρισαν… Βόρβορος! Στον τόπο αυτό ψύχραιμος αντίλογος δεν μπορεί να υπάρξει; Τίποτα δεν μπορεί να συζητηθεί ψύχραιμα; Κι, επιπλέον, ΕΤΣΙ που συζητιέται, μοιάζει να ’ναι προελεύσεως «χάνουμε τα κεκτημένα μας». Και βάζει σε υποψία πως, κάποιοι εκ των Πασιοναριών, έτσι και κληθούν να συμμετάσχουν στο -τέως- «Ελληνικό Φεστιβάλ», μπορεί να πάνε και τρέχοντας και γαργάρα να τα κάνουν αυτά που λένε και γράφουν…

Ο Γιαν Φαμπρ είναι καλλιτέχνης ακραίος αλλά, καλώς ή κακώς, διεθνούς βεληνεκούς. Να θυμίσω πως, μετά τον Πόλεμο, εκλήθη στην Αθήνα η Νινέτ ντε Βαλουά για να οργανώσει Ακαδημία Χορού. Σε λίγες βδομάδες είχε πάρει πόδι -λόγω των «αντιδράσεων»... Πήγε, τότε, στην Τουρκία όπου οργάνωσε και Ακαδημία και Κρατικό Μπαλέτο. Και, μετά, γύρισε στο Λονδίνο όπου ίδρυσε το -σημερινό- «Βασιλικό Μπαλέτο». Και τώρα δοξάζεται η μνήμη της.

Δεν ξέρω, είμαι μπερδεμένος… «Μπορεί, όμως, να φταίει κι η μετάφραση» είπα. Αλλά, μήπως, θα ’πρεπε να δούμε πια τα δυο φεστιβάλ με άλλη ματιά; Πάνω σε διαφορετική πλατφόρμα; Μήπως τελείωσε, πάλιωσε πια ο τρόπος που τα αντιμετωπίζαμε; 

Α, να επισημάνω και το σύνδρομο (αποστόλου) Πέτρου, τέως Σίμωνος -που, όταν, μετά τη σύλληψη του Ιησού, τον ρώτησαν αν ήταν μαζί του, απάντησε «ουκ οίδα τον άνθρωπον». Και το επανέλαβε άλλες δυο φορές. Δυο «φίλους» κι ανθρώπους του Γιώργου Λούκου είδα, ήδη, να ’χουν προσβηθεί απ’ αυτό το σύνδρομο (αποστόλου) Πέτρου -δυο προς το παρόν... Η μια, μάλιστα, μου συνέστησε να προσέξω τον Φαμπρ: «Είδες που μόνον αυτός κάλεσε στο πάνελ όλους τους συνεργάτες του; Ο Λούκος ποτέ δεν το ’κανε». Ο Πέτρος μετά τις τρεις αρνήσεις, πάντως, και τον αλέκτορα που εφώνησεν τρις, τον θυμήθηκε τον Ιησού που του ’χε προφητεύσει «τρις απαρνήση με» και «επιβαλών έκλαιε». Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις δεν το βλέπω να κλάψει κανείς τους… 

Στο «Τέταρτο Κουδούνι» σας έχω γράψει στις 3 Μαρτίου για τον -σημαίνοντα- τόμο που ετοιμάζεται απ’ τις Εκδόσεις Σοκόλη, σε συνεργασία με τον διακεκριμένο βρετανικό εκδοτικό οίκο «Oberon Books», που θα περιλαμβάνει -είναι η πρώτη φορά- μια ανθολογία σύγχρονων θεατρικών έργων μας μεταφρασμένων στα αγγλικά και που θα κυκλοφορήσει το αργότερο την άνοιξη του 2017. Στους συγγραφείς του τόμου, που ’ναι ο Χαράλαμπος Γιάννου (με το έργο του «Πείνα»), ο Άκης Δήμου (με το «…και Ιουλιέτα»), η Λένα Κιτσοπούλου (με το «Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α.») κι η Νίνα Ράπη (με το «Angelstate») προστίθεται ο Γιάννης Μαυριτσάκης (με το έργο του «Wolfgang», σε μετάφραση Χριστίνας Πολυχρονίου) στη θέση του Ανδρέα Φλουράκη.

Επειδή ντόρος πολύς εγένετο για τις ακροάσεις που οργάνωσε το Εθνικό Θέατρο για τις φετινές παραστάσεις του στην Επίδαυρο, να διευκρινίσω πως δέκα, όπως μου ’παν, είναι οι ηθοποιοί που επελέγησαν απ’ αυτές: η Μαρίνα Σάττι, η Άννα Κλάδη, η Αθηνά Δημητρακοπούλου, η Ελένη Μπούκλη κι η Ειρήνη Μακρή για την «Λυσιστράτη» του Μιχαήλ Μαρμαρινού κι η Λυδία Τζανουδάκη, η Αντωνία Χαραλάμπους, η Μαρία Κωνσταντά, η Ευτυχία Σπυριδάκη κι η Δήμητρα Βλαγκοπούλου (για το ρόλο της Ισμήνης, στη φωτογραφία) για την «Αντιγόνη» του Στάθη Λιβαθινού.

Α, επί τη ευκαιρία. Κύριε υπουργέ του Πολιτισμού, αυτό το σασπένς με τον Στάθη Λιβαθινό -ανανεώνεται, δεν ανανεώνεται, ανανεώνεται, δεν ανανεώνεται κ.ο.κ η θητεία του ως καλλιτεχνικού διευθυντή στο Εθνικό, που λήγει τον Μάιο- δεν το σταματάτε; Αναποφασιστικότητα δείχνει. Ή και ολιγωρία. Όλη αυτή η ανασφάλεια για ένα Θέατρο που πρέπει να ετοιμάσει το ρεπερτόριό του για τον επόμενο χειμώνα πιστεύετε ότι είναι επωφελής για το Εθνικό; Θέλετε να επαναληφθεί ό,τι συμβαίνει με το «Διεθνές (τέως «Ελληνικό«) Φεστιβάλ (Αθηνών και Επιδαύρου)»; Όπου, επειδή κανείς δεν υπήρχε για ν’ ασχοληθεί με το πρόγραμμα κι ο καινούργιος curator (τέως (;) καλλιτεχνικός διευθυντής) έχει πλημμελέστατη ενημέρωση για τα ελληνικά καλλιτεχνικά πράγματα, καταλήξαμε σε hommage Βελγίου; Θα θέλατε να καταλήξουμε, στην επόμενη χειμερινή σεζόν του Εθνικού, σε hommage Σλοβακίας, για παράδειγμα; Αρκετές δεν ειν’ οι γκάφες που ’χουν γίνει μέχρι τα τώρα; Νισάφι…

Σας έγραφα στις 8 Μαρτίου στο ιστολόγιο για την Μαρία Κίτσου η οποία θα υποδυθεί την Ελένη Παπαδάκη στο -βασισμένο στο βιβλίο «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές» του Μάνου Ελευθερίου- «Για την Ελένη» του Μάνου Καρατζογιάννη που παρουσιάζεται -απόψε- στην Πειραματική του Εθνικού. Και σας θύμιζα ότι τη βασισμένη στο χαρακτήρα και την ιστορία της Ελένης Παπαδάκη Θεανώ Γαλάτη,

στην τηλεόραση, είχε υποδυθεί η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη –στην, αντλημένη απ’ το ομώνυμο μυθιστόρημα του Γιώργου Θεοτοκά σειρά «Ασθενείς και οδοιπόροι».

Ο εν facebook φίλος Ιωάννης Κυφωνίδης μου θύμισε πως, στη σκηνή, χαρακτήρα βασισμένο στην Ελένη Παπαδάκη, με τ’ όνομα Δανάη, έχει ερμηνεύσει κι η Αθηνά Παππά στην παράσταση «Rrraus» που παρουσιάστηκε τη σεζόν 2004/2005 στο θέατρο «Παραμυθίας» αλλά και στην Βρέμη της Γερμανίας -το κείμενο της ίδιας και σε συν-σκηνοθεσία δική της και του Άντριαν Φρίλινγκ.

Στις 10 Μαρτίου έγραψα στο «Τέταρτο Κουδούνι», ένα σχόλιο σχετικά με το δελτίο Τύπου που μου στάλθηκε για την παράσταση «Καταλόγια» του Θοδωρή Οικονομίδη στο «Vault», όπου, στο βιογραφικό του, αναφερόταν ως «ιδρυτής της Εταιρείας Θεάτρου ‘Χώρος’» κι ως «ο δημιουργός πίσω από τις θεατρικές παραστάσεις ‘Golfw 2.3 beta’, ‘Λιωμένο βούτυρο’» χωρίς καμιά αναφορά στον Σίμο Κακάλα, συνιδρυτή του «Χώρου» -με τον οποίο, μάλιστα, η ομάδα συνεχίζει- και σκηνοθέτη αυτών των παραστάσεων. 

Ο Θοδωρής Οικονομίδης μου ’στειλε ένα μέιλ όπου, μεταξύ άλλων, μου γράφει: «Έχετε απόλυτο δίκαιο όσον αφορά το ‘δημιουργός’. Πρόκειται, όμως, για τραγικό λάθος της ομάδας προώθησης του έργου, το οποίο μοιραία, αν προσέξετε, υπάρχει μόνο στα τελευταία δελτία τύπου […] Έγινε το λάθος, λοιπόν, όπως συμβαίνει πολλές φορές σ’ αυτά τα καταραμένα ΔΤ, αμέλησα κι εγώ να χτενίσω για τελευταία φορά το κείμενο πριν φύγει και μετά, όταν το είδα, ήταν αργά […] Όσον αφορά τώρα το ιδρυτής του χώρου […] από δω και πέρα στο βιογραφικό μου αναφέρομαι ως συνιδρυτής της εταιρίας».

Χαίρομαι για την απάντηση. Ο χρόνος, εξάλλου, απαλύνει τις όποιες διαφορές.