Στο Φτερό / Ένας «Λιρ» δωματίου συγκλονιστικός

 

«Ο βασιλιάς Λιρ» του Ουίλιαμ Σέξπιρ / Σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός

 

Ο αυταρχικός και αλαζόνας γέροντας βασιλιάς Λιρ, πρόσωπο μυθικό, αποφασίζει, για να βρει την ηρεμία του, να μοιράσει το βασίλειό του και την εξουσία στις τρεις κόρες του κρατώντας μόνο το στέμμα και τον τίτλο, με τον όρο να μένει κοντά σε κάθε μία για ένα μήνα, με την ακολουθία του. Τους ζητάει 

μόνο -δείγμα παράλογης ματαιοδοξίας- να του δώσουν όρκους αγάπης. Οι δύο παντρεμένες μεγαλύτερες, η Γκόνεριλ και η Ρέγκαν, τους προσφέρουν αφειδώλευτα. Η μικρή, ανύπαντρη ακόμα, Κορντέλια, έντιμα αρνείται να εκφράσει την αγάπη της

με τα μεγάλα λόγια και τις κολακείες των αδελφών της. Ο πατέρας της οργίζεται, την αποκληρώνει, μοιράζει το μερίδιό της στις αδελφές της και την αποδιώχνει προσφέροντας το χέρι της στον Βασιλιά της Γαλίας που το είχε ζητήσει και που δέχεται να την παντρευτεί, έστω και αποκληρωμένη, εκτιμώντας την ειλικρίνεια και την εντιμότητά της. Όταν, όμως, ξεκινάει η φιλοξενία του Λιρ από τις κόρες του, η Γκόνεριλ και η Ρέγκαν φανερώνουν τα

μύχια αισθήματά τους -φίδια...-, συμμαχούν εναντίον του πατέρα τους και τον πετούν στην ερημιά και μάλιστα την ώρα μιας μεγάλης καταιγίδας. Τον ακολουθούν μόνον, μεταμφιεσμένος για να μην τον αναγνωρίσει ο βασιλιάς, ο πιστός Κόμης του Κεντ,

μολονότι ο Λιρ τον έχει διώξει από την Αυλή και τον έχει εξορίσει από τη χώρα, όταν προσπάθησε να τον πείσει ότι έκανε λάθος με την Κορντέλια, και ο Τρελός -ο γελωτοποιός του Βασιλιά. Ο γέροντας Λιρ καταρρέει και χάνει τα λογικά του. Σε παράλληλη ιστορία, ένας άλλος αυλικός, ο Κόμης του Γκλόστερ, πέφτει στην παγίδα του νόθου γιου-του Έντμοντ που δολοπλοκεί εναντίον του έντιμου νόμιμου αδελφού του Έντγκαρ, ο οποίος, για 

να γλυτώσει από την οργή του πατέρα του -ο Έντμοντ τον κατηγόρησε, με πλαστή επιστολή, πως του πρότεινε να σκοτώσουν τον Γκλόστερ-, αναγκάζεται να το σκάσει και, καταδιωκόμενος, να μεταμφιεστεί σε μισότρελο ζητιάνο -τον Τομ. Μέσα στην καταιγίδα συναντάει το βασιλιά και τους ανθρώπους του και ενώνεται μαζί τους. Ο Γκλόστερ παίρνει μία επιστολή από την Κορντέλια, πως σχεδιάζει να επανέλθει στην Αγγλία για να αποκαταστήσει τον πατέρα της στο θρόνο. Ο Έντμοντ τον προδίδει στην Ρέγκαν -που ο άντρας της σκοτώθηκε και που ερωτοτροπεί με τον Έντμοντ ο οποίος όμως πουλάει έρωτα και στην Γκόνεριλ- και εκείνη εκδικείται τον Γκλόστερ: του βγάζει

τα μάτια και τον διώχνει. Τυφλός, σμίγει κι αυτός με τον βασιλιά και τη θλιβερή παρέα του και προσπαθούν να πάνε τον Λιρ στο Ντόβερ όπου θα αποβιβαστούν οι Γάλοι με την Κορντέλια. Όταν φτάνουν, η Κορντέλια συναντά τον Λιρ που, σιγά-σιγά, συνέρχεται και συνειδητοποιεί το τεράστιο λάθος στο οποίο τον οδήγησε η αλαζονεία του. Αλλά η μάχη με τους Άγγλους χάνεται. Η Γκόνεριλ, από ζήλια, δηλητηριάζει την αδελφή της που θέλει να της πάρει τον Έντμοντ και αυτοκτονεί. Ο Έντγκαρ/Τομ σκοτώνει σε μονομαχία, φανερώνοντας την ταυτότητά του, τον αδελφό του που, πριν πεθάνει, μετανοεί 

και τους αποκαλύπτει ότι έδωσε διαταγή να σκοτώσουν τον Λιρ και την Κορντέλια που έχουν συλληφθεί. Τρέχουν να προλάβουν αλλά είναι αργά. Όταν φτάνουν, η Κορντέλια είναι ήδη νεκρή στην αγκαλιά του Λιρ που σπαράζει από

τον πόνο και που θα την ακολουθήσει. Και εκείνον θα ακολουθήσει ο Κεντ ενώ ο Γκλόστερ είναι ήδη νεκρός, από τη στιγμή που του αποκαλύφθηκε ότι ο τρελός ζητιάνος Τομ είναι ο γιος που τόσο αδίκησε. Η τραγωδία «Ο βασιλιάς Λιρ» (υπολογίζεται 1606), έργο της ωριμότητας του Ουίλιαμ Σέξπιρ, είναι ένα από τα

κορυφαία αριστουργήματά του με φιλοσοφικό υπόβαθρο: μία πραγματεία για τους δύσκολους καιρούς που ζούσαν τότε, όπως ζούμε και τώρα και πάντα. Αλλά και ένα ποιητικό και δραματικό επίτευγμα με συγκλονιστικές σκηνές. Ο Στάθης Λιβαθινός επανέρχεται στο κορυφαίο έργο  για τρίτη φορά, μετά το 2008/2009 που το ανέβασε στην Θεσσαλονίκη για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και το 2009/2010 που έφερε, ιδιωτικά πια, την ίδια περίπου παράσταση, στην Αθήνα, στο «Παλλάς», με τον ανεπανάληπτο Νικήτα Τσακίρογλου στον επώνυμο ρόλο και τις δύο φορές. Αυτή τη φορά έχει αλλάξει εντελώς πρίσμα. Καταρχήν το έργο ανεβαίνει σε απόδοση και συντομευμένη διασκευή για οκτώ ηθοποιούς του Στρατή Πασχάλη. Ο οποίος έχει αφαιρέσει τα -πολλά- δευτερεύοντα πρόσωπα, έχει χρησιμοποιήσει το εύρημα να

συναιρέσει τους ρόλους του Κεντ και του Τρελού -ο Κεντ μεταμφιέζεται στον Τρελό του Λιρ-, έχει κάνει περικοπές αλλά και έχει καταφέρει να αποστάξει την ουσία της σεξπιρικής τραγωδίας σε ένα πεντακάθαρο κείμενο. Πάνω στο κείμενο αυτό ο Στάθης Λιβαθινός κέντησε έναν Λιρ ανήμπορο, με μάσκα οξυγόνου, στην αρχή, και σε νοσοκομειακό κρεβάτι, που σε όλο το έργο το σέρνουν πίσω του. Και, γύρω του, μία δυναμική, πολύ γοργή, με εκρηκτική

ενέργεια παράσταση, με σκηνές έξυπνες, με σκηνές πολύ δυνατές, με σκηνές που αφοπλίζουν -η τύφλωση του Γκλόστερ, για παράδειγμα- με αναφορές έως και στο «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ -αναφορά καθόλου άστοχη. Η Ελένη Μανωλοπούλου με το «δέντρο» αυτό, το φορτωμένο με απολύτως λειτουργικά μόνιτορ, τον χρυσό «ουρανό» με αστέρια, τα κρεμασμένα καλώδια, τους δύο λάκκους -κάτι σαν τάφοι- έχει δημιουργήσει ένα απολύτως λειτουργικό 

σκηνικό που, φωτισμένο από τον Αλέκο Αναστασίου και με τα βίντεο του Χρήστου Δήμα, όχι απλώς βοηθάει την παράσταση αλλά υποβάλλει, όπως και οι θαυμαστές μουσικές του Τηλέμαχου Μούσα. Η παράσταση, βέβαια, ευτυχεί και στη διανομή της. Ο Στάθης Λιβαθινός διάλεξε με διορατικότητα ταλαντούχους ηθοποιούς και τους έχει καθοδηγήσει έξοχα: ο Νίκος Αλεξίου (Κεντ/Τρελός), ο Αντώνης Γιαννακός (Έντγκαρ), ο Νέστορας Κοψιδάς (Γκλόστερ), η Ερατώ Πίσση (Κορντέλια), ο Γκαλ Ρομπίσα (Έντμοντ), η Εύα Σιμάτου (Ρέγκαν) και η Βιργινία Ταμπαροπούλου (Γκόνεριλ) -όλοι τους, ένα σύνολο ιδανικό- τα δίνουν όλα. Η Μπέττυ Αρβανίτη, με ένα φαρδύ μαύρο παντελόνι και μποτάκια και ένα λευκό πουκάμισο, μισοβγαλμένο από το παντελόνι, με κάτασπρα, 

 

κοντοκουρεμένα, αχτένιστα μαλλιά, με λίγο κατεβασμένη φωνή  αλλά χωρίς να μιμείται ούτε στιγμή τον άντρα κάνει τον καλύτερο, ίσως, ρόλο της: έναν Λιρ υπεράνω φύλου, βαθιά συγκινητικό στις τελευταίες σκηνές. Μία ερμηνεία καίρια. Η παράσταση με καθήλωσε. Κρίμα που δεν θα παιχτεί και την επόμενη σεζόν (Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή).

 

(Άψογο, όπως, πάντα, το έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια Παναγιώτης Μιχαλόπουλος. Η απόδοση/διασκευή του Στρατή Πασχάλη έχει κυκλοφορήσει (2023) από τις έγκυρες Εκδόσεις «Κάπα Εκδοτική).

 

Θέατρο «Οδού Κεφαλληνίας», Θεατρική Αστική Εταιρία «Πράξη», 24 Απριλίου 2024.

Στο Φτερό / Δυστυχία, αγάπη μου

 

«Ο αποτυχημένος» (Μπέρνχαρντ) του Έκτορα Λυγίζου / Σκηνοθεσία: Έκτορας Λυγίζος. 

 

Ένας μεσήλικας άντρας -που ποτέ δεν μαθαίνουμε το όνομά του- φτάνει σε ένα ξεπεσμένο ξενοδοχείο, στο αυστριακό Σάλτσμπουργκ. Θα είναι ο αφηγητής στην παράσταση που θα παρακολουθήσουμε. Και θα θυμηθεί τη συγκατοίκησή του, στο ξενοδοχείο αυτό, 28 χρόνια πριν -τότε που, ευκατάστατοι έως πλούσιοι και οι τρεις, ήταν επίδοξοι πιανίστες- με τον κατοπινά διάσημο και γνωστό ως έναν από τους κορυφαίους δεξιοτέχνες πιανίστες του 20ου αιώνα -ένας

μύθος-, εκκεντρικό  Καναδό Γκλεν Γκουλντ και τον Αυστριακό Βέρτχάιμερ ο οποίος, μάλιστα, διέθετε και ένα εξοχικό εκεί κοντά. Σκοπός τους, να παρακολουθήσουν έναν κύκλο μαθημάτων μιας πιανιστικής κορυφής: του Ρόσου Βλαντίμιρ Χόροβιτς. Τότε που οι τρεις τους συνδέθηκαν με ισχυρή φιλία 

αλλά και που, γρήγορα, ο ίδιος μαζί με τον Βέρτχάιμερ, ανακάλυψαν τη μεγαλοφυΐα του Γκουλντ, συνειδητοποίησαν πως το ένδοξο μέλλον μόνον σε εκείνον ανήκει και παράτησαν το πιάνο. Από τον αφηγητή, που επί πολλά χρόνια παλεύει με μία μελέτη για τον Γκουλντ, την οποία δεν μπορεί να 

ολοκληρώσει, μαθαίνουμε ότι ο καναδός πιανίστας έχει πεθάνει πριν από ένα χρόνο, από αποπληξία, στα 51 του χρόνια, πάνω στο πιάνο και ενώ έπαιζε την κορυφή της τέχνης του, τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, έργο με το οποίο δεν σταματούσε να 

ασχολείται ήδη από την τότε συγκατοίκησή τους, ενώ ο Βέρτχάιμερ, που κρατούσε χιλιάδες σημειώσεις για ένα δοκίμιο με τον τίτλο «Ο αποτυχημένος» -το παρατσούκλι που του είχε κολλήσει από παλιά ο Γκουλντ- το οποίο, επίσης, δεν είχε γράψει- πριν από λίγες μέρες αυτοκτόνησε: κρεμάστηκε -κάτι

σαν εκδίκηση- από ένα δέντρο, έξω από το σπίτι της αδελφής του, η οποία, ενώ εκείνος πίστευε ότι θα του στεκόταν στη μοναχική, αποτυχημένη ζωή του, κάποια στιγμή, αποφάσισε να τον εγκαταλείψει και να παντρευτεί στην

Ελβετία. Ο αφηγητής, από την ξενοδόχο, η οποία είχε υπάρξει ερωμένη του φίλου του, μαθαίνει για τις τελευταίες μέρες του Βέρτχάιμερ που η γνωριμία του με τον Γκουλντ τον είχε σημαδέψει. Ήταν φιλία; Ήταν ζήλια; Ο Γκουλντ, πάντως, έλεγε πως ο Βέρτχάιμερ «αγαπάει τη δυστυχία του». Είναι το σύντομο μυθιστόρημα «Ο αποτυχημένος» (1983) του ιδιότυπου, εμμονικού, χολερικού αλλά σημαντικού Αυστριακού Τόμας Μπέρνχαρντ που μίσησε την πατρίδα του και την κοινωνία της, για το παρελθόν και το παρόν της, και που δεν δίστασε να την

κατακρεουργήσει στα έργα του. Εδώ, χωρίς να είναι ιδιαίτερα οξύς, αντλώντας από πραγματικά στοιχεία αλλά, όπως πάντα, και από τον εαυτό του, τα συμπληρώνει και διατηρεί τα χαρακτηριστικά του -ψυχρότητα, ρεαλισμός, επαναλήψεις ως λάιτμοτίφ, σχολαστικά αναλυτική γραφή, σαρκασμός… Κάτω από τη ρεαλιστική επιφάνεια, όμως, βράζει η ανατομία της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό το μυθιστόρημα επέλεξε ο Έκτορας Λυγίζος να διασκευάσει για το θέατρο βασισμένος στην εξαίρετη μετάφραση στα ελληνικά του Βασίλη Τομανά και να σκηνοθετήσει τη διασκευή του. Εκείνο που έχει προκύψει είναι μία σεβαστική, συναρπαστική παράσταση που, εκτός από τη συνεχή συμπόρευσή της με τις κομβικές για το έργο «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Μπαχ -πιάνο και μουρμούρισμα της μουσικής, όπως συνήθιζε ο Γκουλντ να κάνει όταν έπαιζε-

που τη διαπερνούν, έχει σκηνοθετηθεί με απόλυτη μουσικότητα, δικαιώνοντας το χαρακτηρισμό «μουσικό θέατρο». Σε ένα έξοχο στις λεπτομέρειες σκηνικό της -αρχιτεκτονικής προέλευσης και αυτό φαίνεται- Μυρτώς Λάμπρου, ρεαλιστικό, απλωμένο κατά μήκος της σκηνής, ο σκηνοθέτης έχει απλώσει, επίσης κατά μήκος και συχνά με την αμεσότητα του κατά μέτωπον, την παράστασή του μετατρέποντας την αφηγηματικότητα του κειμένου -με τα «είπε», «σκέφτηκα» κλπ- σε σπαρταριστή

θεατρικότητα, με τις λέξεις, τις φράσεις να ακούγονται σαν διαμαντάκια -απόλαυσα την αίσθηση αυτή δύο φορές γιατί δύο φορές είδα την παράσταση. Ο Χαράλαμπος Γωγιός, ως μουσικός σύμβουλος και με τη φωνητική επεξεργασία και διδασκαλία του, η Άλκηστη Μάμαλη με τα πολύ σωστά κοστούμια της -το έργο τοποθετείται, εμμέσως, στην αρχή της δεκαετίας του ’80, όταν γράφτηκε, και τα φλας μπακ, προφανώς, στο μέσον της δεκαετίας του ’50-, ο Δημήτρης Μυτιληναίος με την χορογραφία και τη συνεργασία του στην ακριβέστατη κίνηση, ο

Δημήτρης Κασιμάτης που σχεδίασε τους φωτισμούς -μία μελαγχολική, καταθλιπτική, παρακμιακή ατμόσφαιρα, βουτηγμένη στο ημίφως-, η Ιωάννα Λυγίζου που επιμελήθηκε το μακιγιάζ και τις κομμώσεις, ο Μπράιαν Κουν που φρόντισε τον ήχο έχουν βάλει αποφασιστικά το χεράκι τους στο αποτέλεσμα. Το οποίο, βέβαια, βασίζεται, κυρίως, στους τέσσερις καλούς ηθοποιούς του -ένα ιδεώδες κάστινγκ: ο ίδιος ο Έκτορας Λυγίζος ως Αφηγητής, οι υπερταλαντούχοι Γιάννης Νιάρρος (Γκλεν Γκουλντ) και Άρης Μπαλής (Βέρτχάιμερ) και η,

εκτός συναγωνισμού, Αμαλία Μουτούση ως Ξενοδόχος -τέλεια τεχνική, ευεργετικό χιούμορ,

ελεγχόμενη φωνή, απολαυστική κίνηση...- τα δίνουν όλα. Και μία συγκινητική διαπίστωση: στον Έκτορα Λυγίζο εντόπισα ήχους Λευτέρη Βογιατζή με τον οποίο είχε συνεργαστεί και στην Αμαλία Μουτούση, ειδικά στα κωμικά της, ήχους της μητέρας της Νόνικας Γαληνέα. Και, προς Θεού, δεν εννοώ, και για τους δύο, μίμηση αλλά ασυναίσθητη, κυτταρική αναφορά. Μία παράσταση -άλλη μία της «Εναλλακτικής»- που πιστεύω πως θα σας κρατήσει το ενδιαφέρον και θα σας δώσει χαρά. Εύχομαι να επαναληφθεί την επόμενη σεζόν (Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος).

(Ένα διαφωτιστικό, εξαιρετικό -υπεύθυνος έκδοσης και επιμέλεια ύλης Χαράλαμπος Γωγιός- έντυπο πρόγραμμα -δίγλωσσο, ελληνικά και αγγλικά, στα βασικά του- συνοδεύει την παράσταση. Το μυθιστόρημα του Μπέρνχαρντ, στη μετάφραση του Βασίλη Τομανά, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Εξάντας», 2018).

Εθνική Λυρική Σκηνή / «Εναλλακτική Σκηνή», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», 14 Απριλίου 2024 και 21 Απριλίου 2024.