«Οδύσσεια» του Ρόμπερτ Γουίλσον: Ένα σκηνικό έργο τέχνης

Το κείμενο. Είκοσι χρόνια απ’ τη ζωή του χάνει ο Οδυσσέας, ο βασιλιάς της Iθάκης _ ή, μήπως, τα κερδίζει; Δέκα στην Τροία, πολεμώντας, δέκα στις θάλασσες, παλεύοντας με τα κύματα και την οργή του Ποσειδώνα που τα ξεσηκώνει εναντίον του. Προσπαθώντας να γυρίσει στην Ιθάκη του. Πορεύεται κάνοντας λάθη ή πληρώνοντας λάθη άλλων, βλέποντας πλεούμενα και συντρόφους να χάνονται μέχρις ενός, αντιμετωπίζοντας Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες, Κίκονες και Σειρήνες, Σκύλλα και Χάρυβδι, αντιμετωπίζοντας την μανία των ανέμων όταν το πλήρωμά του ανοίγει τον Ασκό του Αιόλου, μέχρι και στον Άδη κατεβαίνοντας. Αλλά και απολαμβάνοντας την ηδονή πλάι σε γυναίκες όπως η Καλυψώ και η Κίρκη ή «παίζοντας» με κορίτσια όπως η Ναυσικά.

Αυτές τις περιπέτειές του αφηγείται ό Όμηρος (;) στην «Οδύσσεια». Καθώς και την επιστροφή του, μεταμφιεσμένου σε ελεεινό γέροντα ζητιάνο, Οδυσσέα στο νησί του, όπου καρτερικά τον περιμένει η Πηνελόπη του αλλά και ο Τηλέμαχος _ ο γιος του _ και μερικοί πιστοί υπηρέτες: θα καθαρίσει το παλάτι του από την κόπρο των μνηστήρων που σαν παράσιτα έχουν γαντζωθεί γύρω από την Πηνελόπη και τρωγοπίνουν εις βάρος του επιδιώκοντας να τον διαδεχθούν στην καρδιά της και στο θρόνο του και, αφού αποκαλύψει την ταυτότητά του, θα ξανασμίξει μαζί της.

Για τη συγκεκριμένη παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, συμπαραγωγή με το «Πίκολο Τεάτρο» του Μιλάνου / Θεάτρου της Ευρώπης, χρησιμοποιήθηκε η θεατροποίηση του έπους, με δραματουργό τον Βόλφγκανγκ Βινς, από τον βρετανό ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Σάιμον Άρμιτατζ ο οποίος έχει μεταφράσει στα αγγλικά την «Οδύσσεια» _ η μετάφραση εκδόθηκε το 2006 _ αφού προηγουμένως έκανε μια δραματοποίησή της που μεταδόθηκε (2004) από το Radio 4 του BBC. Δεν ξέρω αν έχει χρησιμοποιηθεί η ίδια, πάντως το κείμενο, πολύ προσεκτικά μεταφρασμένο από τον Γιώργο Δεπάστα ο οποίος έκανε και δραματολογική δουλειά, ακούγεται κάπως απλοϊκό και σαν να απευθύνεται σε εφήβους. Αλλά γιατί όχι; Ένα Εθνικό θέατρο δεν πρέπει να έχει και παιδευτικό χαρακτήρα; Δεν πρέπει να απευθύνεται και στο ευρύτερο κοινό; Ο Άρμιτατζ, πάντως, έχει επιλέξει με επιτυχία ένα μέρος βέβαια από τα επεισόδια της «Οδύσσειας» και έχει δημιουργήσει ένα σφιχτό, ανάλαφρο αλλά ποτέ ανόητο κείμενο.

Η παράσταση. Πάνω στο κείμενο αυτό ο Ρόμπερτ Γουίλσον εφάρμοσε τη μανιέρα του. Αλλά τι μανιέρα! Προσφεύγοντας στα κόμικ, στο ανατολίτικο θέατρο σκιών, στον βωβό κινηματογράφο…, με «πόζες», με εκφράσεις που παγώνουν και μετατρέπουν τα κατάλευκα βαμμένα πρόσωπα σε μάσκες, με κίνηση – γεωμετρία, σαν αντλημένη από τα μινωικά, χορογραφημένη _ το σύνολο αφήνει την αίσθηση μιας χορογραφίας αλλά, κάποιες στιγμές, και μουσικού θεάτρου μια και ορισμένα κομμάτια του τραγουδιούνται _, και με την αξεπέραστη αισθητική του (ο ίδιος έχει σχεδιάσει τα απέριττα σκηνικά και τους εκατοντάδες συναρπαστικούς φωτισμούς _ ένα μεθυστικό φωτιστικό όργιο) οργάνωσε μία κινηματογραφικής ροής παράσταση, με πλήθος σύντομων σκηνών, στις οποίες δίνει τη σύγχρονη νότα μια νεαρή πανκ που τις διατρέχει. Μία παράσταση, κατά τη γνώμη μου, συναρπαστική. Ψυχρή, όπως ήταν και όλες οι παραστάσεις του Ρόμπερτ Γουίλσον που έχω δει, αλλά οπτικά απολαυστική.

Πλάνα σπάνιας, γλυπτικής ομορφιάς στη διαμόρφωση των οποίων συντελούν τα εξαιρετικά σχεδιασμένα _ εκτός από το βρακί του Οδυσσέα, που θυμίζει πάμπερς… _ κοστούμια της Γιάσι Ταμπασόμι διαδέχονται το ένα το άλλο δημιουργώντας ένα, εικαστικό, τουλάχιστον, γεγονός. Όπου το κάθε τι επί σκηνής _ από τις καρέκλες μέχρι τα μπαστούνια, από το κεφάλι του Κύκλωπα μέχρι το χέρι του, από τα κρεβάτια και τα στρωσίδια τους μέχρι τα ψαρικά του γεύματος, από τα σπαθιά μέχρι το κάγκελο του εξώστη της Πηνελόπης, από τον κεραυνό του Διός μέχρι τον Ασκό του Αιόλου _ είναι ένα αντικείμενο υψηλής τέχνης.

Κύριο στοιχείο που διέπει την παράσταση, το χιούμορ. Ο αμερικανός σκηνοθέτης είδε την «Οδύσσεια» με μια λεπτά ειρωνική ματιά, με μια αμερικάνικη παιδικότητα, χωρίς όμως να την ευτελίσει. Αποφασιστικός ο ρόλος της, κάτω από την επίβλεψη του Χαλ Γουίλνερ, μουσικής _ ένα γεμάτο ζωντάνια, κεφάτο, παλλόμενο παζλ μουσικών υφών _ του Θοδωρή Οικονόμου που την εκτελεί ο ίδιος ζωντανά στο πιάνο εν είδει πιανίστα του βωβού στις μουσικές του οποίου παραπέμπει το διαρκές μουσικό χαλί της παράστασης.

Οι ερμηνείες. Ο Ρόμπερτ Γουίλσον ζητάει από τους ηθοποιούς του απόλυτη προσαρμογή στο προσωπικό του ύφος. Άρα, ισοπέδωση; Το περίεργο είναι πως εγώ τουλάχιστον, στη συγκεκριμένη παράσταση δεν εισέπραξα εξαφάνιση της  προσωπικότητάς τους αλλά, αντίθετα, ανάδειξη της _ κι ας μην έχουμε μεγάλες ερμηνείες. Ο συχνά αδύναμος υποκριτικά Σταύρος Ζαλμάς κάνει εδώ τον καλύτερή του, ίσως, εμφάνιση. Η υπέροχη, αγαλματώδους ομορφιάς και απόλυτα πρωταγωνιστικού κύρους Μαρία Ναυπλιώτου και στους τρεις ρόλους _ τρεις οι γυναίκες στη ζωή του Οδυσσέα, ένα το πρόσωπο τους _ στους οποίους μάλιστα διαφοροπείται και η εξίσου εντυπωσιακή Ζέτα Δούκα που πλάθει ρόλο σε ψηλές νότες _ ένα έκπαγλο γυναικείο ντουέτο επί σκηνής _, το μέγεθος και η αυτοκυριαρχία του Νικήτα Τσακίρογλου, ο Αλέξανδρος Μυλωνάς στον Εύμαιο _ στον Δία και στον Αντίνοο μου φάνηκαν χοντροκομμένα τα περιγράμματα των ρόλων και η κίνησή του _ , ο χαριτωμένος Κοσμάς Φοντούκης, ο Άκης Σακελλαρίου, αν και τον βρήκα υπερτονισμένο, ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, αν και επίσης υστερεί στην κίνηση, η Λένα Παπαληγούρα, ο Γιώργος Γλάστρας, η Μαριάννα Καβαλιεράτου και οι υπόλοιποι ηθοποιοί υποστηρίζουν σθεναρά τη σκηνοθετική γραμμή.

Οι εκπλήξεις στη διανομή για μένα προήλθαν από τον Αποστόλη Τότσικα και την Βίκυ Παπαδοπούλου. Εκπλήξεις ευχάριστες: αγνώριστοι και οι δύο, κερδίζουν τις εντυπώσεις. Την παράσταση, πάντως, κλέβει η Λυδία Κονιόρδου. Ηγεμονική Αρήτη, με θαυμάσια φωνή, απέριττη σκιά της Αντίκλειας στον Άδη, πετυχαίνει στο τέλος την κορύφωση με μια αφοπλιστικής χάρης _ σαν ξεκολλημένη από γιαπωνέζικη υδατογραφία φιγούρα καρατερίστας του Θεάτρου Νο _ και κωμικής αποτελεσματικότητας Ευρύκλεια.

Το συμπέρασμα. Ένα ελκυστικό, απολαυστικό, πανέμορφο υπέροχο σκηνικό ποίημα που ακομπλεξάριστα αρνείται τη σοβαροφάνεια. Και που η κάθε στιγμή του είναι μια ομορφιά. Μην το χάσετε!

Εθνικό Θέατρο, 31 Οκτωβρίου και 17 Νοεμβρίου 2012.