Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε, με κάποιες περικοπές, στα «Νέα», στις 21 Αυγούστου 2010, με αφορμή τη συμπλήρωση ακριβώς 50 χρόνων από την «πρεμιέρα» στην Επίδαυρο της «Νόρμας» με την Μαρία Κάλλας, που είχε προγραμματίσει η Λυρική Σκηνή. Πρεμιέρα που αναβλήθηκε, όμως, λόγω νεροποντής για να πραγματοποιηθεί λίγες μέρες μετά. Το αναδημοσιεύω, μέρα που είναι -μια άλλη επέτειος, 40 χρόνων, θλιβερή αυτή…- γιατί πιστεύω πως μεταφέρει, με έγκυρες μαρτυρίες, μια ιστορική στιγμή για το ελληνικό λυρικό Θέατρο. Χωρίς, δυστυχώς, το πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό που δεν έχω πια στη διάθεσή μου.
«Η βροχή εματαίωσε την χθεσινή πρώτη εμφάνισι της Μαρίας Κάλας στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.
Ενώ τα πάντα ήσαν έτοιμα και θεαταί από όλα τα σημεία της χώρας και με παντός είδους μεταφορικά μέσα είχαν αρχίσει να κατευθύνωνται προς την Επίδαυρον, ο καιρός άρχισε να μεταβάλλεται. Λίγο μετά το μεσημέρι, ο καιρός είχε πλέον σαφώς μεταβληθή εις βροχερόν και από τις 2 μ.μ. σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο ήρχισαν να πίπτουν σποραδικαί βροχαί.
Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, είχαν διατεθή περί τα 12.000 εισιτήρια για την χθεσινή παράστασι. Τα εισιτήρια των 50 και 100 δραχμών είχαν σχεδόν εξαντληθή ενώ υπήρχαν αδιάθετα χιλιάδες εισιτήρια των ακριβωτέρων θέσεων. Υπολογίζεται, επίσης, ότι είχαν διανεμηθή περί τας 2.000 προσκλήσεις.
Η βροχή δεν ημπόδισε περί τας 10.000 θεατών να φθάσουν με όλα τα μέσα μέχρι της Επιδαύρου.
Δύο και πλέον ώρες προ της ορισθείσης ενάρξεως της παραστάσεως είχαν ήδη εισέλθει στο θέατρο περί τους 4.000 θεαταί ιδίως των μη ηριθμημένων θέσεων του άνω διαζώματος, Όλοι αυτοί παρά την βροχή, η οποία άρχισε να πέφτη κατά διαλείμματα παρέμειναν στις κερκίδες προσπαθούντες να προφυλαχθούν με εφημερίδες και ό,τι άλλο είχαν.
Μέχρι τις 6.30 περίπου, που άρχισε να πέφτη ραγδαία βροχή, είχαν ήδη φθάσει στην Επίδαυρο περί τους 10.000 θεαταί, οι οποίοι συνωθούντο αφορήτως στους ελαχίστους εστεγασμένους χώρους της Επιδαύρου.
Επί τέλους περί την 7ην απογευματινήν, αφού ήδη το κοινόν είχε υποστεί δίωρον νεροποντήν, οι αρμόδιοι αποφάσισαν να ανακοινώσουν δια μεγαφώνων - ο οποία μάλιστα δεν ηκούσθησαν από τους εντός του θεάτρου- την ματαίωσιν της παραστάσεως. Αμέσως τότε ήρχισεν ομαδική φυγή και συνωστισμός προς τα αυτοκίνητα.
Επιβάλλεται να σημειωθή ότι το κοινόν εταλαιπωρήθη και εβράχη πολύ περισσότερον, διότι τα αυτοκίνητα διαφόρων μικροεπισήμων είχον κατακλύσει την οδόν αποχωρήσεως μέχρι του Τουριστικού Περιπτέρου δια να παραλάβουν τους μεγαλόσχημους επιβάτας των.
Μέχρι το θέατρο έφθασαν από πλευράς επισήμων ο αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Κανελλόπουλος, ο πρόεδρος της Βουλής κ. Ροδόπουλος και ο αρχηγός των Φιλελευθέρων κ. Βενιζέλος.
Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Καραμανλής, ειδοποιηθείς για την ματαίωσι της παραστάσεως, παρέμεινε στο Ναύπλιον μαζί με υπουργούς και άλλους επισήμους. Στο Ναύπλιο επίσης παρέμεινε και σημαντικός αριθμός θεατών που έφθασαν εκεί, όταν πλέον απεδείχθη ότι ήτο αδύνατον να δοθή παράστασις.
Ο μέγας αριθμός τροχοφόρων και το λασπώδες των δρόμων επέτεινε την ταλαιπωρία του κοινού. Πολλοί κατέληξαν να φθάσουν στην Αθήνα τις πρωινές ώρες της σήμερον».
Το φύλλο των ΝΕΩΝ έχει ημερομηνία Δευτέρα 22 Αυγούστου 1960. Και ο ανώνυμος απεσταλμένος της εφημερίδας στην Επίδαυρο αντί να καλύψει στη 2η σελίδα, στα «Θεατρικά Νέα», το σημαντικότερο γεγονός που επρόκειτο να συντελεστεί εκεί αναγκάζεται να γράψει για τους λόγους που δεν συντελέστηκε.
Φανταστείτε την απογοήτευση όλου αυτού του κόσμου… Που είχε φτάσει, μέσω Ναυπλίου ακόμα τότε, από τους τότε ελεεινούς δρόμους -Κακιά Σκάλα κλπ- και με τα τότε μεταφορικά μέσα, στην Επίδαυρο παίρνοντας την απόφαση να «υποστεί» ένα είδος καθόλου δημοφιλές στην Ελλάδα, την όπερα, μόνο και μόνο για να δει και να ακούσει την Μαρία Κάλλας, ήδη θρύλο εκείνη την εποχή…
Κυριακή 21 Αυγούστου 1960, η προγραμματισμένη ημερομηνία της πρεμιέρας. Ακριβώς σήμερα συμπληρώνονται πενήντα στρογγυλά χρόνια. Γι’ αυτό αποφασίσαμε να σας τη θυμίσουμε. Ιχνηλατώντας την ιστορική παράσταση μέσα από τις σελίδες των ΝΕΩΝ εκείνης της εποχής και μέσα από μαρτυρίες.
Οι συζητήσεις και η φημολογία είχαν ξεκινήσει έξι μήνες πριν.
«Πληροφορούμεθα ότι έως αύριο θα διευκρινισθή οριστικά το ζήτημα της εμφανίσεως της Κάλας τον Αύγουστο σε μελοδραματικές παραστάσεις στην Επίδαυρο έπειτα από τηλεφωνική επικοινωνία που θα έχη η διάσημη υψίφωνος με τον γενικό διευθυντή της Λυρικής Σκηνής Κωστή Μπαστιά.
Στην περίπτωσι που θα παρακαμφθούν οι δυσχέρειες, η «Νόρμα» θα παιχθή τρεις φορές στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου με σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή» έγραφαν τα «Νέα» στις 9 Απριλίου.
Οι διαπραγματεύσεις ευοδώθηκαν. Στις 2 Μαΐου ο Κωστής Μπαστιάς κάνει συνέντευξη Τύπου: «Η Εθνική Λυρική Σκηνή ευρίσκεται εις την ευχάριστον θέσιν ν’ αναγγείλη ότι η μεγάλη παγκοσμίου φήμης σοπράνο Μαρία Κάλας θα συμπράξη μετά της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εις την ερμηνείαν της όπερας του Βιτσέντζο Μπελλίνι ‘Νόρμα’ υποδυομένη τον ρόλον της Νόρμας. Αι παραστάσεις θα είναι τρεις και θα δοθούν αποκλειστικώς και μόνον εις το αρχαίον θέατρον της Επιδαύρου, εις τας 21, 24 και 28 Αυγούστου. Την μουσικήν διεύθυνσιν του έργου ανέλαβε ο διάσημος Ιταλός διευθυντής ορχήστρας κ. Τούλιο Σεραφίν, μία από τας ολίγας ισχυράς μορφάς του συγχρόνου παγκοσμίου Λυρικού θεάτρου».
Ο Αλέξης Μινωτής, στις δόξες του τότε, ο οποίος είχε ήδη σκηνοθετήσει την Κάλλας στην «Μήδεια» του Κερουμπίνι στην Όπερα του Ντάλας και στο Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου, ανέλαβε τη σκηνοθεσία, ο Γιάννης Τσαρούχης τα σκηνικά, ο Αντώνης Φωκάς τα κοστούμια ενώ διευθυντής της χορωδίας της Λυρικής ήταν ο Μιχάλης Βούρτσης. Οι παραστάσεις θα δίνονταν στα ιταλικά. Μέχρι τότε, όταν μετακαλούνταν ξένοι, ήταν δίγλωσσες…
Ο Μινωτής και ο Φωκάς θα ταξιδέψουν τον Ιούνιο στο Μιλάνο για να συναντήσουν την Κάλλας και να προετοιμάσουν τα της παράστασης.
Μέσα Ιουλίου δημοσιοποιείται το ποσόν της αμοιβής της: 5.000 δολάρια ανά παράσταση, σύνολο 15.000 δολάρια. «Το ‘κασέ’ της είναι πρωτοφανές για την Ελλάδα αλλά προς διασκέδασιν της εντυπώσεως παρέχεται ασαφώς η πληροφορία ότι θα προσφέρη την αμοιβήν της υπέρ της Λυρικής Σκηνής».
Στις 9 Αυγούστου η Μαρία Κάλλας, στο απόγειο της δημοσιότητας τότε λόγω της σχέσης της με τον Αριστοτέλη Ωνάση και στα πρωτοσέλιδα όλου του κόσμου -και τα ελληνικά-, φτάνει στην Αθήνα. «Η τίγρις ημέρωσε!» γράφει ο Γ. Κ. Πηλιχός -ανάμεσα στους δημοσιογράφους και τους φωτορεπόρτερ που την πολιορκούν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και την καταδιώκουν μέχρι το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» όπου καταλύει, βομβαρδίζοντάς την με όλων των ειδών τις ερωτήσεις, ακόμα και με «πότε θα φάμε κουφέτα;», σε ελάχιστες από τις οποίες απαντάει. Ο Γιώργος Πηλιχός την βρίσκει «τρομερά αδυνατισμένη» και «τρακαρισμένη σαν μαθήτρια ωδείου» και της ξεκλέβει πως ναι, είναι αλήθεια, θα χαρίσει την αμοιβή της από την «Νόρμα» στην Λυρική. Στις 10 Αυγούστου φτάνει και ο Τούλιο Σεραφίν. Ατμοπλοϊκώς.
Στις 14 Αυγούστου, μια βδομάδα πριν από την πρεμιέρα φεύγουν όλοι για την Επίδαυρο. Στις 28, σειρά του πατέρα της Κάλλας να φτάσει στην Αθήνα. Ο φαρμακοποιός Γιώργος Καλογερόπουλος από την Μεσσηνία, που έφυγε μετανάστης πριν από σαράντα χρόνια στην Αμερική, θα πρέπει να νοιώθει πολύ συγκινημένος που θα ακούσει την κόρη του στην Επίδαυρο.
Το Σάββατο 20 Αυγούστου το ρεπορτάζ των «ΝΕΩΝ» ξεκινάει ως εξής; «Το σημαντικώτερο καλλιτεχνικό γεγονός της χρονιάς: Αύριο, στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, θα ερμηνεύση την ‘Νόρμα’ η μεγαλύτερη σύγχρονη σοπράνο. Η Μαρία Κάλας, ύστερα από την παγκόσμια επιβολή της, θα εμφανισθή επικεφαλής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε αρχαίο θέατρο, όπου για πρώτη φορά θα δοθεί μελοδραματική παράστασις».
Η βροχή όμως θα έχει τον τελευταίο λόγο.
«Ήταν το Μεγάλο Γεγονός» μου λέει ο θεατρόφιλος Νίκος Κονταξής (σ.σ. που δεν ζει πια σήμερα). «Κονβόι τα αυτοκίνητα. Θυμάμαι σε όλα κρεμασμένες κρεμάστρες με τουαλέτες και κοστούμια, πουκάμισα… Όλοι θα άλλαζαν και θα φορούσαν τα καλά τους πριν μπούνε στο θέατρο. Υπήρχε μεγάλη αγωνία γιατί είχε συννεφιά. Τελικά άρχισε ψιλόβροχο και, μετά, η βροχή δυνάμωσε πολύ. Έβλεπες coiffures να διαλύονται και μεταξωτά να κολλάνε -πανικός. Εγώ θυμάμαι είχα τυλιχτεί με μια πετσέτα μπάνιου αλλά έγινα μούσκεμα μέχρι να φτάσω στο πούλμαν. Απογοητευτήκαμε».
Η Λυρική ανακοινώνει πως τα εισιτήρια της Κυριακής θα ισχύσουν για την παράστασης της Τετάρτης 24 και τα εισιτήρια της Τετάρτης για μία έκτακτη παράσταση την Παρασκευή 26 ενώ τα συνεργεία της αποκαθιστούν τις ζημιές που προξένησε η νεροποντή στο σκηνικό του Τσαρούχη. Θεατές που είχαν αγοράσει εισιτήρια για την Τετάρτη και μετατίθενται για την Παρασκευή διαμαρτύρονται. Ο Μπαστιάς διαψεύδει τοπικό ανταποκριτή που έδωσε την είδηση πως η Κάλλας διαφώνησε με τη σκηνοθεσία του Μινωτή.
Η μεγάλη μέρα επιτέλους φτάνει. Τετάρτη βράδυ η Επίδαυρος ακούει, επιτέλους, το «Casta Diva» δια χειλέων Κάλλας. Και τη στιγμή εκείνη αφήνουν δυο λευκά περιστέρια να πετάξουν. Αποθέωση! Στο τέλος προσφέρουν στην Κάλλας δάφνινο στεφάνι. Η παράσταση δίνεται «με απόλυτη τάξη». 12.000 άτομα! Ο Ωνάσης είναι εκεί, ο πατέρας Καλογερόπουλος είναι εκεί, παρόντες η σύζυγος του πρωθυπουργού Αμαλία Καραμανλή, η Κατίνα Παξινού, η Βάσω Μανωλίδου, ο Δημήτρης Χορν, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Έλσα Βεργή... Και πολλοί πολιτικοί της εποχής. Σίγουρα και κάποιοι καλλιτέχνες που πριν από δεκαπέντε με είκοσι χρόνια είχαν κάνει τα πάντα για να εξοντώσουν την Κάλλας και να την διώξουν από την Ελλάδα…
«Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου δόθηκε, για πρώτη φορά χθες, όπερα: Η ‘Νόρμα’ του Μπελλίνι, με την Μαρία Κάλας. Κατ’ αρχήν: Τα αρχαία θέατρα είναι καμωμένα μ ό ν ο ν για αρχαία τραγωδία. Πάντως, άψογη η παράστασις. Η συνήθως στατική όπερα είχε ζωντάνια και κίνησι. Σκηνοθέτης, ο Αλέξης Μινωτής. Η Κάλας, πεσμένη φωνητικά, αλλά πάντα Κάλας! Αληθινή έκπληξις η Μορφονιού. Στάθηκε άνετα δίπλα στην διάσημη σοπράνο. Λαμπρή η χορωδία, και η ορχήστρα. Φαινόμενον, ο υπερογδοηκοντούτης αρχιμουσικός. Άριστος πάλι ο Φωκάς. Ωραίο το σκηνικό του Τσαρούχη, κατάλληλο για το έργο, αλλά ‘βάρβαρο’ για το κλασσικό θέατρο της Επιδαύρου» συνοψίζει την επομένη στα «ΝΕΑ» ο διευθυντής τους Κώστας Νίτσος που υπογράφει με έναν *.
«Με το απόκομμα του εισιτηρίου ξαναπήγαμε την Τετάρτη» λέει ο κ. Κονταξής. «Ήταν κάτι το μεγαλειώδες. Θρίαμβος! Δεν έφευγε ο κόσμος. Χειροκροτούσε με ιαχές ουρανομήκεις. Ο απόηχος κράτησε ολόκληρο το υπόλοιπο καλοκαίρι. Πηγαίναμε εκδρομές και τραγουδούσαμε άριες από την ‘Νόρμα’. Ήταν μύθος τότε η Κάλλας. Αυτή την ‘Νόρμα’ κρατάω σαν ένα από τα μεγάλα γεγονότα της ζωής μου. Ένα γεγονός που σημάδεψε τη γενιά μου».
«Οι δύο παραστάσεις της Νόρμας στην Επίδαυρο πρέπει να περάσουν στην ιστορία του τόπου μας σαν καλλιτεχνικά ιστορικά γεγονότα» θα γράψει ο συνθέτης Μάριος Βάρβογλης που ασκεί την κριτική μουσικής στα ΝΕΑ. «Απολαύσαμε την Κάλας σαν άτομο και την παράσταση σαν σύνολο».
Την Παρασκευή, η δεύτερη παράσταση -η έκτακτη. 10.000 θεατές. Η Κάλλας τραγουδάει με 38,5 πυρετό. Ο Μπαστιάς το ανακοινώνει στο κοινό πριν αρχίσει η παράσταση. Το κοινό χειροκροτεί για να την εμψυχώσει. Τα βγάζει πέρα. Την άλλη μέρα το πρωί καλούν ωτορινολαρυγγολόγο στην Επίδαυρο. Της δίνει θεραπεία. Όλοι ελπίζουν ότι θα τα καταφέρει και την Κυριακή. Δεν τα καταφέρνει. Η τρίτη παράσταση ματαιώνεται. ΤΑ ΝΕΑ αναγγέλλουν τη ματαίωση με παράρτημα το μεσημέρι του Σαββάτου. Η Κάλλας καταφεύγει στην «Χριστίνα», τη θαλαμηγό του Ωνάση, που αποπλέει στις 29 Αυγούστου. Πριν φύγει στέλνει στον Μπαστιά επιστολή ευχαριστήρια προς όλους και αφήνει ελπίδες πως η παράσταση που ματαιώθηκε θα πραγματοποιηθεί κάποια άλλη στιγμή. Αυτό δεν θα συμβεί ποτέ. Την αμοιβή της -10.000 δολάρια, τελικά- τη δίνει για να δημιουργηθεί η «Υποτροφία Κάλλας» για νέους καλλιτέχνες της όπερας.
Η ματαίωση της τρίτης παράστασης γίνεται αφορμή για σχόλια. Δρυός πεσούσης… Θυμούνται πως είναι η δεύτερη φορά που η Κάλλας ματαιώνει στην Ελλάδα -η πρώτη ήταν το πρώτο από τα δύο ρεσιτάλ που είχαν προγραμματιστεί στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, το 1957, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα δώδεκα χρόνια μετά την αναχώρησή της στην Αμερική.
Γράφεται πως ο μαέστρος Σεραφίν την επέπληξε για την έντονη κοσμική ζωή που έκανε. Ο ωτορινολαρυγγολόγος που την είχε περιθάλψει, επιζητώντας ίσως μερίδιο από τη δημοσιότητα, εμφανίζεται με επιστολή του ισχυριζόμενος πως με τη θεραπεία που έδωσε στην Κάλλας θα μπορούσε να τραγουδήσει την Κυριακή, ρίχνοντάς της την ευθύνη για τη ματαίωση και νίπτοντας τας χείρας του… Η Μαρία Τριβέλλα, πρώτη καθηγήτριά της στο Ωδείο, στέλνει στα ΝΕΑ μια πικρή επιστολή επειδή η Κάλλας σε συνέντευξή της σε ελληνικό περιοδικό δεν την ανέφερε καθόλου.
Στις 8 Σεπτεμβρίου ο Κωστής Μπαστιάς φεύγει για το Μιλάνο. Εκεί, στο ελληνικό γενικό προξενείο, στις 14 Σεπτεμβρίου, ο γενικός πρόξενος Θ. Μελετίου θα επιδώσει στην Μαρία Κάλλας τον Ταξιάρχη του Τάγματος Ευποιΐας και στον Τούλιο Σεραφίν τον Ταξιάρχη του Φοίνικος που τους απένειμε η ελληνική κυβέρνηση και που τα διάσημά τους μετέφερε ο Μπαστιάς ο οποίος θα προσφέρει στην Μαρία Κάλλας ανάγλυφη χρυσή κατατομή της που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Νίκος Περαντινός.
Για τα υπόλοιπα θα φροντίσει η ιστορία. Θα ’θελα όμως να είμαι εκεί.
Κική Μορφονιου: «Την έβλεπες πως ήταν ευτυχισμένη»
ΤΑ ΝΕΑ έχουν την τιμή σήμερα να φιλοξενούν την Κική Μορφονιού, την Ανταλτζίζα της ιστορικής εκείνης παράστασης. Την νεαρή τότε μέτζο που έκανε στη συνέχεια μια μεγάλη καριέρα στην Ελλάδα περνώντας και από ξένες λυρικές Σκηνές. Αφήνουμε τη μαρτυρία της να μιλήσει από μόνη της.
«Στην Λυρική πρωτοεμφανίστηκα το 1958, στην ‘Αΐντα’, στην χορωδία. Και σε ρόλο είχα ντεμπουτάρει το ’59 με Αζουτσένα στον ‘Τροβατόρε’. Την Ανταλτζίζα επρόκειτο να τραγουδήσει η Αντριάνα Λαζαρίνι. Εγώ θα έκανα την Κλοτίλντε, ένα μικρό ρόλο, αλλά μελετούσα την Ανταλτζίζα για να γίνονται οι πρόβες με την χορωδία και την ορχήστρα, ούτως ώστε όταν έρθουν οι ξένοι -η Κάλλας, ο Μίρτο Πίκι, ο Φερούτσιο Ματσόλι και η Λαζαρίνι- να είναι έτοιμη η παράσταση. Οι πρόβες γίνονταν σε ένα σχολείο, πιο κάτω από το Ηρώδειο. Ήταν εκεί ο Μινωτής που σκηνοθετούσε, η ορχήστρα που είχε προετοιμάσει πολύ καλά το έργο με μαέστρο τον Τότη Καραλίβανο…
Όταν έγινε γνωστό πώς δεν θα έρθει η Λαζαρίνι γιατί αρρώστησε ο αείμνηστος Μπαστιάς μαζί με τον Καραλίβανο με προέτρεψαν να πάω στην Ρώμη να με ακούσει ο Τούλιο Σεραφίν που θα διηύθυνε. Πετάω στην Ρώμη, με άκουσε, ενθουσιάστηκε με τη φωνή μου αλλά είπε: ‘Εγώ δεν έχω λόγο να μην τραγουδήσει η κοπέλα, δεν ξέρω όμως τι θα πει η Μαρία’. Η οποία δεν ήταν τότε στην Ρώμη, ήταν στο Μιλάνο και θα ερχότανε κατευθείαν στην Αθήνα. Κάθισα δέκα μέρες και έκανα με τον Σεραφίν ένα ρετούς στο ρόλο, αν και τον ήξερα.
Όταν έφτασε στην Αθήνα η Κάλλας πήγα να τη συναντήσω στην ‘Μεγάλη Βρετάνια’. Η πιο συγκινητική στιγμή της ζωής μου! Η Κάλλας ήταν, από τότε που ήμουνα μαθήτρια, το ίνδαλμά μου και δεν φανταζόμουνα ποτέ όχι ότι θα τραγουδήσω αλλά ούτε καν ότι θα μιλήσω κάποτε μαζί της. Μου άνοιξε την πόρτα στην σουίτα της και με υποδέχτηκε με ένα χαμόγελο. Με είδε κάπως ανήσυχη και μου λέει: ‘Κάθισε λίγο να ηρεμήσεις’. Ήταν πολύ καλοσυνάτη. Μετά κάναμε το ντουέτο και με τη φωνή και την παρουσία της ξεχάστηκα. Αυτό που ένοιωσα ήταν πρωτόγνωρο. Όταν τελειώσαμε με ακούμπησε απαλά και μου λέει: ‘Θα τραγουδήσεις μαζί μου. Μου άρεσε πολύ η φωνή σου και ο τρόπος που τραγουδάς, οι φωνές μας ταιριάζουν…’. Δεν ήξερα τι να πω. Της είπα μόνο: ‘Ευχαριστώ πολύ. Η επιτυχία μου εξαρτάται από σας’. Και αυθόρμητα έσκυψα και της φίλησα το χέρι.
Μόλις ήρθαν οι ξένοι πήγαμε κατευθείαν στην Επίδαυρο. Μέναμε σε δωμάτια στο Λυγουριό. Η Κάλλας στο Ναύπλιο. Ήταν μια καταπληκτική εμπειρία για μένα. Έμαθα πολλά πράγματα μαζί της άλλαξε η ζωή μου. Καθόλου ντίβα δεν ήταν στις πρόβες. Ζούσε τον έρωτά της με τον Ωνάση τότε. Κάθε απόγευμα την έφερνε στο θέατρο, στην πρόβα με την ορχήστρα -ερχόντουσαν χεράκι-χεράκι, καθότανε, παρακολουθούσε όλη την πρόβα και μετά την έπαιρνε και φεύγανε. Δεν το κρύβανε. Ήτανε μια πολύ ωραία περίοδος της ζωής της. Και τη ζούσε πολύ έντονα. Την έβλεπες πως ήταν ευτυχισμένη. Πιστεύω πως της είχε λείψει πάρα πολύ στη ζωή της η αγάπη. Μιλούσαμε καμιά φορά στα παρασκήνια και μου έλεγε κάποια πράγματα. Την πήρε, λοιπόν, τότε, ανάμεσα στις πρόβες, και πήγανε με την ‘Χριστίνα’, νομίζω στην Βενετία, σε κάποιο χορό. Γύρισε κρυωμένη. Ήρθε στην πρόβα που είχαμε στις 11 το πρωί με κλειστό λαιμό. Της βάζει μία πόστα, μα μία πόστα ο Σεραφίν: ‘Μαρία, πώς το ’κανες εσύ αυτό μετά από τόσα χρόνια που σε ξέρω; Τι ανευθυνότητα είναι αυτή;’. Είχε κατεβάσει το κεφάλι σαν μαθητριούλα. Ήταν το μόνο ντεζαβαντάζ στις πρόβες.
Επίσης συνέβη αυτό που κυκλοφορεί σαν ανέκδοτο. Ο Γιάννης Τσαρούχης που έκανε τα σκηνικά τής έλεγε: ‘Μαρία, πρέπει να δοκιμάσεις την περούκα’. ‘Νon posso’- ‘δεν μπορώ’- του απαντούσε. ‘Εντάξει Μαρία μου, αύριο’. Την άλλη μέρα πάλι: ‘Μαρία, σε παρακαλώ να βάλουμε την περούκα’, «Non posso, Γιάννη μου, non posso’. Αυτό τέσσερεις, πέντε φορές… Οπότε ο Τσαρούχης εξερράγη: ‘Μη σώσεις και possεις». Ο Αντώνης Φωκάς, πάλι, που έκανε τα κοστούμια, μάλωνε πολύ με τον Γιάννη Τσαρούχη.
Στη δεύτερη παράσταση η Κάλλας είχε αρρωστήσει -ίσως ήταν ακόμα αυτό το κρύωμα που είχε αρπάξει στο ‘σκασιαρχείο’. Την ώρα του ντουέτου, στα ενδιάμεσα της ορχήστρας, μου λέει: ‘Κική, έχω πυρετό, θα σταματήσω’ Σιγά-σιγά της λέω: ‘Μην μου το κάνετε αυτό, δεν φαίνεται τίποτα’. Στο διάλειμμα πήγε ο Μπαστιάς στο καμαρίνι και της είπε κι αυτός ‘μην το κάνεις θα καταστραφεί η παράσταση’. Εγώ της πήγα χαμομήλι που είχα στο καμαρίνι. Και, τελικά, συνέχισε.
Ήταν σταθμός για μένα αυτή η παράσταση. Να σας πω και κάτι που αισθάνθηκα; Αν σταματούσε τότε η καριέρα μου δεν θα με πείραζε. Μου ήταν αρκετή αυτή και μόνο η παράσταση. Ήμουνα κοπελίτσα και όλη τη μαγεία αυτής της γυναίκας την ένοιωσα βαθιά. Αποκάλυπτε με εντυπωσιακό τρόπο όλες τις πλευρές του χαρακτήρα της Νόρμας. Από εμπνευσμένη ιέρεια γινότανε προσβεβλημένη και προδομένη γυναίκα. Κυριαρχούσε στη σκηνή. Εκείνο που μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση ήταν ότι είχε κατορθώσει να μεταβάλει όλο της το κορμί σε ηχείο. Είχε μία ανεπανάληπτη ειλικρίνεια υποκριτικής που καθήλωνε το κοινό. Δεν θα ξεχάσω το άπλωμα των χεριών της: γέμιζαν όλο το χώρο. Γέμιζε και η καρδιά σου τότε.
Για μένα ήταν πολύ μεγάλη τύχη και ευχαριστώ τον Θεό που μου έδωσε αυτή την ευκαιρία. Όμως αν δεν ήταν εκείνη να με περιβάλει μ’ αυτή την αγάπη και αυτή την εμπιστοσύνη… Όλοι έλεγαν πως είχα πολύ μεγάλη επιτυχία. Ε, σε εκείνη το οφείλω.
Σκεφτείτε ότι τραγουδούσαμε μαζί. Αν μου φερόταν έτσι όπως πολλοί πίστευαν ότι φέρεται…
Και η εικόνα της που κυκλοφορούσε δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Ο πατέρας της κάποτε, σε μία εκπομπή της τηλεόρασης, μου είπε ‘Λένε πως η Μαρία σας βοήθησε για να αλλάξει το ίματζ της’- γιατί το είχανε γράψει κι αυτό. ‘Δεν είναι έτσι. Σας εξετίμησε σαν φωνή και σαν άνθρωπο’. Κι εγώ αυτό πίστευα. Δεν ήταν μόνο η βοήθειά της στις παραστάσεις της Επιδαύρου -την επόμενη χρονιά ήμουνα και στην «Μήδεια» που έκανε. Με βοήθησε πολύ και έξω. Με έστειλε σε δάσκαλο στην Σκάλα, κανόνισε ακρόαση στο ‘Κόβεντ Γκάρντεν’ -έχω το γράμμα της-, και στην ‘Σκάλα’, για να τραγουδήσω μαζί της, άσχετα αν δεν έγιναν οι παραστάσεις αυτές.
Την αντιμετώπιζα με δέος, με θαυμασμό και σεβασμό. Και συνειδητοποίησα από την πρώτη στιγμή πως αυτό που έκανε για μένα ήταν απόρροια της μεγάλης ανθρωπιάς της. Αν σε εμπιστευότανε σε άφηνε να νοιώσεις ελεύθερη.
Δεν έδειχνε να έχει τρακ, ήταν ψύχραιμη. Κι ας της καταμαρτυρούσαν τόσα τότε. Όσο για τη ‘φωνητική κάμψη’ που λέγανε, νομίζω πως υπάρχει ένα αχάριστο κοινό. Αλλά και οι συνάδελφοί σας… Θυμάστε πάντα μια κακιά στιγμή. Και όχι όλα τα άλλα. Η γυναίκα αυτή ήταν ένας θρύλος. Δεν ξέρω αν θα ξανάρθει άλλη καλλιτέχνις σαν την Κάλλας. Δεν ήταν απλώς μια τραγουδίστρια. Ήταν φαινόμενο».
Γιώργος Παπαστεφάνου: «Σαν ηλεκτρικό ρεύμα»
Ο δημοσιογράφος Γιώργος Παπαστεφάνου ήταν εκεί. Και τις τρεις βραδιές. Και μας δίνει μια γεύση:
«Θυμάμαι την έξαψη που είχαμε περιμένοντας την παράσταση αυτή. Μόλις είχα μπει τότε στη Ραδιοφωνία και πήγα με πρόσκληση που μου είχε δώσει η Κίττυ Σολωμού, η γυναίκα του Αλέξη Σολομού, του σκηνοθέτη, η οποία ήταν προϊσταμένη μου. Ήμασταν με την παρέα του Σπύρου Βραχωρίτη (σ.σ. του σημερινού σκηνοθέτη). Ήταν μια μέρα ηλιόλουστη. Κάναμε, όπως συνηθίζονταν τότε, μπάνιο στο Τολό. Αλλά στο θέατρο έπιασε μία καταρρακτώδης βροχή. Θυμάμαι τις κυρίες με την κόμμωση λάχανο, της μόδας τότε, να τρέχουν να κρυφτούν -ένα αξιολύπητο θέαμα. Άκουγα την Παξινού να λέει ‘c’ est une tragédie, c’ est une tragédie Είπαν τότε, που γράφανε πολλά για το χαρακτήρα της Κάλλας, και το καλαμπούρι «Ούτε ο Θεός δεν τη θέλει».
Πήγα ξανά την Τετάρτη. Θυμάμαι ακόμα τη στιγμή που βγήκε με τη χλαμύδα από τη δεξιά ‘κουίντα’ καθώς κοιτάμε τη σκηνή, με τα χέρια ψηλά, και άρχισε να τραγουδάει. Νοιώσαμε σαν να μας διαπερνάει ηλεκτρικό ρεύμα. Ήταν ο μύθος, ήταν η σκηνική της παρουσία, ήταν η φωνή της -όλα μαζί. Κι ας βρήκαν οι ειδικοί κάποια κόπωση στη φωνή της. Τότε ‘ανακαλύψαμε’ και την Μορφονιού. Ήταν θρίαμβος. Το ίδιο συνέβη και την Παρασκευή. Γιατί την Παρασκευή ξαναπήγα».
** Θερμές ευχαριστίες στην Εθνική Λυρική Σκηνή για το μοναδικό αντίτυπο του προγράμματος της «Νόρμας» που έχει στη βιβλιοθήκη της και που μας διέθεσε, στην κ. Αγγελική Κεραμίδα, στον μουσικοκριτικό κ. Νίκο Δοντά και, κυρίως, στο σκηνοθέτη κ. Βασίλη Νικολαΐδη για το φωτογραφικό και έντυπο υλικό που έθεσε στη διάθεσή μας και γενικά για τη βοήθειά του.
No comments:
Post a Comment