Εγνατία: ανασκαφές θησαυρών

Και όμως υπάρχει! Η μακεδονική γλώσσα που ο καθηγητής Μπαμπινιώτης, όπως, πρόσφατα, έγραψε, τη θεωρεί -τώρα πια…- ανύπαρκτη. Τα τραγούδια στη γλώσσα αυτή, που ακούστηκαν χτες βράδυ στο Ηρώδειο, για πρώτη φορά στο πλαίσιο του πρώτου τη τάξει ελληνικού Φεστιβάλ -του Φεστιβάλ Αθηνών- από τραγουδιστές και μουσικούς της μακεδονικής μειονότητας, την οποία, επίσης, ο κ. καθηγητής -και όχι μόνο...- θεωρεί ανύπαρκτη, έδωσαν την απάντηση.

Ξεκίνησα σχεδόν απληροφόρητος να πάω στο Ηρώδειο για μία συναυλία -κατά το συνοπτικό πρόγραμμα, χωρίς να διαβάσω λεπτομέρειες- του Νίκου Κυπουργού -«Τα μυστικά της Εγνατίας» ο τίτλος της. Παρακολούθησα ένα συναρπαστικό, συγκλονιστικό, συγκινητικό όσο δεν παίρνει -προσπαθώ να τιθασεύσω τον ενθουσιασμό και τη συγκίνησή μου…- οδοιπορικό, με τραγούδια και μουσικές ερανισμένα από της παρυφές της Εγνατίας Οδού -με νοητό άξονα την Εγνατία: από τον Έβρο μέχρι την Φλώρινα, την Καστοριά και το Μέτσοβο.

Μία συναυλία με παραδοσιακά τραγούδια δεν είναι κάτι ασυνήθιστο, έχουμε παρακολουθήσει ανάλογες συναυλίες από την

Δόμνα Σαμίου, από το Λύκειο των Ελληνίδων, ανάλογη δουλειά έκανε η Δόρα Στράτου επί χρόνια στο θέατρό της και άλλοι πολλοί άξιοι. Πού η διαφορά λοιπόν; Η διαφορά ήταν στο γεγονός ότι η συναυλία αυτή, η οποία οργανώθηκε πάνω σε μία ιδέα του Νίκου Κυπουργού και της Ελίτας Κουνάδη -πανάξιοι!-, που έκαναν την έρευνα-ανασκαφή θησαυρών (την ξεκίνησαν την άνοιξη του 2016, για την εκπομπή «Τα Μυστικά της Μουσικής» στην ΕΡΤ2, της οποίας ένας Κύκλος τεσσάρων επεισοδίων που μεταδόθηκε την περσινή άνοιξη του 2017 είχε τον τίτλο «Εγνατία οδός», Κύκλος ο οποίος αποτέλεσε το πρώτο υλικό για τη συναυλία), και που είχαν την καλλιτεχνική επιμέλεια, με επιστημονικούς συμβούλους τους επίσης άξιους Λεωνίδα Εμπειρίκο και Μιράντα Τερζοπούλου οι οποίοι υπέγραφαν, μαζί με τον Γιώργο 

Κοκκώνη, και τα κείμενα, περιλάμβανε, χωρισμένη σε δώδεκα «σταθμούς», τραγούδια τραγουδημένα από Έλληνες αλλά σε γλώσσες που δεν είναι η ελληνική -γλώσσες που μιλούν ή κάποτε μιλούσαν ή που κληρονόμησαν από τους γονείς και τους παππούδες τους: τραγούδια αρβανίτικα, τραγούδια τουρκόφωνα, των Καραμανλήδων -των Ελλήνων που ήρθαν πρόσφυγες από την Καππαδοκία-, τραγούδια τούρκικα και αρμένικα, τραγούδια

ποντιακά, τραγούδια πομάκικα -άλλοι απομονωμένοι μουσουλμάνοι που τους τραβολογούν από ’δω κι από ’κει «διεκδικώντας» τους για απώτερους σκοπούς…-, τραγούδια σεφαραδίτικα -των σχεδόν αφανισμένων Εβραίων της Θεσσαλονίκης-, τραγούδια βλάχικα και, βέβαια, τραγούδια σλαβόφωνα. Αχολόγησε το Ηρώδειο από λαλιές που δεν είναι ελληνικές αλλά που ενώνονται, αναμειγνύονται, μπερδεύονται γλυκά -ή θα έπρεπε να μπερδεύονται γλυκά…- στα ελληνικά χώματα και που ένα μαρτυρούν: ότι είμαστε όλοι Βαλκάνιοι με μελωδίες, με στίχους, με φωνές, με όργανα που έχουν κοινή κοιτίδα, τα Βαλκάνια. Και πως όλα τα άλλα -σύνορα, γελοίοι εθνικισμοί, πατριδοκαπηλίες, η αναζήτηση αρχαίων προγόνων και Μεγαλέξαντρων… είναι, ουσιαστικά, κατασκευάσματα για να μας κρατούν χωρισμένους.

Δεμένα τα τραγούδια αυτά με σύντομα κείμενα και με ηχογραφημένες μαρτυρίες για τις τύχες πολλών από τους ανθρώπους αυτούς που βρέθηκαν στην Ελλάδα χωρίς να μιλούν την ελληνική γλώσσα, συγκρότησαν -αλλά διακριτικά, χωρίς παντιέρες, χωρίς λόγους, χωρίς κορώνες, χωρίς συνθήματα, χωρίς κραυγές, χωρίς θούρια, χωρίς Μίκηδες…- μία διαμαρτυρία, ένα συλλαλητήριο-απάντηση στους εθνικισμούς των καιρών μας. Ναι,

αυτό ήταν ένα συλλαλητήριο ενάντια στα εθνικιστικά συλλαλητήρια που προηγήθηκαν: ήρεμο, ήμερο, μελωδικό, γλυκό, με μουσικές και με τραγούδια, με γέλια και με δάκρυα.

Γιατί αμφιβάλλω αν υπήρχαν άνθρωποι στο κοινό που δεν έκλαψαν βλέποντας και ακούγοντας την Κυρία Κατίνα Φαρασοπούλου-Μισαηλίδου, ετών 85, από τους Ασκητές Ροδόπης να τραγουδάει στα τούρκικα, να πατάει με τόση αυτοπεποίθηση, σαν να το πατούσε χρόνια, το σανίδι του Ηρωδείου και να ρίχνει και τις γυροβολιές της.

Γιατί αμφιβάλλω αν υπήρχαν άνθρωποι στο κοινό που δεν έκλαψαν ακούγοντας τη γηραιά εβραία Κυρία από την Χορωδία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και το φωνητικό σύνολο 

«Εν Χορώ» να τραγουδάει ένα σεφαραδίτικο νανούρισμα α καπέλα, σε ντουέτο, και τον παρτενέρ της να λέει «μετά τον Πόλεμο δεν είχαμε πια παππούδες και γιαγιάδες να μας νανουρίσουν μ’ αυτά τα σεφαραδίτικα νανουρίσματα» -και ξέρουμε καλά ΓΙΑΤΙ δεν υπήρχαν πια εβραίοι παππούδες και γιαγιάδες στην Θεσσαλονίκη…

Γιατί αμφιβάλλω αν υπήρχαν άνθρωποι στο κοινό που δεν έκλαψαν όταν άκουσαν τη μαρτυρία της Πομάκας που μιλούσε για τις μπάρες οι οποίες χώριζαν, το 1994 ακόμα, τα πομάκικα χωριά από την «ενδοχώρα» και για την άδεια που έπρεπε να ζητούν οι Πομάκοι από την αστυνομία για να κατεβούν στην Ξάνθη αφού δήλωναν πού θα μείνουν…

Γιατί αμφιβάλλω αν υπήρχαν άνθρωποι στο κοινό που δεν έκλαψαν όταν άκουσαν τη Σλαβόφωνη - ίσως κάποτε να μπορούμε να την πούμε Μακεδόνισσα…- που θυμόταν όταν τους μάζεψαν, όλους του «φυράματός» της, οι «τοπικές αρχές», παπάδες και στρατιωτικοί και τους έβαλαν να ορκιστούν, υψώνοντας το δεξί χέρι, ότι «δεν θα ξαναμιλήσουν αυτή τη ‘γύφτική’ γλώσσα» -αυτή 

που δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχει ο κ. Μπαμπινιώτης.

Η συναυλία, όμως, δεν είχε μόνο αυτές τις συγκινήσεις. Είχε και συγκινήσεις καλλιτεχνικές. Αλλεπάλληλες: ωραία τραγούδια, 

μουσικοί και μουσικά σύνολα, και τραγουδιστές και χορωδιακά σύνολα, ερασιτέχνες οι περισσότεροι, που όλοι τους έπαιξαν και τραγούδησαν συναρπαστικά -πώς να ξεχάσω την Πόντια Αντωνία Καραγιαννίδου από την Φλώρινα -ένα αηδόνι- ή την κυρία από το Μέτσοβο, με τους αφοπλιστικούς λαρυγγισμούς στα βλάχικα;

Το σκηνικό αποτέλεσμα -τρεις ώρες διάρκεια που κύλησαν χωρίς να το καταλάβω- είχε μέτρο, ο Νίκος Χατζόπουλος που υπέγραφε τη σκηνοθετική επιμέλεια δεν έκανε καμία σκηνοθετική επίδειξη αλλά μόνον αυτό που έπρεπε -άφησε να κυλάει μαλακά ο ένας «σταθμός» μέσα στον άλλον, απρόσκοπτα χωρίς, ούτε μία στιγμή, να δημιουργηθούν χάσματα και ας ήταν οι επί σκηνής ερασιτέχνες, έδεσε τους «σταθμούς» μεταξύ τους με τις ηχογραφήσεις, δεν κατέφυγε στα συνήθως ατυχούντα επί του τοίχου του Ηρωδείου βίντεο…-, ο ήχος του Γιώργου Καρυώτη ήταν άψογος και τις τρεις ώρες…

Όσο για τα δύο φινάλε -στο πρώτο μέρος, όταν το σεφαραδίτικο «Pantalon» πέρασε στην ελληνική χορωδία και έγινε στα αλβανικά πρώτα, στα ελληνικά μετά ,«Το γελεκάκι που φορείς…» (πανομοιότυπα και τα τρία!) και στο δεύτερο, το τελικό της βραδιάς, όταν όλοι μαζί, μουσικοί και τραγουδιστές -δεκάδες

άτομα στη σκηνή-, τραγούδησαν στα ελληνικά το «Κέρνα μας» με τον Νίκο Κυπουργό, στη σκιά μέχρι τότε, να πετάγεται και να τους διευθύνει, λυπάμαι αλλά δεν βρίσκω πια τα λόγια… Δηλαδή δεν μπορώ άλλο…

Το Αφιέρωμα στην Λούλα Αναγνωστάκη είναι η αιχμή του δόρατος του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών αλλά η συναυλία αυτή ήταν το σημαντικότερο γεγονός του. Ήταν, κατά τη γνώμη μου, το σημαντικότερο γεγονός του Φεστιβάλ Αθηνών τα τελευταία χρόνια. Όχι μόνο από καλλιτεχνική αλλά και από πολιτική σκοπιά. Ένα μεγάλο ΜΠΡΑΒΟ σε όλους τους συντελεστές αλλά και στον καλλιτεχνικό διευθυντή του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο για την τόλμη του να το εντάξει στο πρόγραμμά του και μάλιστα στο Ηρώδειο. Ευχαριστούμε.

Είναι κρίμα που η συναυλία δεν προβλήθηκε πιο έξυπνα και το κοινό ήταν περιορισμένο -ο ενθουσιαμός του, πάντως, αντιστρόφως ανάλογος. Η συναυλία αυτή ΠΡΕΠΕΙ να επαναληφθεί. Δεν ξέρω πού και πώς αλλά ΠΡΕΠΕΙ να επαναληφθεί. Αφού προβληθεί όπως και όσο της πρέπει (Φωτογραφίες: Θωμάς Δασκαλάκης).

Ωδείο Ηρώδη του Αττικού, 11 Ιουνίου 2018.