Στο Φτερό / Ακόμα πονάει... ή Κλειδιά χωρίς κλειδαριά

 

Μυστήριο 13. «Ε_ΦΥΓΑ Μικρασία» / Σύλληψη - Σκηνοθεσία: Γιολάντα Μαρκοπούλου / Δραματουργία: Ιωάννα Βαλσαμίδου. 

 

Σε θέματα που αφορούν πρόσφυγες, μετανάστες, φυγάδες, κατατρεγμένους..., με την άμεση συμμετοχή τους, έχει αφιερώσει, από την αρχή σχεδόν, την  καριέρα της στο θέατρο, η σκηνοθέτρια Γιολάντα Μαρκοπούλου. Εδώ και χρόνια. Αυτή τη φορά εμπνεύστηκε από την Μικρασιατική Καταστροφή και το κύμα των εκατοντάδων χιλιάδων ελλήνων προσφύγων που, διωγμένοι, κατέφυγαν το 1922 από την Τουρκία στην Ελλάδα. Επικεντρώνοντας στην Ελευσίνα και στον προσφυγικό συνοικισμό της Άνω Ελευσίνας. Με πολύ, προφανώς, κόπο έκανε με τους συνεργάτες της την έρευνα που χρειαζόταν -οι πρόσφυγες, άλλωστε, δεν ζουν πια, η έρευνα έγινε ανάμεσα στους απογόνους τους, τα εγγόνια τους κυρίως. Από τους

ανθρώπους αυτούς, αφού τους έπεισε, κατανικώντας όλη την καχυποψία που θα πρέπει να είχαν, να της ανοίξουν τις πόρτες τους και τα στόματά τους, ανέσυρε τις μνήμες τους. Μνήμες που δεν είναι δικές τους, προσωπικές, άμεσες, αλλά έχουν περάσει σ’ αυτούς, λέγε-λέγε, από τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους, από τους γονείς τους. Και με την Ιωάννα Βαλσαμίδου στη δραματουργία -συνεργάτης στη δραματουργία, και ο μικρασιάτικων, επίσης, ριζών ηθοποιός Θάνος Τσακαλίδης- δημιούργησε το «Ε_ΦΥΓΑ Μικρασία», μία site-specific περιπατητική παράσταση στα 

σοκάκια του συνοικισμού, με τη συμμετοχή κατοίκων του, μία παράσταση-ντοκιμαντέρ η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Συνοικισμός 2019» και τώρα επαναλαμβάνεται. Έντεκα «στάσεις» περιλαμβάνει. Ξεκινώντας από το Μουσείο Ιστορίας και Λαογραφίας του ακαταπόνητου Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας, με οδηγό τον Θάνο Τσακαλίδη, περιπλανηθήκαμε στα δρομάκια του συνοικισμού: η κυρία Μαρίτσα και ο άντρας της, ο κύριος Βαγγέλης, άλλοτε φούρναρης, καθισμένοι έξω από την αυλή τους, ξετυλίγουν τις

αναμνήσεις τους, ένας, γηραιός πια, εγγονός ο οποίος μας αφήνει να περάσουμε από την αυλή του σπιτιού της γιαγιάς του που είναι πια γκρεμίδια, ένα βίντεο που προβάλλεται πάνω σε μία μάντρα κι εμείς, στο δρόμο, ανακούρκουδα σε στρωμένα χαλιά ή καθισμένοι σε καρέκλες, το βλέπουμε -η κυρία Ευγενία και ο κύριος Περικλής μιλούν για το κλειδί που η γιαγιά τους, αφού κλείδωσε το σπίτι, αυτό που αναγκαζόταν να εγκαταλείψει, το πήρε μαζί της για «όταν γυρίσουν» και το φύλαγε κι ας μη γύρισαν ποτέ-, ο Θάνος μας μιλάει για τον παππού του που γύρισε κάποτε στην Σμύρνη και

βρήκε το σπίτι του και μέσα να μένει έναν Κεμάλ που τον καλοδέχτηκε, η κ. Ελένη Καρατζά, σε άλλο βίντεο, να μιλάει για τα παλιά, σε μία γωνιά ένας ασπρομάλλης, ο Mr Gregory, μας αιφνιδιάζει -παίζει με την κιθάρα του και τραγουδάει «Έχε γεια Παναγιά» και «Σ’ αγαπώ γιατ’ εισ’ ωραία» και αγγίζει τα φυλλοκάρδια μας-, σε άλλη γωνιά καθόμαστε σε σκαμπό, μουσικοί παίζουν κάτω από ένα τοίχο, όπου και πάλι προβάλλεται βίντεο με την υπέροχη κ. Βάσω Σφήκα, λαϊκή, αυτοσχέδια στιχοπλόκο του συνοικισμού, να απαγγέλει ένα ποίημά της -έχει βγει και το φεγγαράκι-, περπατάμε,

περπατάμε, πιο κάτω καθόμαστε πάλι σε στρωμένα στο δρόμο χαλιά και σε καρέκλες ενώ στον απέναντι τοίχο, σε βίντεο, πέντε κυρίες, καθισμένες σε στρωμένο τραπέζι, μας μιλούν για την εχθρότητα με την οποία αντιμετώπισαν, στην αρχή, τους πρόσφυγες οι ντόπιοι που φοβόντουσαν ότι οι «παστρικές» και όμορφες Μικρασιάτισσες θα ξεμυαλίσουν και θα τυλίξουν τους νέους τους και είχαν, μάλιστα, ονομάσει το συνοικισμό «τα Παντρεμενάδικα», μιλούν για φαγητά, για τα καλλυντικά που έφτιαχναν ενώ, άλλες, εμφανίζονται 

ζωντανά, ανάμεσά μας, με κρόταλα στα χέρια, όσο η ηθοποιός Ιφιγένεια Καραμήτρου, από την ταράτσα, απαγγέλλει, και όλοι καταλήγουμε στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Χαραλάμπους -αναμμένα κεράκια στο μανουάλι, πάνω στα τζαμιλίκια του ναού προβάλλεται βίντεο, από αρχειακό υλικό του Φίλιππου Κουτσαφτή, που δεν χρησιμοποιήθηκε στο υπέροχο ντοκιμαντέρ του «Αγέλαστος πέτρα», με έναν παπά να μιλάει για τις τελευταίες τραγικές μέρες της Σμύρνης και για τους τάφους του ελληνικού νεκροταφείου, που τους άνοιγαν

οι άνθρωποι και ξέθαβαν τους νεκρούς και έκρυβαν μέσα τα κορίτσια τους για να μην τα μολέψουν οι Τούρκοι και, στο τέλος, η χορωδία του Συλλόγου Μικρασιατών -γυναίκες καλοστεκούμενες, νοικοκυρεμένες, με τα καλά τους ρούχα και τα κοσμήματά τους, καθισμένες απέναντί μας και με τη συνοδεία του συγκροτήματος dorós, μας τραγουδούν -κορύφωση μελετημένη και δυνατή. Μία παράσταση (σχεδιασμός των περίτεχνων βίντεο Ερατώ Τζαβάρα και Γιολάντα Μαρκοπούλου, κοστούμια Πάρις Μέξης), 

συγκινητική, που καθόλου, όμως, δεν της λείπει το χιούμορ, πολύτιμη, χάρη στους δημιουργούς της και χάρη στους ανθρώπους που γενναιόδωρα συμμετέχουν -τους απόγονους των μικρασιατών προσφύγων οι οποίοι καλά φέρουν τον πολιτισμό που έχουν κληρονομήσει. Από τις πολλές δυνατές και συγκινητικές στιγμές της παράστασης, πάντως, εγώ θα κρατήσω μία -την πιο συγκινητική για μένα: όταν περάσαμε από ένα κατασκότεινο στενάκι, όπου η μυρουδιά των βασιλικών μας λίγωσε, ενώ στην είσοδο του σοκακιού μία γηραιά κυρία, αυροντυμένη, με πλατύ χαμόγελο, μας καλησπέριζε έναν- 

έναν, χωρίς να είναι ενταγμένη στην παράσταση, αυθόρμητα -και το κάνει κάθε βράδυ παράστασης όπως μου είπαν. Βαθιά πιστεύω πως τέτοιες παραστάσεις, όπως αυτή αλλά και οι στημένοι με ντόπιο δυναμικό «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» της Ελένης Ευθυμίου, βγαλμένες από τα σπλάχνα της πόλης, είναι ό,τι πιο καίριο και αποτελεσματικό για το θεσμό του «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» στον οποίο έχουν ενταχθεί. Και χαίρομαι που πρόκειται να ξαναπαιχτεί. Γιατί, όσο κι αν πέρασαν 100 χρόνια από τον ξεριζωμό, ακόμα πονάει... (Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή. Η τελευταία, του κ. Γιάννη Κουκμά που είχε την ευγένεια να μου τη στείλει αφού ανάρτησα το κείμενο).

(Κομψό το μικρό έντυπο πρόγραμμα της παράστασης που περιλαμβάνει άλλο ένα υπέροχο, αυτοσχέδιο, ευχαριστήριο ποίημα της κ. Βάσως Σφήκα για όσους βοήθησαν στην πραγμάτωση της παράστασης).

 

Συνοικισμός Άνω Ελευσίνας, Αφιέρωμα «100 Χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή», «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης»,  «Polyplanity Productions», 8 Οκτωβρίου 2022.