Tip: «Η τάξη μας»

Αίμα στο αίμα 

Πολύπαθη χώρα η Πολονία. Πολλά έχει τραβήξει στη μακρά ιστορία της. Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, ακόμα περισσότερα -σκληροί εθνικισμοί, η σιδηρά χειρ της Καθολικής Εκκλησίας η οποία, σαν την κατσαρίδα, επιβίωσε σε όλες τις καταστάσεις, αντισημιτισμός που άρχισε να φουντώνει τη δεκαετία 

του ’30, σοβιετική Κατοχή στο ανατολικό κομμάτι της χώρας μετά το Σύμφωνο Μαλενκόφ-Ρίμπεντροπ του 1939, που οδήγησε σε έναν ακόμα διαμελισμό της, η σφαγή του Κάτιν, ναζιστική Κατοχή μετά τη γερμανική επίθεση στην Σοβιετική Ένωση, πογκρόμ κατά των Εβρέων, Ολοκαύτωμα, η Πολονία Λαϊκή Δημοκρατία μετά την 

απελευθέρωση, Σύμφωνο Βαρσοβίας, αντιδράσεις, εξεγέρσεις, η Αλληλεγγύη, Βαλένσα, Γιαρουζέλσκι, κατάρρευση του κομμουνισμού, ακροδεξιοί στην εξουσία… Στο έργο του «Η τάξη μας» (2008) ο Πολονός Ταντέους Σλομποτζιάνεκ όλα αυτά τα δεινά τα δένει με προσωπικές περιπτώσεις και περνάει την Ιστορία μέσα από δέκα «μαθήματα»/σκηνές στην τάξη ενός σχολείου μιας μικρής

πολονικής επαρχιακής πόλης. 

Δέκα συμμαθητές -γεννημένοι ανάμεσα στο 1918 και στο 1920 -Καθολικοί και Εβρέοι- που ζουν μέσα στην ανεμελιά, σε αρμονική συμβίωση         τη δεκαετία του ’20, από τη δεκαετία του ’30 αρχίζουν να μεταβάλλονται σε αντίπαλους μεταξύ τους, σε εχθρούς και το μίσος να διαποτίζει τις σχέσεις τους: στην εξουσία εναλλάξ, ανάλογα με τον δυνάστη, στην Αντίσταση εναλλάξ, ανάλογα με την Κατοχή, τίποτα καθαρό στις προθέσεις τους, ενέδρες, φόνοι, βιασμοί, προδοσίες, ρουφιάνοι που κερδίζουν την αναγνώριση ως ήρωες, υποκρισία, βασανιστήρια, αίμα στο αίμα, ελάχιστες νότες ανθρωπιάς, οι αγαθές προθέσεις καταλήγουν σε αντίθετα αποτελέσματα και ένα κορυφαίο έγκλημα: στο καινούργιο πογκρόμ 

που εξαπολύεται το 1941, οι Καθολικοί της πόλης,    με τις  ευλογίες των Ναζί, κλείνουν εκατοντάδες Εβρέους σε ένα στάβλο και, εν ψυχρώ, τους καίνε -αυτό, που συνέβη στο χωριό Γεντβάμπνε το οποίο, όμως, ο συγγραφέας αποφεύγει να το ονοματίσει.   Οι παλιοί 

συμμαθητές είναι και ανάμεσα στα θύματα και ανάμεσα στους θύτες. Το έγκλημα θα μείνει κουκουλωμένο, αποδιδόμενο στους Γερμανούς, και θα περάσουν χρόνια για να έρθουν όλα στο φως μέσα από ανάλογα επώδυνες συνθήκες. 

Οι περισσότεροι από τους συμμαθητές θα είναι πια νεκροί -δύο έχουν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Η σφαγή αυτή είναι και η καρδιά του έργου που παρουσιάζεται στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Ενός έργου περίτεχνου, πολύπτυχου, που ακολουθεί τις δέκα περιπτώσεις εξατομικεύοντας με φροντίδα       μέχρι το τέλος,

εξαιρετικά ισορροπημένου, διαποτισμένου με ειρωνεία, που κανέναν δεν κολακεύει και κανέναν δεν απαλλάσσει από τις ευθύνες του -στο επίπεδο της Ιστορίας αλλά και στο προσωπικό, κανένας, τελικά, δεν είναι αθώος. Ενός έργου πολύ κοντά στις μπρεχτικές δομές και με την αφήγηση να κυριαρχεί. Ο Τάκης Τζαμαργιάς που ανέλαβε τη σκηνοθεσία, πάνω στην εξαιρετική μετάφραση που υπογράφει η Έρι Κύργια, τήρησε τις ισορροπίες του συγγραφέα και, με τη βοήθεια του επιβλητικού σκηνικού της Ελένης Μανωλοπούλου και των έξοχων μουσικών του Δημήτρη Μαραμή, έστησε το έργο μετωπικά, μπρεχτικά χωρίς, όμως, να το στεγνώσει. Το αντίθετο! Η συγκίνηση, με κορυφαίο το «προσκλητήριο» των νεκρών του από τον ξενιτεμένο ραβίνο, σε πλημμυρίζει. Και το εύρημα των δέκα συμμαθητών που στο τέλος θα έχουν απομείνει δέκα ταφόπλακες -το μάταιο όλου  αυτού    του

αίματος που χύθηκε-, στοχαστικό, μελαγχολικό, συναρπαστικό. Θα ξεχωρίσω από τους ηθοποιούς τον Βασίλη Μαγουλιώτη, τον Αλέξανδρο Μαυρόπουλο, τον Γιώργο Πυρπασόπουλο και τους βετεράνους Άλκη Παναγιωτίδη και Κώστα Γαλανάκη και θα σταθώ στη συγκλονιστική Κωνσταντίνα Τάκαλου: δεν είναι καθόλου εύκολο να μεταφέρεις τόση συγκίνηση μέσα από αφηγηματικούς μονολόγους που προκύπτουν χωρίς διαλογικό «ζέσταμα». Θα τη θυμάμαι. 

Παρακολούθησα την παράσταση με ένα ετερόκλητο κοινό που παρέμεινε, όμως, στις τρείς ώρες ψαχνό της διάρκειάς της, καθηλωμένο. Αν προλαβαίνετε, δείτε την σήμερα που τελειώνει. Ειδεμή, οπωσδήποτε την επόμενη χειμερινή περίοδο, οπότε και θα επαναληφθεί όπως έμαθα.