Επιβάλλεται: Έτος Δημήτρη Χατζή!

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 8 

«Ο Αντώνης Σαμαράκης (1919-2003) υπήρξε ένας πολυδιαβασμένος και πολυμεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας, ενεργός πολίτης και υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακήρυξε το 2020 Έτος Αντώνη Σαμαράκη και διοργανώνει εκδηλώσεις στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο για την προώθηση του λογοτεχνικού του έργου και την προβολή των ανθρωπιστικών αξιών τις οποίες ο συγγραφέας υπηρέτησε σε όλη τη ζωή του και αποτυπώνονται εύγλωττα στο έργο του [...]», διαβάζω στη σελίδα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τώρα πώς αποφασίστηκε το σουρεαλιστικό να εορταστούν τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Αντώνη Σαμαράκη το εκατοστό πρώτο δεν γνωρίζω. Ίσως δεν τα πάνε καλά στην αφαίρεση...

 

Εκείνο που γνωρίζω είναι ότι στις 20 Ιουλίου 2021 κλείνουν 40 χρόνια από το θάνατο ενός άλλου, κορυφαίου, της πεζογραφίας μας, του Δημήτρη Χατζή. Μήπως του αξίζει και του Δημήτρη Χατζή, του συγγραφέα των ταπεινών και καταφρονεμένων, όχι τόσο προβεβλημένου αλλά εξίσου, ίσως και πολύ πιο ισχυρά δεμένου με τη σύγχρονη Ιστορία μας, ένα Έτος Δημήτρη Χατζή; Εγώ θα έλεγα επιβάλλεται!

Ας προσθέσω, με κάποιες γλωσσικές διορθώσεις και τις απαραίτητες περικοπές, το βιογραφικό του από το Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου -αυτού που κάποιοι διέλυσαν...: 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣ (1913-1981) 

Ο Δημήτρης Χατζής γεννήθηκε στα Γιάννενα, γιος του Γεωργίου Χατζή, ποιητή (έγραφε με το ψευδώνυμο Πελλερέν) και εκδότη της εφημερίδας «Ήπειρος«, και της Αθηνάς, το γένος Κυριακοπούλου, από το Αίγιο. Είχε έξι αδέρφια. Παρακολούθησε εγκύκλια μαθήματα στην Ιόνιο Σχολή της Αθήνας, αναγκάστηκε, όμως, να διακόψει το 1930 μετά τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα του και επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου ανέλαβε τη συνέχιση της έκδοσης της εφημερίδας και τη συντήρηση της οικογένειάς του. Εκεί τέλειωσε το Γυμνάσιο (Ζωσιμαία Σχολή) και στη συνέχεια γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να μπορέσει να ολοκληρώσει τις σπουδές του για οικονομικούς λόγους. 

Το 1932 ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με μαρξιστικούς κύκλους και το 1935 γράφτηκε στο Κ.Κ.Ε. και υπηρέτησε την ιδεολογία του στα Γιάννενα. Ένα χρόνο αργότερα τον συνέλαβε η αστυνομία του Μεταξά και το δικτατορικό καθεστώς τον εξόρισε στη Φολέγανδρο (επέστρεψε το 1937). Μετά την είσοδο των Γερμανών στη χώρα έφυγε για την Αθήνα. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής εντάχτηκε στο ΕΑΜ και στη συνέχεια βγήκε στο Αντάρτικο· συνεργάστηκε με τον αντιστασιακό Τύπο και στη συνέχεια με την εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα» στην οποία παρέμεινε ως υπεύθυνος σύνταξης ως το κλείσιμό της (1947). Το καλοκαίρι του 1947 εξορίστηκε στην Ικαρία. 

Μετά το τέλος του Εμφυλίου κατέφυγε, ως πολιτικός πρόσφυγας, αρχικά στη Ρουμανία και στη συνέχεια στην Ουγγαρία (που έγινε η δεύτερη πατρίδα του· εκεί έμεινε για τριάντα περίπου χρόνια και έκανε τον πρώτο του γάμο), όπου μελέτησε βυζαντινή και μεταβυζαντινή ιστορία και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης, κοντά στον καθηγητή Γκιούλα Μόραβσικ. Με τη βοήθειά του πραγματοποίησε ερευνητική εργασία και διδακτορική διατριβή με θέμα «Οι μονωδίες για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους», με υποτροφία, στην Ακαδημία Επιστημών του Ανατολικού Βερολίνου.

Το 1962 επέστρεψε στην Βουδαπέστη, όπου εργάστηκε ως βοηθός καθηγητής στην έδρα της Βυζαντινής Φιλολογίας και ίδρυσε το Νεοελληνικό Ινστιτούτο ενώ παράλληλα δημοσίευσε επιστημονικές μελέτες σε εφημερίδες και περιοδικά και υπήρξε επιμελητής των εκδόσεων μεταφράσεων νεοελλήνων λογοτεχνών στα ουγγρικά από τον εκδοτικό οίκο «Europa».

Το 1967 η δικτατορία του Παπαδόπουλου του απαγόρευσε την επιστροφή στην Ελλάδα. Το 1968 έφυγε από την Ουγγαρία, έχοντας προηγουμένως αρνηθεί την ουγγρική υπηκοότητα, και ταξίδεψε για λίγο στο Παρίσι. Κατόπιν πιέσεων της γαλλικής αστυνομίας να ζητήσει πολιτικό άσυλο, όμως, αρνήθηκε τη θέση βοηθού στην έδρα Νεοελληνικών Σπουδών που του προσφέρθηκε από το Πανεπιστήμιο και γύρισε στην Βουδαπέστη. Το 1973 εργάστηκε ως καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης και δημοσίευσε, μαζί με τον Θανάση Χατζή, ένα βιβλίο για τη δικτατορία στην Ελλάδα, όπου επέστρεψε οριστικά το καλοκαίρι του 1975, όταν ακυρώθηκαν οι δυο καταδίκες σε θάνατο για λιποταξία, που τον βάραιναν από την εποχή του Εμφυλίου.

Το 1975 δίδαξε Νεοελληνική Λογοτεχνία στη Σχολή Μηχανολόγων του Πανεπιστημίου Πατρών με μεγάλη επιτυχία· μετά από αντιδράσεις συντηρητικών κύκλων του Πανεπιστημίου και του υπουργείου Παιδείας, τα μαθήματα διακόπηκαν.

Από το 1975 έως το 1980 ανέπτυξε έντονη πολιτιστική δραστηριότητα δίνοντας διαλέξεις και συμμετέχοντας σε συζητήσεις σε σχολεία και πανεπιστήμια. Την ίδια περίοδο συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Δομή» και «Αντί» και εξέδωσε το περιοδικό «Πρίσμα», που κυκλοφόρησε τέσσερα τεύχη (το τελευταίο μετά το θάνατό του).

Το 1979 παντρεύτηκε με την ιστορικό Καίτη Χατζή, με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Ελένη-Αγγελίνα. Πέθανε σε σπίτι φίλων, στην Σαρωνίδα, από καρκίνο των βρόγχων.

Οι πρώτες λογοτεχνικές προσπάθειες του Δημήτρη Χατζή τοποθετούνται γύρω στο 1930, οπότε άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα σε εφημερίδες της Ηπείρου. Το 1947 εκδόθηκε το μυθιστόρημά του «Η Φωτιά». Ακολούθησαν τέσσερις συλλογές διηγημάτων και ένα ακόμη μυθιστόρημα καθώς επίσης πολλά δημοσιεύματά του σε εφημερίδες και περιοδικά, που παρέμειναν ανέκδοτα. Το έργο του τοποθετείται στο χώρο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ανήκει στους ανανεωτές ρεαλιστές συγγραφείς της μεταπολεμικής ελληνικής πεζογραφίας με κυρίαρχο στοιχείο της γραφής του τον κοινωνικό προβληματισμό. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η συχνά έντονα λυρική διάσταση του λόγου του και η ιδιαίτερη προσοχή που έδωσε στη γλωσσική του έκφραση. 

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Πεζογραφία

• Η φωτιά. Αθήνα, Γκοβόστης, 1946.

• Το τέλος της μικρής μας πόλης. Βουκουρέστι, Νέα Ελλάδα, 1953.

• Ανυπεράσπιστοι. Αθήνα, Θεμέλιο, 1965.

• Διηγήματα. Αθήνα, Κείμενα, 1971.

•Το διπλό βιβλίο. Αθήνα, Εξάντας, 1976 (και έκδοση Β΄, αναθεωρημένη, Αθήνα, Κείμενα, 1977).

•Σπουδές· Διηγήματα ξανατυπωμένα και άλλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1976.

• Θητεία (αγωνιστικά κείμενα 1940-1950). Αθήνα, Κείμενα, 1979.

ΙΙ.Δοκίμια

• Μικρό νεοελληνικό όργανο· Εκλογή κειμένων (1947-1975) του Δημήτρη Χατζή για τον Νέο Ελληνισμό· Επιλογή κειμένων, σημειώσεις, μεταγραφή Νίκος Γουλανδρής. Αθήνα, Εξάντας, 1995.

Για εξαντλητική εργογραφία του Δημήτρη Χατζή και βιβλιογραφία του ως το 1989, βλ. Γουλανδρής Νίκος, Δημήτρης Χατζής· Βιβλιογραφικό Μελέτημα (1930-1989). Αθήνα, Γνώση, 1997.

*Αφορμή για το κείμενο αυτό στάθηκε η αυριανή ανάγνωση από την Μαρία Σκουλά, στις 19.00, διαδικτυακά, στη σειρά «Αναγνώσεις: Ελληνικό Διήγημα» του ΚΠΙΣΝιάρχος, του συγκλονιστικού διηγήματος «Ο ντέτεκτιβ» του Δημήτρη Χατζή, απ’ την συλλογή του «Το τέλος της μικρής μας πόλης» (https://www.snfcc.org/DimitrisChatzis).