July 27, 2013

Την καλιαρντοσύνη μην την κλαις, νάτη πετιέται από ξαρχής…



Το έργο. Δέκατο έτος του _ ουσιαστικά εμφύλιου _ πολέμου Αθήνας - Σπάρτης και των συμμάχων τους, που ονομάστηκε εκ των υστέρων Πελοποννησιακός, ενός πολέμου καταστρεπτικού, και οι Αθηναίοι έχουν κουραστεί. Ο Τρυγαίος, πολίτης αθηναίος, αποφασίζει να κινηθεί μόνος και να προσπαθήσει να δώσει τέλος στον πόλεμο. Τρέφει ένα σκαθάρι που γίνεται ολόκληρο θηρίο, το καβαλάει και ανεβαίνει στον ουρανό να κουβεντιάσει το θέμα με τον Δία. Οι Θεοί, όμως, απογοητευμένοι από τους ανθρώπους και την πολεμική μανία τους, έχουν εγκαταλείψει τα ενδιαιτήματα τους _ όπως τον πληροφορεί ο Ερμής, ο μόνος που βρίσκει γιατί τον άφησαν να φυλάει την περιουσία τους _ και έχουν πάρει των ομματιών τους επιτρέποντας στον Πόλεμο να αλωνίζει: έχει ρίξει την Ειρήνη σε μπουντρούμι και κοπανίζει τις πόλεις στο γουδί του.
Καλεί τότε ο Τρυγαίος τους αγρότες αλλά και τους τεχνίτες και τους εμπόρους, που όλους τους ταλαιπωρεί η σύρραξη, μαζί να ελευθερώσουν την Ειρήνη από τη φυλακή της _ παρά τις ρητές περί του αντιθέτου εντολές του Δία. Ανταποκρίνονται και το καταφέρνουν. Η όμορφη Ειρήνη παρουσιάζεται σιωπηλή και, μαζί της, άλλες δύο όμορφες, η Οπώρα και η Θεωρία. Αρχίζουν τα πανηγύρια. Διάφορους θιγόμενους, λόγω συμφερόντων, από τη λήξη του πολέμου, οι οποίοι εμφανίζονται διαμαρτυρόμενοι, ο Τρυγαίος τους περιπαίζει και τους ξαποστέλνει. Και, τελικά, αφού παραδίδει την Θεωρία στην Βουλή, παντρεύεται την Οπώρα. Το έργο κλείνει με το γαμήλιο γλέντι τους.
Ο Αριστοφάνης στην «Ειρήνη» του (421 π.Χ.) υμνεί τα αγαθά της ειρήνης με μία πηγαία κωμικότητα αλλά και με ένα λυρισμό συγκινητικό: ένα φιλειρηνιστικό έργο που δεν το φορτώνει με πολλά ευρήματα, ένα έργο με το οποίο εκφράζει τη λαχτάρα των συμπολιτών του για τερματισμό του πολέμου και που γίνεται προάγγελος της Νικίειου Ειρήνης (η οποία επρόκειτο να συναφθεί αμέσως κατόπιν και άντεξε επτά χρόνια), ένα έργο, όπως έχουν έρθει τα πράγματα, εξαιρετικά επίκαιρο στο διηνεκές. Δεν μπορώ, βέβαια, να κρύψω πως, από την Παράβασή του στην οποία  ο Αριστοφάνης υπερασπίζεται το έργο του και μιλάει για τον εαυτό του και εναντίον των ομοτέχνων του με όχι τόσο ισχυρά επιχειρήματα, προσωπικά πιστεύω πως αναδύεται ένα υπερεξογκωμένο Εγώ και μία πολύ αντιπαθητική ματαιοδοξία...
Η σκηνοθεσία. Ο σκηνοθέτης Σωτήρης Χατζάκης ένα βασικό μέλημα προφανώς είχε: να κάνει το κοινό του να χαχανίσει. Δεν είναι δύσκολο, αν έχεις Αριστοφάνη στα χέρια σου. Αρκεί να το θέλεις. Βασικός μοχλός του, η παρουσίαση του Ερμή, χωρίς να υπάρχει κανένα πάτημα στο κείμενο, ως «αδερφής». «Κραγμένης αδερφής». Πολύ «κραγμένης αδερφής». Τραβεστί. Με κόκκινες, ντυμένες με μαύρο δαντελένιο πλέγμα μπότες με τακούνια και φιούμπες, με κορσάζ και με σούπερ μίνι κόκκινο φουστάκι. Ενός Ερμή που να σειέται και να λυγιέται. Που να αυτοθαυμάζει τον «θεϊκό» του κώλο. Που να του φωνάζουν «είσαι θεά». Ενός Ερμή δίκην «κραγμένης» της _ πολύ _ φτηνής επιθεώρησης. Ο οποίος συνεννοείται με τον Τρυγαίο στα καλιαρντά. Διότι, ναι, ο Ερμής στην παράστση ομιλεί την καλιαρντήν _ «η κατέ», «τζους» κλπ.  Ή χρησιμοποιεί εκφράσεις του τύπου «ως που να πεις χλωροπουτανόλη…». Και δεν νομίζω πως αυτή ήταν η επιλογή του μεταφραστή Κ. Χ. Μύρη. Ο οποίος μπορεί, αν και μεταφράζει υπέροχα τα λυρικά μέρη της κωμωδίας, να  αφήνεται σε χοντροκοπιές αποδίδοντας τις αριστοφανικές βωμολοχίες αλλά δεν πιστεύω, αν και δεν έχω το κείμενό του στα χέρια μου, να μεταφράζει στα καλιαρντά…
Μία παρένθεση εδώ. Επιμένω ότι οι αριστοφανικές βωμολοχίες σε μία κοινωνία όπως η αθηναϊκή του 5ου  αιώνα π.Χ., είκοσι πέντε αιώνες πριν, θα πρέπει να ηχούσαν εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι η ακριβής μετάφρασή τους σήμερα. Δηλαδή να παρήγαγαν γέλιο αλλά να μην ακούγονταν χυδαίες όπως ακούγονται οι σε ακριβή μετάφραση λέξεις σήμερα, σε μία κοινωνία στην οποία έχουν επικαθήσει είκοσι αιώνες χριστιανικής «ηθικής». Άρα ο μεταφραστής, αφού, όπως ισχυρίζεται σε σημείωμά του στο πρόγραμμα της παράστασης, πιστεύει πως πρέπει ο Αριστοφάνης σήμερα να αναλογίζεται και αφού στην Παράβαση βγάζει το άχτι του για τις σύγχρονες αναγνώσεις του αρχαίου δράματος αναλογίζοντας, θα έπρεπε να αναλογίζει στη μετάφρασή του και τις βωμολοχίες.
Γύρω από το εύρημα αυτό του Ερμή - «κραγμένης» ο Σωτήρης Χατζάκης πλέκει μία παράσταση σωστών ρυθμών και χωρίς ευτυχώς τις λαϊκίστικες φτήνιες στις οποίες είχε πνίξει το 2010 τους «Αχαρνής», τον προηγούμενο Αριστοφάνη του _ με το ΚΘΒΕ επίσης. Αλλά και μία παράσταση κοινότοπη μέχρι αηδίας. Όπου τα πάντα τα έχεις ξαναδεί ή ακούσει _ σε παραστάσεις του Κουν, του Σολομού, του Μπάκα, του Ευαγγελάτου, του Τσιάνου… Με τις κόρες του Τρυγαίου που πολλαπλασιάζονται σε έξι να τις παίζουν άντρες ηθοποιοί. Με εκατοντάδες εκτός κειμένου προσθήκες για την  τρόικα, και το ΔουΝουΤου, και τον Τσοχατζόπουλο και, και… Με θεόσαχλα, σιτεμένα αστεία ή ανέκδοτα του στιλ «χιλιάδες λιλιπούτειοι καρναβαλιστές έχουν κατακλύσει το λιμάνι της Πάτρας», που να αναρωτιέσαι: «Μα είναι δυνατόν;». Και όμως είναι.
Τη χαριστική βολή _ ένα δοξαστικό στο κιτς _ δίνει η Έρση Δρίνη με το παιδαριωδώς παρατακτικό, δήθεν ναΐφ σκηνικό της, αδιάφορα φωτισμένο από τον Αντώνη Παναγιωτόπουλο, και με τα κάθε καρυδιάς καρύδι κοστούμια της με αποκορύφωμα αυτό του Ερμή. Νισάφι! Ο Μίνως Μάτσας, που υπογράφει τη μουσική, σαν να έχει αρμέξει από διάφορες πηγές _ από «Ντιρλαντά» και άλλα παραδοσιακά και καντάδες και «Μινόρε της αυγής» σε εκδοχή τάνγκο μέχρι Κραουνάκη και Θεοδωράκη _ δημιουργώντας ένα χωρίς ενιαίο ύφος μουσικό παστίς αλληλοσυγκρουόμενων κομματιών με καλές και αδιάφορες στιγμές, που με δυσκολία μπορείς να το χαρακτηρίσεις πρωτότυπη μουσική. Πολύ καλή, πάντως, η μουσική διδασκαλία του Νίκου Βουδούρη με εξαιρετική, όπως πάντα, τη φωνή της Κατερίνας Γιαμαλή. Τις χορογραφίες της Κικής Μπάκα τις βρήκα χωρίς ιδιαίτερη έμπνευση, ενταγμένες σε μία ανάλογη παράσταση.

Ερμηνείες. Οι ηθοποιοί ό,τι μπορούνε κάνουν. Ο καλός Φάνης Μουρατίδης όμως το παρακάνει: η τραβεστί Ερμής του  παρά είναι για κράξιμο. Και με πολύ φτηνά μέσα φτιαγμένη. Ο Γιώργος Κωνσταντίνου, του οποίου την παρουσία εκμεταλλεύεται η σκηνοθεσία, αειθαλής, έχει, όπως πάντα, σκηνικό κύρος στο έστω και μικρό κομμάτι της Παράβασης που του έχει ανατεθεί.
Από τους υπόλοιπους, ξεχώρισα τον Βασίλη Σεϊμένη, ηθοποιό με μέγεθος, στον Πόλεμο _ όχι όμως και ως Κορυφαίο της Παράβασης όπου είναι εντελώς χύμα _ και τον Ευάγγελο Χαλκιαδάκη, καραγκιοζίστικο Τάραχο. Βρήκα πολύ σφιγμένο τον καλό Βαγγέλη Χατζηνικολάου στο Α΄ Παιδί.
Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, ένας εξαίρετος, μετρημένος κωμικός που μπορεί να παίζει με αποχρώσεις. είναι αποδοτικός Τρυγαίος. Αλλά δεν έχω πειστεί πως έχει το κατάλληλο για ανοιχτούς χώρους μέγεθος. Ίσως περιμένει τον κατάλληλο σκηνοθέτη να το αναδείξει.
Το συμπέρασμα. Ερμής τραβέλι, άντρες να υποδύονται τις Κόρες, όταν βγήκαν και τα επίσης σεινάμενα και κουνάμενα Παπαδάκια να συνοδεύουν τον Ιεροκλή, ε, άρχισα να έχω παραισθήσεις: ό,τι δεν είχα πάει στην Επίδαυρο να δω Αριστοφάνη αλλά στις «Κούκλες» για drag show… Αν αυτός είναι ο Αριστοφάνης που σας ευθυμεί, μπορεί και να διασκεδάσετε. Εγώ πάντως σας προειδοποίησα.

Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Φεστιβάλ Επιδαύρου, 26 Ιουλίου 2013.

No comments:

Post a Comment