Στο Φτερό / Ο ύστατος «θρίαμβος»

 

«Μέρα Σάββατο» (Δημήτρης Χατζής, Γιοσέφ Ελιγιά) της Ιρέν Μπονό / Σκηνοθεσία: Ιρέν Μπονό. 

 

Ανάμεσα στα διαμάντια που κατέλιπε ο σπουδαίος μας Δημήτρης Χατζής, είναι και το διήγημα «Σαμπεθάι Καμπιλής» -στη συλλογή του «Το τέλος της μικρής μας πόλης (1953, πλήρης έκδοση 1959, οριστική έκδοση 1979). Ξεκινώντας

από δύο υπαρκτά πρόσωπα της πολυπληθούς, προπολεμικά, ρωμανιώτικης -παμπάλαιας, ίσως και από τα ελληνιστικά χρόνια- εβραϊκής κοινότητας της «μικρής του πόλης» -τα Γιάννενα τα οποία δεν ονοματίζονται: τον έμπορο Σαμπεθάι Καμπιλή, «ταπεινό» αλλά και άκρως συντηρητικό παράγοντα και, στο τέλος, πρόεδρο της ρωμανιώτικης κοινότητας- ένας «άνθρωπος του Θεού»-, και

τον νεαρό  ποιητή Γιοσέφ Ελιγιά, τον οποίο ο Καμπιλής ξεχώρισε από παιδάκι και έγινε ραβί του και τον δίδαξε και τον βοήθησε να εξελιχθεί αλλά εκείνος τον «πρόδωσε» γιατί διάβασε πολύ και επέλεξε να γίνει μαρξιστής / κομμουνιστής, ο Χατζής καταγράφει, με την προσεκτική του πένα και δουλεύοντας εξαντλητικά τη γλώσσα την οποία του στέρησαν, καθώς αναγκάστηκε να γίνει πολιτικός εξόριστος και

να ζήσει γύρω στα 25 χρόνια -από το τέλος του Εμφύλιου έως την Μεταπολίτευση- στην Ουγγαρία, στην Ρουμανία και στην Ανατολική Γερμανία, τη ρατσιστική -αντισημιτική- ελληνική κοινωνία της πόλης του αλλά και το συντηρητισμό της εβραϊκής κοινωνίας που τοις κείνου -του Καμπιλή- ρήμασι πειθόμενη τον ακολουθούσε τυφλά. Ο Καμπιλής, αν και, κατα βάθος αυτό τον πονάει, απομακρύνεται από τον Γιοσέφ και τον απομακρύνει από τα Γιάννινα μήπως «μολύνει» το ποίμνιό του -πεθαίνει, αποσυνάγωγος, από τύφο,

στα 30 του, μόλις, χρόνια στην Αθήνα. Αυτό το ποίμνιο το οποίο προσπαθεί να κρατήσει σφιχτά δεμένο στην πόλη, ακόμη και όταν έρχεται ο Πόλεμος και οι Γερμανοί φτάνουν στα Γιάννενα, απαγορεύοντας στους Εβρέους «του» να κρυφτούν ή να φύγουν στα βουνά. Με αποτέλεσμα οι Εβρέοι των Ιωαννίνων να μεταφερθούν στο Άουσβιτς και σε άλλα γερμανικά στρατόπεδα και να εξολοθρευτούν σχεδόν στο σύνολό τους. Ανάμεσά τους και ο Καμπιλής με την οικογένειά του. Ο ύστατος «θρίαμβός» του να κρατήσει συμπαγή την εβραϊκή κοινότητα στα Γιάννενα απεδείχθη, τελικά, ολέθριος. Η γαλίδα

Ιρέν Μπονό έχει αναλάβει τη δραματουργία της παράστασης «Μέρα Σάββατο», διασκευάζοντας τον Χατζή -θα μπορούσε να γίνει λίγο πιο τολμηρή- και υπογράφοντας τα κείμενα και τη σκηνοθεσία: ο «Σαμπεθάι Καμπιλής» λειτουργεί ως πρόλογος που εισάγει στο δεύτερο μέρος -όπου τα κείμενα της Ιρέν Μπονό έχει μεταφράσει η Φωτεινή Μπάνου-, αφιερωμένο στο Ολοκαύτωμα -το Shoah των Εβρέων: ανατρέχοντας σε μία ευρύτατη βιβλιογραφία και συλλέγοντας και συνθέτοντας σπαράγματα από μαρτυρίες επιζησάντων, η παράσταση προχωρεί από τον εκτοπισμό, από την Βέρμαχτ, σε συνεργασία με τη δωσιλογική ελληνική χωροφυλακή της εποχής, των Εβρέων των Ιωαννίνων στις 25 Μαρτίου του 1944 -μέρα Σάββατο...-,  έως την τύχη που είχαν

στο Άουσβιτς. Αλλά εντοπίζει και την απεγνωσμένη εξέγερση των ζόντερκομάντος, στις 7 Οκτωβρίου 1944, στο Μπίρκενάου, εξέγερση στην οποία πρωτοστάτησαν Έλληνες Εβρέοι, χωρίς να παραλείπει την αναφορά στο ρόλο που έπαιξε στην Βέρμαχτ ο απεχθής Κουρτ Βαλντχάιμ, που, αργότερα, «αμείφθηκε» με τη θέση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και, στη συνέχεια, εξελέγη Πρόεδρος της Αυστριακής Δημοκρατίας...  Χωρίς, επίσης, να παραλείπει να αναφερθεί στο τι ακριβώς συνάντησαν οι επιζήσαντες επιστρέφοντας στα Γιάννενα και τι βρήκαν να έχει απομείνει από τις περιουσίες τους... -ό,τι και στην Θεσσαλονίκη... Και όλα αυτά σε ένα μονόλογο: η συγκλονιστική Φωτεινή Μπάνου,

ανάμεσα  σε έντεκα μικρά, εκφραστικά γλυπτά αγάλματα της Κλειώς Μακρή -στη γραμμή του Παντελή Δεντάκη που ανέβασε συναρπαστικά, στον ίδιο χώρο, το έργο του Φιλίπ Μινιανά «Η μικρή μέσα στο σκοτεινό δάσος»-, γλυπτά τα οποία αναπαριστούν αναφερόμενα στο κείμενο πρόσωπα, προκαλεί ρίγη συγκίνησης. Σε μία παράσταση διάστικτη από τραγούδια που τραγουδάει με κρυστάλλινη φωνή, α καπέλα -ρωμανιώτικα, σεφαραδίτικα, ηπειρώτικα, ένα ρεμπέτικο...- και 

τα οποία πολλαπλασιάζουν τη συγκίνηση. Και εκείνο το «λέει», που ακούγεται, «στεγνό», «αποστασιοποιημένο», πριν από την κάθε μαρτυρία, λειτουργεί αντιστικτικά: σου ξεσκίζει την καρδιά. Όσο για το φινάλε με τις δυο-τρεις φράσεις της Εσθήρ (Στέλλας) Κοέν, Εβρέας Γιαννιώτισας η οποία επέζησε του Άουσβιτς, είναι μία γροθιά κατάμουτρα, που, εμένα τουλάχιστον, με έκανε να ξεσπάσω σε λυγμούς. Η «μικρή» αυτή παράσταση είναι ένα Γεγονός. ΠΡΕΠΕΙ να τη δείτε! Ελπίζω ότι θα επαναληφθεί και ότι θα ταξιδέψει. Και ότι η ελληνική εβραϊκή κοινότητα θα την αγκαλιάσει όπως της αξίζει. Εγώ, μόνο ευχαριστίες μπορώ να εκφράσω για τη συγκίνηση που μου πρόσφερε (Φωτογραφίες:1,5,6,9 Nicolas Lascourrèges, 2 Apostolis Koutsianikoulis, 3,4 Dimitris Alexakis, 7,8 Zoi Tilinski).

 

(Ένα απλό φλάιερ με τα στοιχεία της παράστασης υπάρχει ως έντυπο πρόγραμμά της. «Το τέλος της μικρής μας πόλης, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Το Ροδακιό»).

 

Θέατρο «Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων», συμπαραγωγή «Scène Nationale  Chȃteauvallon-Liberté, Théȃtre National de Nice, 18 Μαΐου 2022.