Στο Φτερό / Από τον Άλβιν Έιλι στην Πάολα Ρεβενιώτη

 

23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 

 

Τέσσερα χρόνια είχα να ανεβώ στην Θεσσαλονίκη για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου -είτε Διεθνές, είτε Ντοκιμαντέρ. Από το 2017 και το 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ. Ενώ, έως τότε, ήμουν τακτικός και στα δύο. Διάφορες αναποδιές με εμπόδισαν, ύστερα ήρθε ο κορωνοϊός... Φέτος, το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ έτρεξε αναγκαστικά online στις συνήθεις ημερομηνίες του Μαρτίου, αλλά ο ευφυής και καπάτσος καλλιτεχνικός διευθυντής του, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, μαζί με τη γενική διευθύντρια Ελίζ Ζαλαντό, τον επικεφαλής προγράμματος Γιώργο Κρασσακόπουλο, τον επικεφαλής αφιερωμάτων Δημήτρη Κερκινό και τους συνεργάτες τους, σκέφτηκαν και υλοποίησαν και ένα part II - καλοκαιρινό. Ιούνιο και Ιούλιο -24 Ιουνίου με 4 Ιουλίου. Υβριδικό -ένα τμήμα του ζωντανό, στα θερινά τα σινεμά της Θεσσαλονίκης ή στα θερινά που δημιούργησαν, και το μεγαλύτερο, online.

Έχω μία δηλωμένη... φυσική απέχθεια για τα πάσης φύσεως online. Αποφασίσαμε, λοιπόν, μετά από ευγενική πρόκληση του Φεστιβάλ για τριήμερη -συν μία μέρα που προσθέσαμε εξ ιδίων- φιλοξενία, να ανηφορίσουμε, επιτέλους, στην Θεσσαλονίκη, έστω και αν είχαμε τη δυνατότητα να δούμε μόνο τέσσερις ταινίες ζωντανά -μία μόνο ταινία προβαλλόταν σε καθένα από τους κινηματογράφους-, για το τετραήμερο 1 με 4 Ιουλίου.

Πέσαμε στον καύσωνα, στο ταξίδι με το -γεμάτο- τρένο ένοιωσα, αν και εμβολιασμένος, αν και με μάσκα, όπως όλοι, ανασφάλεια, τις δύο πρώτες μέρες ψιλοκλειστήκαμε στο ξενοδοχείο -πού να κυκλοφορήσεις, η ζέστη και στην Θεσσαλονίκη ήταν αποπνικτική- αλλά στις προβολές πήγαμε: 

Πέμπτη 1 Ιουλίου και στο λιμάνι, στο νεότευκτο θερινό «Stavros Tornes Open Air» -πάνω στο πετροστρωμένο έδαφος, με όχι και πολύ βολικές καρέκλες, εκτεθειμένο, παρά τις απλωμένες καλαμωτές, στο θόρυβο από το πλήθος που πηγαινοερχόταν στην προβλήτα, με δύσχρηστες χημικές τουαλέτες αλλά και με φεγγάρι, ήχο της θάλασσας πλάι μας και με τα ευγενέστατα, εξυπηρετικότατα παιδιά-εθελοντές-, για την πρώτη ταινία: «Όταν ο Όλυμπος συγκρούεται με τις πάμπες» («Cuando el Olimpo Choca con la Pampa», Αργεντινή, 2021 / «Διεθνές Διαγωνιστικό Ντοκιμαντέρ Μεγάλου Μήκους») των Σολ Μιράλια και Ούγο Μάνσο και μία απογοητευτική αρχή. Το πορτρέτο του Ρικάρδο Σινάλι, ενός εβδομηντάχρονου αργεντινού αλλά εγκατεστημένου στο Λονδίνο εικαστικού, γνωστού αλλά όχι διεθνούς βεληνεκούς καλλιτέχνη, ειδικευμένου σε μεγάλες τοιχογραφίες, και ένα πλαδαρό, χωρίς εσωτερικούς ρυθμούς, αδιάφορο ντοκιμαντέρ, με πολλά παλαιότερα, όχι πολύ καλής ποιότητας, βίντεο για τη δουλειά του καλλιτέχνη του οποίου κατέστρεψαν, με την πρόφαση της ανακαίνισης, μία μεγάλη τοιχογραφία σε ξενοδοχείο του Λονδίνου αλλά και με ένα ταξίδι του στη γενέθλιά του Σάντα Φε. 

Την επομένη, Παρασκευή 2 Ιουλίου αποζημιωθήκαμε: «Άλβιν Έιλι» («Ailey», ΗΠΑ, 2021 / «Ανοιχτοί Ορίζοντες») της Τζαμίλα Γουίγκνοτ στο βγαλμένο λες από τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 συνοικιακό «Άλεξ» της οδού Ολύμπου. Η νεαρή σκηνοθέτρια φιλοτεχνεί το πορτρέτο του εμβληματικού αφροαμερικανού χορογράφου Άλβιν Έιλι. Ο μικρός μαύρος, ο γεννημένος το 1931, εν μέσω Ύφεσης, στο επικίνδυνα ρατσιστικό Τέξας, σε πάμπτωχη οικογένεια, από πατέρα που, πολύ νωρίς, εγκατέλειψε γυναίκα και παιδί και από μάνα που πήρε το γιο της και μετακόμισε στο Λος Άντζελες όπου δούλευε ως καθαρίστρια για να τον μεγαλώσει και να τον σπουδάσει, ανακάλυψε το χορό όταν είδε στη σκηνή την επίσης Αφροαμερικανίδα Κάθριν Ντάνχαμ και το «Ροσικό Μπαλέτο του Μόντε Κάρλο» και επέλεξε να ακολουθήσει την καριέρα του χορευτή αφού μαθήτευσε πλάι στον Λέστερ Χόρτον.

Το 1958 θα ιδρύσει το πολυφυλετικό, με μέλη, κυρίως, Αφροαμερικανούς, «Αμερικανικό Χοροθέατρο Άλβιν Έιλι» και το 1960 θα υπογράψει, πάνω σε σπιρίτσουαλς, γκόσπελ και μπλουζ, τη χορογραφία που θα τον εκτινάξει στην κορυφή του αμερικανικού χορευτικού στερεώματος: «Αποκαλύψεις». Μία καριέρα κατακόρυφη, το συγκρότημά του ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο, φτάνει έως την τότε Σοβιετική Ένωση -«οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ τον χρησιμοποίησαν για αντιρατσιστικό προφίλ» λέει στην ταινία ο επίσης μαύρος χορογράφος Μπιλ Τ. Τζόουνς τον οποίο ο Έιλι είχε καλέσει να χορογραφήσει στην ομάδα-, με τον Άλβιν Έιλι να παλεύει με τους προσωπικούς του δαίμονες: ομοφυλοφιλία που δεν ομολογεί, χωρίς έναν άνθρωπο πλάι του, απομονωμένος, προσκολλημένος στη μητέρα του, θα διαγνωστεί αυτό που λέμε σήμερα διπολικός και θα νοσηλευτεί σε ψυχιατρική κλινική, θα ανανήψει αλλά θα πεθάνει, από επιπλοκές του AIDS, το 1989, στα 58 του μόλις χρόνια, αφήνοντας το συγκρότημά του στα χέρια της πρώτης κορυφαίας του χορεύτριας και μούσας του, της Τζούντιθ Τζάμισον, ως καλλιτεχνικής διευθύντριας. Η Τζαμίλα Γουίγκνοτ, ψάχνει με αγάπη και σεβασμό, τη ζωή και τη δημιουργία του Άλβιν Έιλι μιλώντας με την Τζάμισον αλλά και με πολλούς άλλους συνεργάτες του, χορευτές και διοικητικούς της ομάδας, με άξονά της μία χορογραφία που ετοιμάζει ο Ρένι Χάρις με το συγκρότημα ακριβώς πάνω στη ζωή του Άλβιν Έιλι, σε ένα ντοκιμαντέρ που, παρά τη δομή του, αποφεύγει την τηλεοπτική λογική και βαθαίνει στα πράγματα. Πολλά βίντεο με δουλειές

του Έιλι, από το σόλο

«Κραυγή» μέχρι το «Ποτάμι», πάνω σε μουσική -συμφωνική τζαζ- του Ντουκ Έλινγκτον που ο Έιλι τίμησε με κύκλο χορογραφιών του, μέχρι, βέβαια, τις ιστορικές «Αποκαλύψεις» του που επανέρχονται ως λάιτ μοτίφ στην ταινία. Έκπληξη, μία ωραία φωτογραφία του σπουδαίου χορογράφου, σε δοκιμή προφανώς, στο έρημο Ηρώδειο, όπου το «Αμερικανικό Χοροθέατρο Άλβιν Έιλι» μας κεραυνοβόλησε, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, για πρώτη φορά το 1982 -θυμάμαι τη λέξη αποθέωση να υλοποιείται στην κυριολεξία της- για να επανέλθει πολλές φορές έκτοτε. Οι αστραπές που καταύγαζαν εντυπωσιακά τον ουρανό της Θεσσαλονίκης δεν έφεραν καταιγίδα αλλά ένα ψιλόβροχο που μας ανάγκασε να καταφύγουμε κάτω από το στέγαστρο του «Άλεξ» και, μετά, να αναζητήσω την ταινία αναγκαστικά και online για να τη δω πιο εμπεριστατωμένα.

Το Σάββατο 3 Ιουλίου ο καιρός της Θεσσαλονίκης μας επεφύλασσε άλλη μία μικρή περιπέτεια στο «Stavros Tornes Open Air»: είχε σηκωθεί πολύς air και η τεντωμένη σε μεταλλικό σκελετό οθόνη του ήταν αδύνατο να στερεωθεί. Μετακόμιση στο «John Cassavetes Open Air», επίσης του λιμανιού, που η οθόνη του ήταν στερεωμένη σε τοίχο, άρα πιο σταθερή. Αλλά έπρεπε να περιμένουμε έως τις 11, να τελειώσει η προβολή τού εκεί προγραμματισμένου ντοκιμαντέρ. Υπομονή, κουβεντούλα με φίλους σε γειτονικό καφέ, ψυχρούλα, αλλά αποζημιωθήκαμε. «Οι πικροδάφνες» (Ελλάδα, 2021 / «Διεθνές Διαγωνιστικο >>Film Forward») της Πάολας Ρεβενιώτη άξονα κοιτάζει κατάματα τη δύσκολη ζωή των τρανς της Αθήνας τις περασμένες δεκαετίες, μέσα από την οπτική τριών που έχουν πια τα χρονάκια τους. Η ίδια η Πάολα Ρεβενιώτη, η Μπέτυ Βακαλίδου και η Εύα Κουμαριανού, άλλοτε εκδιδόμενες τρανς, κυκλοφορούν με αυτοκίνητο αλλά και με τα πόδια, μέσα σε μία νύχτα, στη λεωφόρο Συγγρού και τις παρόδους της, εκεί που, τότε, ήταν φυτεμένες πολλές πικροδάφνες, εκεί που, τότε, «βασίλευαν»,  αλλά και σε άλλες «πιάτσες» -οι περισσότερες πια παρακμασμένες- και συζητούν, θυμούνται, θυμίζουν η μία στην άλλη πρόσωπα, περιστατικά, δύσκολες στιγμές τους, τις καταδιώξεις τους από την αστυνομία, τις επιθέσεις από αλήτες αλλά, παραδόξως, το λαγαρό ντοκιμαντέρ αποκτάει διαστάσεις εύφορες. Ναι, γίνονταν, τότε, επιθέσεις, τρανς έπεσαν στην ηρωίνη, άλλες αυτοκτόνησαν..., αλλά και οι τρεις επιμένουν ότι, παρά ταύτα, τη γλέντησαν τη ζωή τους. Αυτή η αισιόδοξη οπτική διατηρείται αλώβητη και όταν, από τη ζωή των τρανς, το καλοφτιαγμένο ντοκιμαντέρ επεκτείνεται στην ευρύτερη ζωή των γκέι της εποχής, στα ψωνιστήρια, στα πορνοσινεμά, στα «τζουρά»... και φτάνει μέχρι τις πρώτες ακτιβιστικές κινήσεις τους, όπως το ΑΚΟΕ. Το χιούμορ, ο αυθορμητισμός και η ελευθεροστομία, κυρίως της Εύας Κουμαριανού, σε κάνει να ξεσπάς σε γέλια αλλά, κάτω από την αποστασιοποίηση και τη φαιδρότητα, το πικρό υπόστρωμα δεν παύει να υπάρχει.

Κυριακή 4 Ιουλίου, μία καλημέρα στα στελέχη του Φεστιβάλ που κοπιάζουν για την προβολή του και τη φιλοξενία -Δήμητρα Νικολοπούλου, Τίνα Αντωνάκου, Στέλλα Βλαχομήτρου...- και το βράδυ επιστροφή στο «Stavros Tornes Open Air». Η θερμοκρασία έχει ανεβεί πάλι, ο αέρας έχει κοπάσει, και στην καλά, πια, στερεωμένη οθόνη θα δούμε το τελευταίο ντοκιμαντέρ: «The Sparks Brothers» του Βρετανού Έντγκαρ Ράιτ (Ενωμένο Βασίλειο-ΗΠΑ, 2021 / «Ανοιχτοί Ορίζοντες»). Δύο αδέλφια, Καλιφορνέζοι, ο 76άρης, σήμερα, κεϊμπορντίστας Ρον Μέιλ -παράξενη φάτσα, μουστάκι, αρχικά, α λα Χίτλερ, ο «αστείος της παρέας, με πολλές μούτες στη σκηνή και στη ζωή- και ο 73άρης Ράσελ Μέιλ στα φωνητικά, ήδη στο χώρο της μουσικής από κάποια χρόνια, ίδρυσαν το 1971 το συγκρότημα Sparks (Σπίθες). Ένα συγκρότημα ποπ-ροκ, με σκηνική θεατρικότητα, γνωστό αλλά περιορισμένου βεληνεκούς, παραγνωρισμένο, ίσως, αλλά, όπως αποδείχτηκε, εξαιρετικά ανθεκτικό, καθώς συμπληρώνει τα 50 του χρόνια, και, κυρίως, εξαιρετικά επιδραστικό -είναι πολλά τα μεγάλα ονόματα του χώρου που αναφέρουν πόσο οι Sparks τους επηρέασαν. Ο σκηνοθέτης Έντγκαρ Ράιτ, εκτός από τα πολλά παλιά βίντεο, έχει συγκεντρώσει, γύρω από τους δύο εκκεντρικούς αδελφούς Μέιλ τους οποίους σκιαγραφεί, αρκετά από τα ονόματα αυτά -από Μπγιορκ και Άλεξ Καπράνος έως Τόνι Βισκόντι και Τζόρτζο Μορόντερ- που μιλούν για τους Sparks. Πάντως, η διάρκεια της ταινίας -140΄- δεν δικαιολογείται και για όσους δεν είναι φαν της μουσικής αυτής, όπως ο υπογράφων, κάνει το αποτέλεσμα κουραστικό έως και βαρετό.

Αυτά και καλή αντάμωση στην Θεσσαλονίκη με το επόμενο Φεστιβάλ ζωντανό!

 

(Το Φεστιβάλ δεν είχε φέτος επίσημο κατάλογο, μόνο τον εξαντλητικά ενημερωτικό συνοπτικό οδηγό. Ετοίμασε, όμως, μία καταπληκτική, σε επιμέλεια Ορέστη Ανδρεαδάκη, δίγλωσση -ελληνικά και αγγλικά- έκδοση: «Εϊπίδης». Μία συλλογή κειμένων, γραμμένων από Έλληνες και ξένους ειδήμονες, για τον ιδρυτή, μετά από διεθνή καριέρα, το 1999, του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και διευθυντή του έως το 2016 αλλά και καλλιτεχνικό διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης από το 2010 έως το 2015. Κείμενα μεστά, γλαφυρά, ελκυστική εικονογράφηση και ένας πρωτότυπος, εξαιρετικός σχεδιασμός -Γιάννης Καρλόπουλος, Βιργινία Χριστάκου- του πολυσέλιδου τόμου).