Θεόδωρος Κουρεντζής: Ο μαέστρος από τον Βύρωνα που εκτοξεύτηκε στην Ευρώπη

Απόψε διευθύνει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την MusicAeterna του σε έργα Άλμπαν Μπεργκ και Γκούσταφ Μάλερ. Χτες βράδυ έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η ταινία «Κουρεντζής. Κλασικός κι αντάρτης» του Κρίστιαν Μπέργκερ​. Σήμερα το μεσημέρι στις 13.00 κάνει, στην αίθουσα «Τζον Κασσαβέτης», τη δεύτερη προβολή της. Με τη διπλή αυτή αφορμή, αναρτώ, με κάποιες μικρές επεμβάσεις, ένα πορτρέτο του Θεόδωρου Κουρεντζή, του σπουδαίου διεθνή έλληνα αρχιμουσικού, κείμενο  που έγραψα  για το «Πρώτο Πλάνο», το περιοδικό του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, και που δημοσιεύεται στο τεύχος του 293/Φεβρουάριος 2017.

Ανέτειλε στον Βύρωνα. Το άστρο του, όμως, στην Ρωσία πρωτοέλαμψε. Ζει στην Περμ ο Θεόδωρος Κουρεντζής, διευθυντής στην εκεί Όπερα, αλλά ταξιδεύει σε όλη την Ευρώπη διευθύνοντας. Είναι πια ένας διάσημος μαέστρος. Που δεν ξεχνά, πάντως, τις ρίζες του. Στο 19ο ΦΝΘ, ​το ντοκιμαντέρ «Κουρεντζής. Κλασικός κι αντάρτης» του Κρίστιαν Μπέργκερ​ σκιαγραφεί το πορτραίτο ενός αντάρτη μαέστρου με αφορμή την πρόσφατη ηχογράφηση της όπερας του Μότσαρτ «Ντον Τζοβάνι». 

«Έζησα εδώ, στην Ελλάδα, τα πρώτα 25 χρόνια μου. Αλλά, στα όνειρά μου, ακόμα εδώ ζω. Και όταν μιλώ διάφορες γλώσσες, στα ελληνικά είναι που σκέφτομαι»: Θεόδωρος Κουρεντζής. Έλληνας αρχιμουσικός. Μεγάλου εκτοπίσματος. Το διεθνές όνομά του: Teodor Kurrentzis. Με δύο r. Σε συναυλίες και στη διεύθυνση όπερας σε όλη την Ρωσία -που τον βραβεύει και τον δοξάζει-, στην Γαλλία- στην Όπερα της Βαστίλης, μεταξύ άλλων-, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Αυστρία -στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, μεταξύ άλλων-, στο Ενωμένο Βασίλειο, Ελβετία, Γερμανία, Βέλγιο… -σε όλη την Ευρώπη, σε μεγάλα θέατρα, σε μεγάλες Όπερες, σε μεγάλα φεστιβάλ. Όπου θριαμβεύει. Και σε δίσκους -σε αποκλειστικότητα, τα τελευταία χρόνια, με την Sony Classical, όπου μόλις ολοκλήρωσε ένα σχέδιο με τις τρεις όπερες που ο Μότσαρτ έχει συνθέσει σε λιμπρέτo του Λορέντσο ντα Πόντε: «Γάμος του Φίγκαρο», «Έτσι κάνουν όλες», «Ντον Τζοβάνι». Καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Όπερας και Μπαλέτου του Περμ -στην Ρωσία, κοντά στα Ουράλια. Ιδρυτής -το 2004- και καλλιτεχνικός διευθυντής του συμφωνικού συνόλου και της χορωδίας δωματίου MusicAeterna.

Γεννήθηκε στον Βύρωνα: 24 Φεβρουαρίου 1972. Μόλις έκλεισε τα 45. Από 4 χρόνων παιδάκι στη μουσική -η μητέρα του, δασκάλα του πιάνου, από το πρωί μέχρι το βράδυ μουσική άκουγε στο σπίτι τους, κοντά της πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου. Στα επτά του θα αρχίσει βιολί. Στα 12, στο Εθνικό Ωδείο, για θεωρητικά και για να συνεχίσει το βιολί. Τα καλοκαίρια στο Ηρώδειο να ακούει με μανία τις ορχήστρες -το Μέγαρο δεν είχε ακόμα ανοίξει. Η διεύθυνση ορχήστρας γίνεται το όνειρό του. «Οι παρτιτούρες είναι δελτία πτήσεων» λέει. Στα 15 θα αρχίσει μαθήματα σύνθεσης με τον Τζώρτζη Χατζηνίκο που θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στην πορεία του.

Το 1994 έχει αποφασίσει οριστικά: φεύγει στην Αγία Πετρούπολη. Θα σπουδάσει διεύθυνση ορχήστρας. Στο Κρατικό Ωδείο, πλάι στον θρυλικό -υπέργηρο πια, τότε, είναι στα 90- θρυλικό Δάσκαλο της μαεστρικής Ιλία Μούσιν. Που από τα χέρια του έχουν περάσει γενιές και γενιές αρχιμουσικών -από τον Οδυσσέα Δημητριάδη, τον Ρουντόλφ Μπαρσάι και τον Γιούρι Τεμιρκάνοφ μέχρι τον Σεμιόν Μπιτσκόφ, τον Βαλέρι Γκέργκιεφ και τον Τουγκάν Σοχίεφ. Θα μαθητεύσει κοντά του μέχρι το θάνατo του Μούσιν, το 1999 -ο Δάσκαλος εκτιμάει πολύ το μαθητή του. Τον προορίζουν για μεγάλα. Βοηθός άλλου ενός Μεγάλου, του Γιούρι Τεμιρκάνοφ, στην Φιλαρμονική της Αγίας Πετρούπολης, θα είναι ο νεότερος μαέστρος που θα τη διευθύνει.

Αλλά, με τους ανταγωνισμούς που υποβόσκουν κάτι θα στραβώσει. «Έγινα επίκεντρο πολλών επιθέσεων» ομολογεί. Θα φύγει στην Μόσχα και το 2004 θα πάρει μία παράτολμη απόφαση: αναλαμβάνει τη θέση του Μουσικού Διευθυντή της Κρατικής Όπερας και της Ορχήστρας του -μακριά από το κέντρο- Νοβοσιμπίρσκ, στην Σιβηρία -ένα τεράστιο συγκρότημα με θέατρο 3500 θέσεων. Με στόχο την αναμόρφωσή της. Εκεί δημιουργεί την MusicAeterna, ορχηστρικό σύνολο με όργανα εποχής, και χορωδία -η οποία αρχικά φέρει το όνομα «New Siberian Singers».

Μοντέρνο ρεπερτόριο, ρηξικέλευθοι σκηνοθέτες -ανάμεσά τους, ο σπουδαίος Ντμίτρι Τσερνιάκοφ με τον οποίο θα συνεργαστούν αρκετές φορές-, θα έχει και εκεί αντιδράσεις -επιστολές, διαμαρτυρίες… Δεν είναι σίγουρα και «το καλό παιδί» ο Θεόδωρος Κουρεντζής. Ο χαρακτηρισμός «τρομερό παιδί της κλασικής μουσικής» θα του κολλήσει. Μάλλον του αρέσει όμως. Ψηλός, με έναν ψηλό λαιμό, σαν πουλί, ασυμβίβαστος, αντισυμβατικός, νεανικός, ντύνεται πολύ εξεζητημένα, συγκρούεται συχνά, ατελείωτες ώρες δοκιμών, ζητάει από τους μουσικούς του να παίζουν στις συναυλίες όρθιοι, τους βάζει να διαβάζουν όλοι μαζί ποίηση, στα κοντσέρτα του δημιουργεί φωτιστικά και άλλα πιο τολμηρά εφέ, στο πόντιουμ διευθύνει με ένταση, δίνει μία εικόνα νάρκισσου, συνθέτει παράλληλα αλλά χωρίς να παίζει τα έργα του… Μόνο συνηθισμένο δεν θα μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει.

Θα μείνει στο Νοβοσιμπίρσκ μέχρι το 2010. Το 2011 μετακινείται στην Περμ αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση της εκεί Όπερας. Δημιουργεί, στην Μόσχα, το απολύτως πρωτοποριακών τάσεων και αφιερωμένο σε όλες τις τέχνες φεστιβάλ «Τεριτόριγια» και, κατόπιν, στο Περμ το Φεστιβάλ «Ντιάγκιλεφ». Η καριέρα του, μαζί ή και χωρίς την MusicAeterna, γίνεται διεθνής. Τα βραβεία συσσωρεύονται, πλήθος οι Χρυσές Μάσκες -τα ονομαστά εθνικά ρωσικά κρατικά μουσικά βραβεία-, δημιουργεί στούντιο ηχογράφησης υψηλών προδιαγραφών στην Όπερα της Περμ -το ντοκιμαντέρ «Currentzis. The Classical Rebel» του Κρίστιαν Μπέργκερ, που θα προβληθεί στο Φεστιβάλ, με αφορμή την ηχογράφηση του «Ντον Τζοβάνι» εκεί έχει γυριστεί-, ο ξένος Τύπος τον χαρακτηρίζει «μεγαλοφυΐα», «σούπερ σταρ»…

Πάντως, καθόλου δεν την έχει ξεχάσει την Ελλάδα. Και όχι μόνο στις συνεντεύξεις του. Έλληνες καλλιτέχνες -σημαντικοί καλλιτέχνες- είναι πάντα κοντά του. Σε παραστάσεις και σε ηχογραφήσεις του. Έχει συνεργαστεί -και συνεργάζεται-, από το χώρο της όπερας, με τον Δημήτρη Τηλιακό, την Μυρτώ Παπαθανασίου, την Μαίρη-Έλεν Νέζη, την Φανή Αντωνέλου… Με τους σκηνοθέτες Θεόδωρο Τερζόπουλο (και το επιτελείο του -Γιάννη Κουνέλλη στη σκηνική εγκατάσταση, Λουκία στα κοστούμια και τους ηθοποιούς Τάσο Δήμα και Σοφία Χιλλ) στον σύγχρονο «Νοσφεράτου» του Ντμίτρι Κουρλιάνσκι, όπερα που το λιμπρέτο της έγραψε άλλος ένας Έλληνας, ο ποιητής, καθηγητής του Πανεπιστημίου «Λομονόσοφ» της Μόσχας και μορφωτικός σύμβουλος της πρεσβείας μας στην Μόσχα Δημήτρης Γιαλαμάς, και Κατερίνα Ευαγγελάτου στα «Παραμύθια του Χόφμαν» του Όφενμπαχ, όπερες που ανέβασε στο Περμ -την πρώτη και στην Μόσχα, στο «Μπαλσόι», στη συνέχεια. Με την ηθοποιό Μαρία Ναυπλιώτου στην ταινία «Ντάου» του Ιλία Χρζανόφσκι, όπου ο ίδιος πρωταγωνιστούσε -ναι, έγινε και ηθοποιός!- ερμηνεύοντας τον ρώσo νομπελίστα (1962) της Φυσικής Λεβ Λαντάου. Και δεν είναι, προφανώς, οι μόνοι…

Στην Ελλάδα, επίσημα, με την MusicAeterna του, πρωτοεμφανίστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών του 2007 -επί Γιώργου Λούκου, βέβαια. Μία συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής, μια Πειραιώς 260. Χτυπήθηκε σκληρά από το μεγαλύτερο μέρος της κριτικής. Πιστεύω εντελώς άδικα. Έκτοτε έχει έρθει πολλές φορές και τις μέρες αυτές επανέρχεται με την MusicAeterna για μία συναυλία, στο Μέγαρο Μουσικής και πάλι.

Μετά την πρώτη-πρώτη του εμφάνιση στην Ελλάδα είχα γράψει, μεταξύ άλλων, στα «Νέα» (29 Ιουνίου 2007): «Ο Θεόδωρος Κουρεντζής νομίζω ότι είναι από τη στόφα των Μεγάλων. Και πιστεύω ακράδαντα -στοιχηματίζω- ότι πολύ σύντομα θα μιλούμε γι’ αυτόν και θα καμαρώνουμε, όπως μιλούμε και καμαρώνουμε -κι ας θεωρηθεί ασέβεια-για έναν Δημήτρη Μητρόπουλο». Χαίρομαι που δικαιώνομαι.