Τσερλίνε του Χέρμαν Μπροχ η Μπέττυ Αρβανίτη με σκηνοθέτη τον Γιάννη Καλαβριανό

Το Τέταρτο Κουδούνι / Είδηση 

«Η Τσερλίνε και το σπίτι των κυνηγών» είναι ο τίτλος της διασκευής για το θέατρο απ’ το ιδιότυπο μυθιστόρημα του Χέρμαν Μπροχ «Οι αθώοι», που θα παρουσιάσει φέτος το χειμώνα η πάντα ανήσυχη «Πράξη» της Μπέττυς Αρβανίτη και του Βασίλη Πουλαντζά στο θέατρο «Οδού Κεφαλληνίας» σε σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού, σκηνοθέτη της νεότερης γενιάς με θετικό πρόσημο, που συνεργάζεται για πρώτη φορά μαζί τους.

Στους «Αθώους» ο αυστριακός Χέρμαν Μπροχ εξετάζει το ναζισμό στα πρώτα του βήματα, πριν ακόμα απ’ την επικράτησή του στην πολιτική σκηνή της Γερμανίας, όταν, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η κοινωνία, με την ανοχή της ή την προτροπή της, επέτρεψε ή και συνέβαλε σ’ αυτό -ουσιαστικά τον εξέθρεψε.

Οι ήρωές του, ανεξάρτητα απ’ την πολιτική τους τοποθέτηση, ζουν και δρουν -ή αδρανούν…- χωρίς συνείδηση των κοινωνικών και πολιτικών συνεπειών των πράξεών τους, αμέτοχοι στα όσα συμβαίνουν γύρω τους, «αθώοι» αλλά, τελικά, συνένοχοι στην επερχόμενη βαρβαρότητα. Όλη η κατάσταση θυμίζει πολύ τις μέρες που βιώνουμε ήδη ως άτομα και ως κοινωνία, έτσι που το έργο καθί­σταται για μας περισσότερο επίκαιρο από ποτέ και η επιλογή του απ’ την «Πράξη» καίρια.

Γεννημένος στην Βιένη το 1886, ο εβραϊκής καταγωγής Μπροχ εξέδωσε μόλις το 1932, στα 46 του χρόνια, το πρώτο του μυθιστόρημα, την τριλογία «Οι Υπνοβάτες», ένα έργο το οποίο, όμως, λόγω της πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε στην Γερμανία και την Αυστρία εκείνη την εποχή, το επεσήμαναν μόνον οι λογοτεχνικοί κύκλοι. Δεν άργησε, πάντως, να θεωρηθεί ως ένα απ’ τα εμβληματικά έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας και να κατατάξει τον Μπροχ ανάμεσα στους κορυφαίους συγγραφείς του περασμένου αιώνα.

Αμέσως μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στην Γερμανία απ’ τον Χίτλερ, ο Μπροχ συλλαμβάνεται απ’ την Γκεστάπο -«Οι αθώοι» είναι έργο βιωματικής προέλευσης... Αλλά αποφυλακίζεται με την παρέμβαση διακεκριμένων φίλων του και ιδίως του Τζέιμς Τζόις. Θα καταφύγει αρχικά στην Αγγλία και κατόπιν θα μεταναστεύσει στις ΗΠΑ όπου και ολοκληρώνει το πιο σημαντικό του έργο «Ο θάνατος του Βιργίλιου».

«Οι αθώοι» είναι το επόμενο του μυθιστόρημα και προέκυψε όταν ο εκδότης του τού ζήτησε να εκδώσει μια συλλογή από παλιότερα διηγήματα του που είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά προπολεμικά. Ο Μπροχ δεν πίστευε ότι αξίζει τον κόπο να αναδημοσιευτούν γιατί ο κόσμος είχε αλλάξει στο μεταξύ πολύ. Τελικά πείστηκε με τον όρο να γράψει έξι πρόσθετα καινούργια αφηγήματα με τους ίδιους ήρωες. Αυτά, εμβόλιμα, μαζί με τρία λυρικά ποιήματα που τους έδωσε τον τίτλο «Φωνές», συνδέθηκαν με τα πέντε παλιότερα που επελέγησαν -και τα οποία αναθεώρησε- κι έτσι δημιουργήθηκε μια καινούργια οντότητα: ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα που ουσιαστικά είναι μια συρραφή διηγημάτων -τα οποία έχουν τη μορφή μονολόγου και που πήραν τη θέση κεφαλαίων- γραμμένων στη διάρκεια 35 χρόνων -απ’ το 1932 μέχρι το 1948. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1950. Ο συγγραφέας πέθανε τον επόμενο χρόνο, το 1951, στο Νιου Χέιβεν, στην ηλικία των 65 χρόνων. «Οι αθώοι» κυκλοφορούν στην Ελλάδα σε μετάφραση Νίκου Λίβου (Εκδόσεις «Κριτική», 2011).

Ας σημειωθεί πως ο Χέρμαν Μπροχ, αν και δεν έγραψε θέατρο, έχει ήδη παρουσία στην ελληνική σκηνή. Ο Αντώνης Αντύπας παρουσίασε, σε σκηνοθεσία του, τη σεζόν 1991/1992 -και επανέλαβε, μετά τη μεγάλη επιτυχία που είχε, την επόμενη 1992/1993-, την «Διήγηση της υπηρέτριας Τσερλίνε», το πέμπτο κεφάλαιο των «Αθώων» ως μονόλογο με την Αλέκα Παΐζη που άφησε σημάδι έντονο με την ερμηνεία της -αλλά και με τον Τάκη Ασημακόπουλο επί σκηνής. Ενώ μόλις την περσινή σεζόν 2014/2015 ο Θέμελης Γλυνάτσης ανέβασε στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών την πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση «Ρομαντισμός», σκηνική μεταφορά του πρώτου τόμου «Πάσενοβ ή Ο ρομαντισμός» της εμβληματικής τριλογίας του Μπροχ «Οι υπνοβάτες».

«Η Τσερλίνε και το σπίτι των κυνηγών» ανεβαίνει σε μετάφραση Βασίλη Πουλαντζά (για το κεφάλαιο «Η διήγηση της υπηρέτριας Τσερλίνε»  χρησιμοποιήθηκε η ήδη υπάρχουσα μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου), διασκευή για το θέατρο Στρατή Πασχάλη δραματουργικά επεξεργασμένη απ’ το σκηνοθέτη Γιάννη Καλαβριανό, με σκηνικά και κοστούμια Ελένης Μανωλοπούλου, μουσική Άγγελου Τριανταφύλλου,

διεύθυνση φωτισμών Αλέκου Αναστασίου, διδασκαλία κίνησης Αλεξίας Μπεζίκη και βοηθό σκηνοθέτη την Μαριέττα Σπηλιοπούλου. 
Εκτός απ’ την Μπέττυ Αρβανίτη που θα ερμηνεύσει την Τσερλίνε -όνομα που μοιάζει αναφορά στη συνώνυμη ηρωίδα της όπερας του Μότσαρτ «Ντον Τζιοβάνι» στην οποία, γενικότερα, το μυθιστόρημα του Μπροχ δείχνει να έχει μακρινές αναφορές-, παίζουν Κώστας Βασαρδάνης, Μαρία Κατσιαδάκη -η καλή ηθοποιός που επανεμφανίζεται στη σκηνή μετά από αρκετά χρόνια απουσίας-, Σύρμω Κεκέ, Εύα Σιμάτου.

Η πρεμιέρα προγραμματίζεται για το τέλος Οκτωβρίου. Οι δοκιμές έχουν ήδη αρχίσει προ πολλού αλλά διακόπηκαν για λίγο γιατί ο Γιάννης Καλαβριανός είχε μία υποχρέωση στην Γερμανία, στο «Ντόιτσες Τεάτερ» («Γερμανικό Θέατρο») του Βερολίνου. 

Ενταγμένο,  στο Δίκτυο Θεάτρων «mitos21» -γενική γραμματέας, η δική μας Ιφιγένεια Ταξοπούλου- το βερολινέζικο ιστορικό Θέατρο θα παρουσιάσει φέτος -από 7 Σεπτεμβρίου-, στο πλαίσιο του φετινού άξονα «Ο Άδειος Ουρανός» του ρεπερτορίου του, με παραστάσεις που διαπραγματεύονται θέματα θρησκείας, πίστης, ανεκτικότητας…, το έργο του κλασικού γερμανού συγγραφέα Γκότχολντ Εφραΐμ Λέσινγκ «Νάθαν ο σοφός» (1779).

Καρδιά του έργου, η «Παραβολή του δαχτυλιδιού» που ο Λέσινγκ έχει, προφανώς, αντλήσει απ’ τον Βοκάκιο. Το σχέδιο που προτάθηκε απ’ το Δίκτυο «mitos21», ως συμπαραγωγή, ήταν πέντε ξένοι σκηνοθέτες ν’ ανεβάσουν τη δική τους εκδοχή πάνω στην «Παραβολή» αυτή χρησιμοποιώντας το κείμενό της ή ένα καινούργιο κείμενο εμπνευσμένο απ’ αυτήν και με δυο ηθοποιούς, έναν συμπατριώτη τους κι έναν απ’ το «Ντόιτσες Τεάτερ». Οι πέντε εκδοχές παρουσιάζονται σε κοινή παράσταση στο «Ντόιτσες Τεάτερ» με τον γενικό τίτλο «Το χαμένο δαχτυλίδι» για τρεις βραδιές -3 μέχρι 5 Σεπτεμβρίου.

Ανάμεσα στους πέντε σκηνοθέτες, κι ο Γιάννης Καλαβριανός που για τη δική του παράσταση -με τον τίτλο «Ποιος θέλει να είναι αξιαγάπητος;», από φράση του έργου του Λέσινγκ- χρησιμοποιεί ως ηθοποιούς τον δικό μας Γιώργο Γλάστρα και τον Γερμανό, από πατέρα μουσουλμάνο και μητέρα χριστιανή, Άσαντ Σβαρτς-Μσεσιλάμπα.

Η πενταπλή παράσταση του «Χαμένου δαχτυλιδιού» είναι ενταγμένη σ’ έναν κύκλο που περιλαμβάνει άλλα δυο πρότζεκτς: το «Δέκα πιστοί», όπου εκπρόσωποι δέκα δογμάτων (ένας καθολικός ιερέας, ένας ιμάμης, ένας ιερέας της θρησκείας Μπαχάι, ένας σούφι, ένας παγανιστής κλπ.) περιμένουν σε δέκα δωμάτια τους θεατές για να απαντήσουν στις ερωτήσεις τους, και το «Αστική προσευχή» με μια μεικτή χορωδία 38 πιστών διαφορετικών θρησκειών.

Ο όλος κύκλος που έχει βρει χρηματοδότη θα γίνει προσπάθεια να παρουσιαστεί και στην Ελλάδα την επόμενη χρονιά.