Στο Φτερό / Η Ελλάδα τον έδιωξε, εκείνος την τίμησε

 

Αφιέρωμα στον Γιάννη (Ιάννη) Ξενάκη 

 

Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν στις 29 Μαΐου, από τη γέννηση (1922) του Έλληνα Γιάννη Ξενάκη που δόξασε διεθνώς τη χώρα  του (μας) ως Iannis Xenakis ανοίγοντας δρόμους σημαντικούς στη μουσική μέσα από μία πολύ προχωρημένη πρωτοπορία. Το έργο του, 21 χρόνια από το θάνατό του (2001), παραμένει ανθεκτικό, ισχυρό -και, ίσως, πιο προσιτό πια στο ευρύτερο κοινό. Αξίζει κάθε έπαινο η διοργάνωση, από την εξαιρετικά ευέλικτη και ευρύτατων ενδιαφερόντων Εναλλακτική Σκηνή (Καλλιτεχνικός Συνεργάτης Προγραμματισμού Αλέξανδρος Ευκλείδης) της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ενός πολύπτυχου αφιερώματος για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του συνθέτη: τρεις συναυλίες, μία συναυλία/παράσταση χορού, σε πέντε βραδιές συνολικά, με την εκτέλεση 15 έργων του πρόσφεραν ένα πανόραμα της δουλειάς του Γιάννη Ξενάκη χρησιμεύοντας και ως μία εκπαιδευτική προσφορά στο κοινό να γνωρίσει τους δύσβατους δρόμους του.

 

1.«Κράανεργ» του Γιάννη Ξενάκη. «Black Page Orchestra» / Μουσική διεύθυνση: Άιτονι Τσάμπα. Χορευτική Ομάδα «Corporis Miracula» / Χορογραφία: Λίλα Ζαφειροπούλου. 

 

Το Αφιέρωμα άνοιξε με το «Κράανεργ» (1969) μπαλέτο γραμμένο κατά παραγγελία του χορογράφου Ρολάν Πετί που το πρωτοπαρουσίασε στον Καναδά, στο Εθνικό Κέντρο Τεχνών της Όταουα. Μείξη ηλεκτροακουστικής με ζωντανή μουσική, ήτοι προηχογραφημένο υλικό σε μαγνητοταινία που συνομιλεί με ζωντανό υλικό το οποίο εκτελέστηκε, υπό τη διεύθυνση του ουγγρικής καταγωγής Άιτονι Τσάμπα, άψογα, από το βιενέζικης έδρας -αλλά με αρκετούς έλληνες μουσικούς- σύνολο «Black Page Orchestra», μοιρασμένο -πολύ καλή ιδέα- στα θεωρεία που περιβάλλουν τη σκηνή. Στη σκηνή η χορογράφος Λίλα Ζαφειροπούλου οδήγησε τη χορευτική της ομάδα «Corporis Miracula», υπερενισχυμένη από σπουδαστές και σπουδάστριες των Ανωτέρων Επαγγελματικών Σχολών Χορού του Ωδείου Αθηνών και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε μία χορογραφία με έμφαση στην κυκλικότητα, ίσως βαρυφορτωμένη, που δεν άντεχε τόση διάρκεια και τόσο πλήθος χορευτών ταυτόχρονα στη σκηνή, πόσο μάλλον δεδομένης της απειρίας των σπουδαστών. 

 

2. Έργα για κρουστά του Γιάννη Ξενάκη / Αλέξανδρος Γιοβάνος, κρουστά, «Elbtonal Percussion» (Φρανθίσκο Μανουέλ Άνγουας, Γιαν-Φρέντερικ Μπέερεντ, Στέφαν Κράουζε), κρουστά, Μάρτιν Γκέρκε, βαρύτονος, ψαλτήρι. 

 

Η πρώτη αμιγής συναυλία του Αφιερώματός είχε ως άξονα τη μουσική του Ξενάκη για κρουστά, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κομμάτι της δημιουργικότητάς του. Και το πλέον εντυπωσιακό, ίσως. Πρωταγωνίστησε ο Αλέξανδρος Γιοβάνος. Που άνοιξε τη βραδιά με το «Rebonds» για σόλο κρουστά (1988) και την έκλεισε με το θαυμαστό «Ψάπφα» (1976), αφήνοντάς με έκπληκτο, καθώς ευθέως με παρέπεμψε στον εμβληματικό για το έργο του έλληνα συνθέτη Σιλβιό Γκουαλντά για τον οποίο γράφτηκαν και ο οποίος έκανε τη πρώτη τους εκτέλεση: ένας απόλυτα ελεγχόμενος, εξαιρετικός δεξιοτέχνης ο Γιοβάνος. Δεύτερο έργο της συναυλίας, το «Okho» (1989), γραμμένο για την επέτειο των 200 χρόνων από την Γαλική Επανάσταση, πιθανώς ειρωνικό σχόλιο του συνθέτη στην ιστορία της γαλικής αποικιοκρατίας, καθώς χρησιμοποιεί αποκλειστικά αφρικανικά κρουστά. Το θαυμάσιο γερμανικό τρίο κρουστών «Elbtonal Percussion» (Φρανθίσκο Μανουέλ Άνγουας, Γιαν-Φρέντερικ Μπέερεντ, Στέφαν Κράουζε) που το ερμήνευσε έδωσε τη θέση του στον γερμανό βαρύτονο Μάρτιν Γκέρκε ο οποίος, με τον Αλέξανδρο Γιοβάνο και πάλι στα κρουστά, ερμήνευσε την «Κασσάνδρα» (1987) παίζοντας, ταυτόχρονα, σε ψαλτήρι: ένα ακροβατικό σόλο -η προφητεία της Κασσάνδρας στον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, με τους στίχους, στο αρχαιοελληνικό πρωτότυπο, της Κασσάνδρας σε φαλτσέτο και του Χορού με φωνή βαρύτονου- που ο Ξενάκης πρόσθεσε για τη θεατρική παρουσίαση της σουίτας του από τη μουσική που έγραψε (1965-1966) για τα χορικά της «Ορέστειας» του Αισχύλου. Ο Μάρτιν Γκέρκε ακροβάτησε με επιτυχία, με τη σθεναρή στήριξη του Αλέξανδρου Γιοβάνου.

 

3. Άπαντα για σόλο πιάνο του Γιάννη Ξενάκη / Στέφανος Θωμόπουλος, πιάνο. 

 

Ιδιαίτερη προσφορά του Αφιερώματος, η παρουσίαση των απάντων για σόλο πιάνο του Γιάννη Ξενάκη. Ο δεξιοτέχνης Στέφανος Θωμόπουλος απέδειξε ότι και αντέχει και ξέρει να εμβαθύνει. Ξεκινώντας από τα πρώιμα «Τρία ανέκδοτα κομμάτια» (1949-1950) και τα «Έξι τραγούδια (1950-1951, πρώτη εκτέλεση 2000), όπου ο -προ ανοίγματος στην πρωτοπορία- Ξενάκης πειραματίζεται πάνω σε ελληνικά δημοτικά τραγούδια, με αισθητούς τους απόηχους Μπέλα Μπάρτοκ, συνεχίζοντας με το πουαντιγιστικό «Έρμα» (1960-1961, πρώτη εκτέλεση 1962), το «Mists» (1981), το εξαιρετικά σύντομο «á r.» (1987), φόρο τιμής στον Μορίς Ραβέλ για την επέτειο των 50 χρόνων από το θάνατο του συνθέτη -κομμάτι προφανώς γραμμένο για ανκόρ-, για να κλείσει με την τερατωδώς απαιτητική «Ευρυάλη» (1973).

 

4. «Το ‘dissonArt ensemble’ παίζει Ξενάκη» / dissonArt ensemble / Μουσική διεύθυνση: Γιοχάνες Καλίτσκε. 

 

Στην τελευταία συναυλία το εκ Θεσσαλονίκης ορμώμενο «dissonArt ensemble», με τον Γερμανό Γιοχάνες Καλίτσκε στο πόντιουμ, ερμήνευσε εμπνευσμένα το «Πλεκτό» (1993, πρώτη εκτέλεση 1994) για έξι εκτελεστές οργάνων, το «Και» (1995) για εννέα εκτελεστές οργάνων, το «Ιχώρ» (1978) για τρίο εγχόρδων -εξαιρετικό σ’ αυτή την άσκηση γκλισάντι-, την «Ανακτορία (1969) για οκτώ μουσικούς και το «Άκανθος» (1977) για υψίφωνο (ή μεσόφωνο) και οκτώ μουσικούς, με την μεσόφωνο Ηλέκτρα Πλατυοπούλου να αποδίδει με δεξιότητα τα φωνήματα του Ξενάκη (Φωτογραφίες: 2,3,4 Ιωάννης Καμπάνης, 5. Ανδρέας Σιμόπουλος).

 

(Εξαιρετικό το -δίγλωσσο μόνο ως προς το πρόγραμμα των τεσσάρων συναυλιών και το βιογραφικό του συνθέτη- συνολικό έντυπο πρόγραμμα για το Αφιέρωμα -υπεύθυνος Χαράλαμπος Γωγιός στον οποίο οφείλονται και τα εμπεριστατωμένα κείμενα για όλα τα έργα του αφιερώματος όπως και το πολύ ενδιαφέρον επιλογικό «Ο Ξενάκης ως ξένη χώρα»)

 

Εθνική Λυρική Σκηνή / «Εναλλακτική Σκηνή», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», «Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη», 8, 20, 22, 26 Μαΐου 2022.