Στο Φτερό / Λευθεριά για λίγο πάψε / να χτυπάς με το σπαθί· / τώρα σίμωσε και κλάψε / εις του Μπάιρον το κορμί

 

«Ο αέρας της Ελλάδας» του Γιώργου Τσοντάκη, κείμενο Γιώργος Τσοντάκης, Έλσα Ανδριανού / Μουσική διεύθυνση: Γιώργος Τσοντάκης. 

 

Έχει φτάσει στην Ελλάδα -στην Κεφαλλονιά-, από την Ιταλία όπου ζούσε από το 1816, έχοντας εγκαταλείψει την Αγγλία μετά από πολλά, πάσης φύσεως, σκάνδαλα και διαδόσεις που είχαν αμαυρώσει και κλονίσει τη φήμη του ως κορυφαίου ποιητή της χώρας του-, στις 3 Αυγούστου 1823 ως εκπρόσωπος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου -ενώ είχε ήδη προηγηθεί ένα μεγάλο ταξίδι του στη χώρα μας μεταξύ 1809 και 1811-, για να ενισχύσει τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία από την Οθομανική Αυτοκρατορία. Στις 4 Ιανουαρίου 1824 ο Τζορτζ Γκόρντον, λόρδος Μπάιρον -ο

λόρδος Βύρων των Ελλήνων- έφτασε, μέσα σε γενικό ενθουσιασμό, στο Μεσολόγγι. Εκεί, αφού ξόδεψε, συντηρώντας μάλιστα ένοπλο σώμα Σουλιωτών, μεγάλα χρηματικά ποσά για την υποστήριξη της Επανάστασης που την υπερασπίστηκε αδιαπραγμάτευτα, όσες ενοχλήσεις και πίκρες και αν εισέπραξε από τις τακτικές των Ελλήνων απέναντί του, όσες απογοητεύσεις και αν είχε από τις αιματηρές εμφύλιες διενέξεις τους που μποϊκοτάριζαν τον απελευθερωτικό αγώνα τους, πέθανε στις 19 Απριλίου 1824, στα 36 του, μόλις, χρόνια. Έχοντας, πάντως, το νου του, όπως προκύπτει από τις επιστολές του, στην έμπιστη ετεροθαλή αδελφή του Ογκάστα Λι 

-που οι φήμες θεωρούσαν ερωμένη του και, μάλιστα, μητέρα μιας κόρης από τον Μπάιρον- και στη νόμιμη κόρη του, από τον βραχύβιο, καταστροφικό γάμο του με την επίσης αριστοκράτισσα Αν Ιζαμπέλα Μίλμπανκ, την εννιάχρονη Άντα. Και η ταφή του, ακόμη, έγινε αντικείμενο φιλονικιών -άλλοι επιθυμούσαν να γίνει στο Μεσολόγγι, άλλοι στην Αθήνα, και μάλιστα στον Παρθενώνα ή στο ναό του Ηφαίστου, στο Θησείο, άλλοι στην Ζάκυνθο, άλλοι στην Αγγλία, όπου και τάφηκε, τελικά, όχι, πάντως, στο Λονδίνο, στο Αβαείο του Ουέστμίνστερ, τιμητική ταφή που του την αρνήθηκαν εξαιτίας της «αμφισβητήσιμης ηθικής του», αλλά στον οικογενειακό τάφο, στο χωριό Χάκναλ του Νότινγκχάμσιρ, απ’ όπου τα κατάλοιπά του μεταφέρθηκαν για να ταφούν στο Αβαείο του Ουέστμίνστερ μόλις το 1969! Στον ελληνοαμερικανό συνθέτη Γιώργο Τσοντάκη ανατέθηκε από 

την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής -στο πλαίσιο του Κύκλου «Ωδές στον Βύρωνα» που την επιμέλειά του είχε ο Αλέξανδρος Μούζας, Κύκλο ενταγμένο στο «Αφιέρωμα στα 200 Χρόνια από την Έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης»- ένα έργο σχετιζόμενο με τον λόρδο Μπάιρον. Το αποτέλεσμα: μία όπερα-δράμα, όπως τη χαρακτηρίζει ο Γιώργος Τσοντάκης, με τον, αντλημένο από επιστολή του 

ποιητή, τίτλο «Ο αέρας της Ελλάδας», που έδωσε την παγκόσμια πρώτη της στην Αθήνα. Ουσιαστικά, ένα ποιητικό κομμάτι σύγχρονου μουσικού θεάτρου, όπου ο -δυστυχώς, πολύ περιορισμένα γνωστός στην Ελλάδα- συνθέτης πιστοποιεί τις εγνωσμένες ικανότητές του επικεντρώνοντας το έργο του στις τελευταίες μέρες του Μπάιρον στο Μεσολόγγι, με βάση ένα κείμενο (αγγλικά κυρίως, ελληνικά, γαλικά, ιταλικά...) που υπογράφουν ο ίδιος και η Έλσα Ανδριανού, η οποία έχει αναλάβει και τη δραματουργική επεξεργασία, με την Νεφέλη

Μαϊστράλη να έχει ασχοληθεί με την έρευνα. Κείμενο το οποίο έχει συντεθεί από ιστορικά τεκμήρια -επιστολές του Μπάιρον, αποσπάσματα από τα ημερολόγιά του, αφορισμοί...- , από αναφορές τρίτων σ’ αυτόν αλλά και από ποιήματά του, βέβαια, συν κάποια πρόσθετα πρωτότυπα κείμενα. Ένα κείμενο που δεν αποτελεί αγιογραφία αλλά, σίγουρα, μας θυμίζει πόσα πρόσφερε, τελικά, ο Μπάιρον, στην απελευθέρωση της Ελλάδας: τόσα, ώστε, δικαίως, ο Διονύσιος Σολωμός, μετά το

θάνατό του, στο εκτεταμένο ποίημά του «Εἰς τὸν θάνατον τοῦ Λόρδου Μπάϋρον», να γράψει στην αρχή του «Λευθεριά για λίγο πάψε / να χτυπάς με το σπαθί· / τώρα σίμωσε και κλάψε / εις του Μπάιρον το κορμί». Ο Γιώργος Τσοντάκης, που, προφανώς, έχει επιμεληθεί, καθώς δεν αναφέρεται άλλο όνομα, και τη σκηνοθεσία της παράστασης, έστησε, στο μέσον της σκηνής ένα πατάρι με τον άρρωστο στο Μεσολόγγι Μπάιρον/ηθοποιό σε ένα ράντζο εκστρατείας και με τους δύο ακολούθους  του, τον ιταλό υπασπιστή του Τίτα και τον έλληνα έφηβο Λουκά, τον μεγάλο του έρωτα τον καιρό εκείνο, ένα δεύτερο στα δεξιά με, πάνω του, έξι «μαδριγαλιστές», όπως τους χαρακτηρίζει -ένα είδος Χορού-, στα αριστερά να κάθεται 

το μικρό μουσικό σύνολο και με ένα δεύτερο Μπάιρον -τον ποιητή Μπάιρον/τενόρο-, να εμφανίζεται στο προσκήνιο. Η όλη σκηνική λιτότητα, που συνδυάζει συναυλιακή παρουσίαση με παράσταση -το σκηνικό και τα καλόγουστα κοστούμια υπογράφει η Δάφνη Αηδόνη-, δένεται απόλυτα με τη μουσική του, όπου οι απηχήσεις της ελληνικής παραδοσιακής αλλά και της βυζαντινής μουσικής εύκολα γίνονται αντιληπτές: εξαιρετική χρήση της φωνής, «διακριτική» μουσική συνοδεία που βρίσκει τις εντάσεις της, όταν πρέπει και αυτά πλέκονται μουσικότατα με την πρόζα. Ένα υπόδειγμα μουσικού θεάτρου σε σύγχρονο μουσικό ιδίωμα, που καταφέρνει, όμως, να είναι και ελκυστικό στο

κοινό. Η εκτέλεση, τόσο από το μουσικό σύνολο το οποίο διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης τη βραδιά που πήγα, όσο και από τους σολίστες, ιδανική: εκφραστικότατος και απόλυτα πειστικός -εύρημα!- Μπάιρον του Μεσολογγίου ο εγκατεστημένος στην Ελλάδα άγγλος ηθοποιός Ρόμπιν Μπιρ, με καλά επιλεγμένους συμπαραστάτες τον Πάνο Γκόγκο (Τίτα) και τον Γιάννη Ζαφειράτο (Λουκάς). Εξαιρετικός ο τενόρος Χρήστος Κεχρής-Μπάιρον/ποιητής. Άψογο -και στο α καπέλα τελικό «ρέκβιεμ»-, ο ένας καλύτερος από τον άλλο, το σύνολο των έξι σολίστ: η σοπράνο Χριστίνα Ασημακοπούλου, οι μέτζο

Διαμάντη Κριτσωτάκη -έξοχη στο σόλο της- και Μαργαρίτα Συγγενιώτου, οι τενόροι Νικόλας Μαραζιώτης και Διονύσης Μελογιαννίδης και ο βαρύτονος Βαγγέλης Μανιάτης. Να επισημάνω και τη θαυμάσια μετάφραση, για τους υπέρτιτλους, των ποιημάτων του Μπάιρον από την Λένια Ζαφειροπούλου. Μία παράσταση μουσικού θεάτρου που ξεφεύγει από τα όρια του «επετειακού» και που πιστεύω ότι θα πρέπει να διατηρηθεί στο ρεπερτόριο της Λυρικής η οποία θα μπορούσε να τολμήσει να αναθέσει στον Γιώργο Τσοντάκη και ένα πλήρες οπερατικό εγχείρημα -δεν διαθέτουμε τόσο σημαντικά κεφάλαια. Για μένα, μία έκπληξη. Ενθουσιάστηκα  (Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος).  

 

(Με ό,τι χρειάζεται για να μπει ο θεατής/ακροατής στο πνεύμα του έργου, το δίγλωσσο -ελληνικά και αγγλικά- έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -υπεύθυνος έκδοσης Χαράλαμπος Γωγιός).

 

Εθνική Λυρική Σκηνή / «Εναλλακτική Σκηνή», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», «Αφιέρωμα στα 200 Χρόνια από την Έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης», Κύκλος «Ωδές στον Βύρωνα», 17 Δεκεμβρίου 2021 (Η παράσταση θα παιχτεί στις 29 Δεκεμβρίου και στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης).