Φουτουριστικό μπαλέτο με Μπαρίσνικοφ - Νταφόου

Το έργο. Ο συγγραφέας ρωτάει μία γριά που συναντάει στο δρόμο του τι ώρα είναι. Το ρολόι δεν έχει δείκτες. Η γριά, όμως, του λέει την ώρα. Γριές που πέφτουν από ψηλά παράθυρα. Μια γριά που μπαίνει στο δωμάτιο του συγγραφέα, κάθεται σε μια καρέκλα του και πεθαίνει. Ο συγγραφέας που δεν μπορεί να φέρει στο δωμάτιό του κάποια γυναίκα την οποία συναντάει γιατί εκεί βρίσκεται το πτώμα της γριάς. Η γριά, όμως, ζει. Ο συγγραφέας θέλει να τη σκοτώσει μ’ ένα μπαστούνι. Ύστερα την παραχώνει σε μια βαλίτσα. Μπαίνει στο τρένο με τη βαλίτσα. Η βαλίτσα στη διάρκεια του ταξιδιού εξαφανίζεται. Ο συγγραφέας ρωτάει μία γριά που συναντάει στο δρόμο του τι ώρα είναι. Το ρολόι δεν έχει δείκτες. Η γριά, όμως, του λέει την ώρα. Ο κύκλος κλείνει. Το κείμενο ολοκληρώνεται στο σημείο που άρχισε.
Μία ιστορία. Του Ρώσου _ Σοβιετικού _ Ντανιίλ Χαρμς (1905 – 1942). Με τον τίτλο «The Old Woman» («Η γριά»). Σύντομη ιστορία. Σαν αυτές που συνήθιζε να γράφει ο Χαρμς. Κινούμενος στους χώρους του σουρεαλισμού και του φουτουρισμού που είχαν ανοίξει διάπλατα _ α λα ρούσα _ στην Σοβιετική Ένωση την εποχή της Άνοιξης των τεχνών και των γραμμάτων. Και που τους έκλεισε βίαια το ίδιο το καθεστώς που τους επέτρεψε να ανοίξουν, με τους λογοτέχνες και τους καλλιτέχνες, οι οποίοι με ενθουσιασμό είχαν προσχωρήσει, να εκτελούνται, να ρίχνονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στις φυλακές όπου σάπισαν, χάθηκαν ή πέθαναν από αρρώστιες ή και από ασιτία, όπως φημολογείται ότι πέθανε σ’ ένα κελί ο Χαρμς. Ένα πρώιμο κείμενο (δεν προσδιορίζεται χρονικά) της λογοτεχνίας του Παραλόγου. Γρήγορο, μεστό, παράξενο, που αιφνιδιάζει. Το κείμενο αυτό προσάρμοσε ο αμερικανός συγγραφέας Ντάριλ Πίνκνι για το θέατρο: ένα «σενάριο» με δώδεκα σκηνές και επίλογο. Σφιχτό, ολιγόλογο. 

Η παράσταση. Το θέμα αυτό και το «σενάριο» αυτό ήταν ο ιδεώδης τόπος για να αναπτύξει τα οράματά του ο Ρόμπερτ Γουίλσον. Ο αμερικανός σκηνοθέτης - εικαστικός αφέθηκε για άλλη μια φορά στην εικαστική γοητεία των λέξεων και των νοημάτων τους και, υπογράφοντας, επίσης, τα σκηνικά και τη σύλληψη των φωτισμών, που σχεδίασαν ο Μάρκο Ολιβιέρι _ ο οποίος έχει σχεδιάσει και τον ήχο _ και ο Νικ Σαγκάρ, οργάνωσε μία παράσταση που σε αρπάζει και σε βυθίζει μέσα στη μαγεία της.
Μία εσωτερική αυλαία α λα Σαγκάλ, δέντρα «χαρτοκοπτικής», «τσακισμένα» στη μέση κρεβάτια, μία τεράστια κόκκινη βαλίτσα, οι εμβληματικές καρέκλες του Γουίλσον, με τις ψηλές πλάτες, έπιπλα που αιωρούνται, οθόνη που βάφεται με χρώματα συναρπαστικά, σκηνές σε ασπρόμαυρο που σπάνε με έντονες πινελιές χρώματος, χρώματα εκτυφλωτικά, άγρια χαρούμενα, μία μασέλα… χεριού, ένα γάντι, το χωρίς δείκτες ρολόι, οι κόντρα φωτισμοί, κατάλευκα πρόσωπα με ιδιαίτερο, κλοουνίστικο μακιγιάζ, ιδιαίτερα χτενίσματα…: ο γουιλσονικός κόσμος. Ένας κόσμος που παραπέμπει σε κόμικς, ένας κόσμος απόλυτα προσωπικής, υψηλής αισθητικής, υπέρκομψος, που ξεχειλίζει δύναμη κι ας φαίνεται εκ πρώτης όψεως ψυχρός. Ένας κόσμος, ναι, τυποποιημένος, με «σφραγίδα Γουίλσον», αλλά πάντα μαγευτικός.
Εδώ ο καλλιτέχνης εμπνέεται από τον βουβό κινηματογράφο, από το παλιό μιούζικ χολ, από το τσίρκο, από τους κλόουν _ με τον τρόπο του Μπέκετ. Επιλογές απόλυτα ταιριαστές με το κείμενο και το ύφος του Χαρμς. Οι ατάκες που επαναλαμβάνονται διαρκώς με τον μινιμαλιστικό τρόπο, τα αποσπάσματα στη ρώσικη γλώσσα του πρωτότυπου, τα πορτρέτα προσώπων της ρώσικης πρωτοπορίας, που έλαμψαν για λίγο και μετά τα κατάπιε το σκοτάδι, πορτρέτα που εμφανίζονται σε μία από τις σκηνές, όλα σε βάζουν στην ατμόσφαιρα της εποχής. Και όλα αυτά ενορχηστρωμένα με πλούσια κίνηση και με κινησιολογική γεωμετρία. Με την ακρίβεια ενός μπαλέτου. Ενός μπαλέτου φουτουριστικού.
Οι εξαιρετικά καίριες μουσικές επιλογές του Χαλ Γουίλνερ _ από Τομ Γουέιτς μέχρι τραγουδάκια του μιούζικ χολ _ καθορίζουν τις εικόνες του Γουίλσον και τα έξοχα κοστούμια του Ζακ Ρεϊνό συμπλέουν με το γουιλσονικό σύμπαν.

Οι ηθοποιοί. Ο Ρόμπερτ Γουίλσον δεν ζητάει ερμηνευτές στις παραστάσεις του. Ζητάει όργανα πειθήνια που θα εκτελέσουν με απόλυτη ακρίβεια, σαν κουρδισμένα ρομπότ, την ακρίβεια που επιδιώκει και θα υπηρετήσουν το ύφος του. Από εκεί και πέρα εναπόκειται στον ηθοποιό να βγάλει, μέσα από τη φόρμα που του επιβάλλεται, την εσωτερική του αλήθεια.
Εδώ, τα όργανα που ήθελε ο Γουίλσον τα βρήκε στα πρόσωπα _ και στα κορμιά _ του Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και του Γουίλεμ Νταφόου. Άψογοι _ ο Μπαρίσνικοφ πιο χαριτωμένος, πιο ευέλικτος κινησιολογικά, ο Νταφόου πιο εσωτερικός, με πιο ευέλικτο λόγο _, υλοποιούν τη γεωμετρία του Γουίλσον με υποδειγματική ακρίβεια και με αφοπλιστική ενέργεια.
Το συμπέρασμα. Ένα αριστουργηματικό κομμάτι τέχνης που θα άξιζε να το δείτε αν καταφέρετε να εξασφαλίσετε εισιτήριο.

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών / Ίδρυμα Ωνάση, Φεστιβάλ Αθηνών, 18 Ιουλίου 2013.