«Όρνιθες» του Κουν: Λάμπουν για πάντα στο στερέωμα του ελληνικού Θεάτρου

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια... 24

Μ’ αφορμή τους «Όρνιθες» που το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος παρουσιάζει στην Επίδαυρο, τελευταία απ’ τις παραστάσεις του φετινού, συρρικνωμένου Φεστιβάλ, την αναφορά στους -αξεπέραστους- «Όρνιθες» του Κάρολου Κουν και του «Θεάτρου Τέχνης» την ένοιωσα επιτακτική. Πόσο μάλλον όταν ο σκηνοθέτης της σημερινής παράστασης Γιάννης Ρήγας στους «Όρνιθες» του 1975, στον Χορό των Πουλιών, ήταν που, ως ηθοποιός ντεμπουτάρησε 

στο θέατρο και, ταυτόχρονα, στην Επίδαυρο, πρωτοετής μαθητής, τότε, στη δραματική σχολή του «Θέατρου Τέχνης», πόσο μάλλον όταν στην παράστασή του -που δεν την είδα ακόμη- περιλαμβάνει ένα συγκινητικό κλείσιμο του ματιού στην παράσταση εκείνη που ανήκει πια στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.

Η παράσταση του Κάρολου Κουν, που απ’ το 1959 και την πρεμιέρα της στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, πέρασε από σαράντα κύματα -αποδοκιμασίες στην πρεμιέρα, απαγόρευση συνέχισης των παραστάσεων απ’ τον υπουργό Προεδρίας Κυβερνήσεως της κυβέρνησης

Καραμανλή Κωνσταντίνο Τσάτσο («[...] Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού [...]»), ξαναδούλεμα της παράστασης, το 1960, και πάλιτο 1962, αυτή τη φορά με αλλαγή χορογράφου, Εθνικό Βραβείο στο «Φεστιβάλ των Εθνών»,

 

στο Παρίσι, το 1962, δικαίωση, συνεχείς διεθνείς θρίαμβοι, περιοδείες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, το όχημα με το οποίο «αλώθηκε», το 1975, απ’ το «Θέατρο Τέχνης»

η Επίδαυρος, η κατειλημμένη μέχρι τότε και επί μια ολόκληρη εικοσαετία, την πρώτη του Φεστιβάλ, κατ’ αποκλειστικότητα απ’ το Εθνικό Θέατρο, η πιο ανθεκτική παράσταση του ελληνικού θεάτρου (παιζόταν επί 39 χρόνια -απ’ το 1959 έως και το 2008-, και μετά το θάνατο του Κάρολου Κουν, σε αναβιώσεις απ’ τους μαθητές του), δεν ήταν πάντως η πρώτη του δουλειά πάνω στην αρχαία ελληνική κωμωδία.

Καθηγητής στο Κολέγιο Αθηνών ακόμα, πρωτοανέβασε Αριστοφάνη με τους μαθητές του: τον Μάιο του 1932 και μάλιστα «Όρνιθες» -ήταν η πρώτη φορά, ανάμεσα στους έφηβους μαθητές-ερασιτέχνες ηθοποιούς κι ο κατοπινός σκηνοθέτης Αλέξης Σολομός που, αργότερα, διέπρεψε, επίσης, με Αριστοφάνη αλλά στο Εθνικό Θέατρο και που ’χει αφήσει σχετική μαρτυρία για την παράσταση αυτή η οποία άρχισε να κάνει ευρύτερα γνωστό τον Κουν-, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς «Βάτραχους», τον Μάρτιο του 1936 «Πλούτο» (φωτογραφία απ’ τη συλλογή του Ντίμη Αργυρόπουλου) ενώ

τον Ιανουάριο του 1939 επανήλθε στους «Όρνιθες» -ήταν η δεύτερη φορά. 

Στο μεταξύ, το 1934, με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Διονύση Δεβάρη, ιδρύουν την ημιεπαγγελματική «Λαϊκή Σκηνή» -άντεξε μέχρι το 1936- με την οποία ο Κουν, το καλοκαίρι του 1936, ανεβάζει τον «Πλούτο».

Στον Αριστοφάνη και στον «Πλούτο» θα επιστρέψει, 21 χρόνια μετά, με το «Θέατρο Τέχνης» πια: στο «Θέατρο του Πεδίου του Άρεως», παράσταση ενταγμένη στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Είδα τους «Όρνιθες» καθυστερημένα -το καλοκαίρι του 1986 (φωτογραφία: Κωστής Καπελώνης), μαζί μ’ έναν αγαπημένο μου άνθρωπο που δεν υπάρχει πια, σ’ εκείνον το οφείλω ότι πήγαμε. Κουβαλούσαν στην πλάτη τους 27 χρόνια. Δεν τους φαινόταν καθόλου.

Δε θα ξεχάσω ΠΟΤΕ την αίσθηση απ’ τη βραδιά αυτή: πετούσαμε κι οι δυο μας. Όλο το τιγκαρισμένο θέατρο πετούσε. Και στο τέλος ουρλιάζαμε όλοι -αφήστε την Πάροδο... Κι ήταν εκεί ο Κουν, ήταν εκεί και δυο απ’ τους συνδημιουργούς αυτού του θαύματος: ο σκηνογράφος κι ενδυματολόγος της παράστασης Γιάννης Τσαρούχης κι η χορογράφος Ζουζού Νικολούδη. Κι αποθεωθήκανε -αυτοί οι υπέροχοι γέροι με την εφηβική ψυχή-, όταν εμφανίστηκαν για να χαιρετήσουν. Ο μεταφραστής Βασίλης Ρώτας δε ζούσε πια κι ο Μάνος Χατζιδάκις δεν ήταν παρών αλλά η μουσική του ήταν περισσότερο από παρούσα -αθάνατη. Τους αγαπήσαμε όλους τόσο πολύ... 

Μόλις γύρισα στην Αθήνα, πήγα να ξαναδώ τους «Όρνιθες» που παίζονταν και στο Ηρώδειο. Και ξαναπήγα το επόμενο καλοκαίρι -του ’87- που παίχτηκαν πάλι εκεί. Η αίσθηση η ίδια ήταν, η συγκίνηση μεγαλύτερη: ο Κάρολος Κουν δεν ήταν πια εκεί, είχε απέλθει λίγους μήνες νωρίτερα. Έκτοτε, όσες φορές η παράσταση ξανανέβηκε, σε αναβίωση, παρών ήμουν.

Η παραστασιογραφία των «Ορνίθων» εμπλουτίζεται διαρκώς αλλά οι «Όρνιθες» του Κουν παραμένουν ένα αστέρι πάντα φωτεινό -ίσως το λαμπρότερο- στο στερέωμα του ελληνικού Θεάτρου.

(Στοιχεία άντλησα απ’ τον πολύτιμο τόμο «Κάρολος Κουν», επιστημονική επιμέλεια Δηώ Καγγελάρη, Θεατρική Βιβλιοθήκη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης).