Στο Φτερό / Εκ γυναικός τα χείρω και εκ γυναικός τα κρείττω

 

«Καζανόβα / Δον Ζουάν: Ερωτική περιπλάνηση» των Μαρίνα Τσβετάεβα / Λόρδου Μπάιρον / Σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός. 

 

Ο Δον Ζουάν, έφηβος στην Σεβίλη. 16χρονος γνωρίζει τον έρωτα με την Τζούλια, 23χρονη πανέμορφη φίλη της μητέρας του, συμβατικά παντρεμένη με έναν πενηντάρη. Σκάνδαλο: ο άντρας της τους πιάνει στα πράσα. Διαζύγιο, η 

Τζούλια καταλήγει σε μοναστήρι, η μάνα του Ζουάν τον φυγαδεύει με πλοίο μακριά. Το πλοίο ναυαγεί. Σώζονται όσοι στοιβάζονται σε μία βάρκα. Για να επιζήσουν -πείνα και δίψα- καταφεύγουν, εκτός από τον Ζουάν, στον κανιβαλισμό -το ναυάγιο της γαλικής φρεγάτας «Μέδουσα»  που συγκλόνισε 

την Ευρώπη με τα κανιβαλικά επακόλουθά του, είναι κοντά (ήταν το 1816, είναι 1818-1819) και ο ποιητής ίσως να έχει επηρεαστεί. Κάποια στιγμή και η βάρκα ανατρέπεται. Μόνον ο Ζουάν θα γλυτώσει. Η θάλασσα τον ξεβράζει σε ένα Κυκλαδονήσι -αιφνιδιάστηκα ευχάριστα, γιατί δεν έχω διαβάσει το έργο, αλλά η σχέση και η αγάπη του ποιητή για την Ελλάδα χρονολογούνταν ήδη από το πρώτο ταξίδι του και την πολύμηνη παραμονή του στην τουρκοκρατούμενη χώρα μας (1809-1810). Η νεαρή, όμορφη Χάιδω, σαν άλλη Ναυσικά θα τον βρει, σαν άλλο Οδυσσέα, γυμνό στην ακτή και θα τον περιθάλψει. Θα ερωτευτούν αλλά

ο κουρσάρος πατέρας της θα δώσει τέλος στον έρωτά τους κλειδώνοντας στο σπίτι την Χάιδω που πεθαίνει από τον καημό της. Ο Ζουάν θα βρεθεί στον ροσικό στρατό, στην πολιορκία του Ισμαηλίου -στην Ουκρανία. Η πόλη θα πέσει και θα συληθεί. Ο Ζουάν θα σώσει ένα 13χρονο κορίτσι που θα το αναλάβει υπό την προστασία του και θα το πάρει μαζί του στην Πετρούπολη. Αυτός είναι -κατά το μέρος του που χρησιμοποιείται στην παράσταση- ο «Δον Ζουάν» (1818-1824) του άγγλου ποιητή Τζορτζ Γκόρντον, Λόρδου Μπάιρον: ένα επικό, σατιρικό, τολμηρό, ευφρόσυνο ποίημα, εν πολλοίς αυτοβιογραφικό, που το απαρτίζουν δεκαεπτά κάντος -άσματα- 16.000, συνολικά, στίχων. Στην αρχή της ζωής του ο -επινοημένος- Δον Ζουάν,

στο τέλος της ο Βενετσιάνος Τζάκομο Καζανόβα -ιστορικό πρόσωπο-, ο τυχοδιώκτης και συγγραφέας των πολυσυζητημένων απομνημονευμάτων, ο

κεντρικός ήρωας στο «Τέλος του Καζανόβα», στοχαστικό ποιητικό δράμα (1922) της Ροσίδας Μαρίνα Τσβετάεβα, που δεν του περισσεύει, όμως, η θεατρικότητα -γράφτηκε και εκδόθηκε με την προοπτική να αποτελέσει το τρίτο μέρος

(εικόνα) μιας τριλογίας με τον γενικό τίτλο «Φοίνιξ» η οποία ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Το έργο αναφέρεται στις μέρες γηρατειών και παρακμής του καρδιοκατακτητή, που γοήτευσε και «κατέκτησε» εκατοντάδες γυναίκες στην Ευρώπη και έσπειρε δεκάδες νόθα παιδιά. 75άρης πια, περιφρονημένος και φτωχός βιβλιοθηκάριος στο κάστρο ενός

ευγενή, στο Ντουξ της Βοϊμίας, έχοντας κλείσει πια τους λογαριασμούς του με τους έρωτες, την τελευταία νύχτα του 1799, Παραμονή Πρωτοχρονιάς -ο πραγματικός Καζανόβα πέθανε το 1798- και ενώ ο 19ος αιώνας ετοιμάζεται να κάνει ποδαρικό, δέχεται την επίσκεψη μιας θρασύτατης 13χρονης, της Φραντσέσκα, ενός κοριτσιού που ο δασοφύλακας του κάστρου 

περιμάζεψε, μωρό, από το δάσος και που εισβάλλει στην κρεβατοκάμαρά του, ενώ εκείνος διαβάζει επιστολές παλαιών ερωμένων του, και του εκφράζει τον έρωτά της -η 13χρονη στον 75χρονο, είναι πολύ τολμηρή η Τσβετάεβα του 

1922... Ο Καζανόβα, που στην αρχή νομίζει πως πρόκειται για όνειρο, την ακούει έκπληκτος, γοητεύεται αλλά θα την αποκρούσει. Το κορίτσι, όμως, πριν το διώξει από το δωμάτιο, για να υποδεχτεί μόνο του τον 19ο αιώνα, θα γίνει αφορμή στον Καζανόβα να στοχαστεί για τη ζωή. Ο Στάθης Λιβαθινός με τόλμη έσμιξε τα δύο τολμηρά, για τις εποχές τους, έργα, μεταφρασμένα έξοχα από τον ποιητή

Γιώργο Κοροπούλη -ο «Δον Ζουάν», σε ομοιοκατάληκτο στίχο- και από τη δεινή χειρίστρια της γλώσσας Έλσα Ανδριανού -«Το τέλος του Καζανόβα», σε στίχο ελεύθερο-, αφού επεξεργάστηκε δραματουργικά το δίπτυχο, χωρίς να 

προχωρήσει σε κειμενικές επεμβάσεις -προσθήκες, μεταθέσεις κειμένου, αλλοιώσεις κλπ...- αλλά μόνο σε περικοπές -από τον «Δον Ζουάν» έχει κρατήσει μόνο τα τρία από τα δεκαεπτά κάντος. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί δεν αρκέστηκε στον «Δον Ζουάν», ο οποίος προσφέρει πολλά εχέγγυα

επιτυχούς θεατρικής «χρήσης», και «στρίμωξε» τα δύο έργα. Και όμως, το δραματουργικό αποτέλεσμα, μολονότι στον «Δον Ζουάν» λείπουν κρίκοι και το κλείσιμό του μοιάζει βεβιασμένο, αποδεικνύεται ισορροπημένο ανάμεσα σε δύο πόλους: η αρχή της ζωής του Δον Ζουάν, το τέλος της ζωής του Καζανόβα. Καταλύτης, και στις δύο περιπτώσεις, η γυναίκα -εκ γυναικός τα χείρω, εκ γυναικός τα κρείττω. Ο Στάθης Λιβαθινός επέλεξε να μοιράσει τα κείμενα σε όλους τους ηθοποιούς που διαλέγονται «αφηγούμενοι» κυρίως -γνώριμη μέθοδος του σκηνοθέτη, η οποία βρήκε την αποθέωσή της στο χειμωνιάτικο «Berlin Alexanderplatz» (από

τον Ντέμπλιν)-, ενώ έχει εισαγάγει, ως αφηγητές βασικά, χωρίς πρόσθετα κείμενα, τους δύο ποιητές -στο πρώτο μέρος τον Μπάιρον, στο δεύτερο την Τσβετάεβα. Ως προς την καθαυτή σκηνοθεσία του, στο πρώτο μέρος -τον «Δον Ζουάν»- επιστράτευσε το απολαυστικό, προσωπικό του, υποδόριο,«ύπουλο» χιούμορ και τόνισε τα σατιρικά στοιχεία του έργου: εξαιρετικοί ρυθμοί και οι σπαρταριστές εσπανιολάντ στην κίνηση

(με σύμβουλο τον γνώστη Σταύρο Λίτινα) δίνουν στο παραστασιακό αποτέλεσμα μία ελαφράδα και στο θεατή προκαλούν ευφορία. Στο δεύτερο -«Το τέλος του Καζανόβα»- ένοιωσα ότι το κάπως δύσκαμπτο κείμενο κάνει μία κοιλιά και ότι θα έπρεπε να μαζευτεί. Το φινάλε του, όμως, το απογειώνει. Το σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου, ίσως, ήθελε κάποια ενίσχυση. Οι διάφανες μαύρες κουρτίνες, πάντως, λειτουργούν αποτελεσματικότατα. Την κύρια ώθηση δίνουν οι έξοχοι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου. Τα κοστούμια της απλώς είναι υπέροχα -ειδικά τα «ελληνικά» στον «Δον Ζουάν»-, στιλιστικά και χρωματικά συναρπαστικά. Ο Στάθης Λιβαθινός εμπλούτισε την παράσταση και με τραγούδια. Τα τραγούδια 

και οι μουσικές του Θοδωρή Αμπαζή -που παίζονται ζωντανά αλλά με τους τρεις μουσικούς «διακριτικά» πίσω από τις κουρτίνες- δένουν απόλυτα με τη σκηνοθετική γραμμή, με κορύφωση το ροκ του μέλλοντός μας στο φινάλε του «Τέλους του Καζανόβα» -και της παράστασης. Στη σκηνή είδα έντεκα 

ηθοποιούς-διαμάντια με θαυμάσιο λόγο, καλή κίνηση και  δουλεμένες φωνές, είτε από παλιά συνεργάτες του σκηνοθέτη είτε καινούργιους, που, δεξιοτεχνικά οδηγημένοι, υποστηρίζουν την παράσταση: Βασίλης Ανδρέου, Γιώργος Δάμπασης, Νίκος Καρδώνης, Στάθης Κόικας -έξοχος ο έφηβος Δον Ζουάν του-, Ειρήνη Λαφαζάνη, Λίλλυ Μελεμέ -απολαυστική Χάιδω- , Πολυξένη Παπακωνσταντίνου -μοναδική φιγούρα-σπαθί η Τζούλια της-, Μαρία Σαββίδου -σπάνιο σκηνικό κύρος και λόγος με βάρος-, Θεόβη Στύλλου, Άρης Τρουπάκης -απόλυτα ώριμος Καζανόβα-, Δημήτρης Φιλιππίδης -που συνεχίζει την προσεκτική και άκρως αποδοτική πορεία του. Ελπίζω η παράσταση να συνεχίσει το δρόμο της. Αν ο Στάθης Λιβαθινός τη δουλέψει περισσότερο δραματουργικά ή αν κρατήσει το ιλαρό πρώτο μέρος και το αναπτύξει, πιστεύω ότι θα διαπρέψει (Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή).

(Το πρόγραμμα-βιβλίο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου ακόμα δεν έχει κυκλοφορήσει... Αρκούμαστε στο με ελάχιστες πληροφορίες συνοπτικό).

 

Πειραιώς 260 / Χώρος Δ, Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023, 15 Ιουνίου 2023.

 

(Την παράσταση παρακολούθησα με εισιτήριο).