Στο Φτερό / Όπως άξιζε σε έναν Μεγάλο

Αφιέρωμα στον Κώστα Πασχάλη 

Του το όφειλε η Λυρική. Και μπράβο στον καλλιτεχνικό διευθυντή της Γιώργο Κουμεντάκη που το υλοποίησε τιμώντας τον. Το Αφιέρωμα στον Κώστα Πασχάλη. Τον κορυφαίο έλληνα βαρύτονο του 20ου αιώνα, τον Μεγάλο καλλιτέχνη της όπερας -στην περίπτωσή του δεν φοβάμαι τη φθορά της λέξης Μεγάλος...- που  δόξασε  το  όνομα  της  Ελλάδας  διεθνώς,

χωρίς ποτέ να ξεχάσει την πατρίδα του -ωραίος άντρας, σκηνικό παράστημα, επαφή με το σανίδι, κίνηση με πυγμή, υποκριτική μεστή, φωνή ανεπανάληπτη. Ένα Αφιέρωμα με αφορμή τα 90 χρόνια από τη γέννησή του -1 Σεπτεμβρίου 1929, στην Λιβαδειά. Και η σύντροφός του στη ζωή και στην τέχνη, μέχρι το τέλος του -τέλος βιολογικό αλλά όχι και της τέχνης του για την οποία παραμένει αθάνατος-, στις 9 Φεβρουαρίου 2007 -δώδεκα χρόνια πριν- και μάνα των δύο παιδιών του, η, επίσης διεθνής, σοπράνο, Μαρίνα Κρίλοβιτς που είχε την καλλιτεχνική επιμέλεια, 

το οργάνωσε άψογα: τρεις από τους κορυφαίους άντρες μονωδούς της Λυρικής με διεθνή καριέρα -οι βαρύτονοι Δημήτρης Πλατανιάς και Τάσης Χριστογιαννόπουλος και ο τενόρος Δημήτρης Πακσόγλου και ένας συνεργαζόμενος, επίσης κορυφαίος, επίσης με διεθνή καριέρα -ο μπάσος Χριστόφορος Σταμπόγλης-, σε άριες και ντουέτα από ρόλους του Κώστα Πασχάλη ή από άλλους ρόλους αλλά σε όπερες στις οποίες

πρωταγωνίστησε, με σλάιντς από τους αντίστοιχους ρόλους του να πέφτουν πίσω, στην οθόνη του φόντου. Ο Γιώργος Κουμεντάκης, πάντα σεμνός, σεβαστικός και διακριτικός και η Μαρίνα Κρίλοβιτς, η Ρουμανοελληνίδα με το εκρηκτικό ταμπεραμέντο και 

τα σπασμένα ελληνικά, μίλησαν, στην αρχή, χωρίς να μακρηγορήσουν και να γίνουν βαρετοί, για τον Κώστα Πασχάλη που η μνήμη του παραμένει άσβεστη και ακολούθησε το πρόγραμμα -καλά οργανωμένο, καλά προετοιμασμένο και με τους τέσσερις, σαν για να τιμήσουν τον Πασχάλη όπως του έπρεπε, να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό. Αλλά και  η  Μαρίνα  Κρίλοβιτς,  

με μία υπέροχη γκρενά τουαλέτα, τραγούδησε, μετά από πολλά χρόνια, και η ίδια, ανοίγοντας και κλείνοντας τη συναυλία, δύο κομμάτια με σημαδιακούς στίχους: το τραγούδι «Ο αποχαιρετισμός είναι ένας μικρός θάνατος» του Πάολο Τόστι και, στο φινάλε, την άρια της Σαρλότ «Πήγαινε! Άφησε να τρέξουν τα δάκρυά μου!»

από τον «Βέρθερο» του Ζιλ Μασνέ. Ο Δημήτρης Πλατανιάς τραγούδησε «Ριγκολέτο» του Τζουζέπε Βέρντι -την άρια του Ριγκολέτο «Αυλικοί, άθλια, καταραμένη ράτσα...»- και τόλμησε να αναμετρηθεί με τον ίδιο τον Πασχάλη, που ακούσαμε στην αρχή, στο «Συμπόνια, σεβασμός, αγάπη...», άρια του Μακμπέθ από την ομώνυμη όπερα του Βέρντι και να αναδειχθεί ισάξιός του ενώ τραγούδησε, με τον Χριστόφορο Σταμπόγλη, και το ντουέτο 

Μποκανέγκρα-Φιέσκο «Δακρύζω, γιατί στα λόγια σου...» από τον «Σιμόν Μποκανέγκρα» του. Ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος ερμήνευσε με χάρη και χιούμορ την καντσονέτα του Ντον Τζοβάνι «Βγες στο παράθυρο, θησαυρέ μου...» από τη φερώνυμη όπερα του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ και συγκλονιστικά την άρια του Ροντρίγκο, Μαρκίσιου ντι Πόζα «Εγώ είμαι Κάρλο... Για μένα η

μεγάλη μέρα έφτασε...» από τον «Ντον Κάρλο» του Βέρντι αλλά τραγούδησε, με τον Δημήτρη Πακσόγλου, και το ντουέτο Κάρλο-Ροντρίγκο «Θεέ μου, στην ψυχή μας στάλαξε αγάπη και ελπίδα...», επίσης από τον «Ντον Κάρλο». Ο Δημήτρης Πακσόγλου ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός, άψογος Μάριο Καβαραντόσι στις δύο κοσμαγάπητες άριες «Κρυμμένη αρμονία» και «Και τ’ αστέρια έλαμπαν» από την «Τόσκα» του Τζάκομο Πουτσίνι και τραγούδησε το ντουέτο του «Ντον Κάρλο» με τον Τάση Χριστογιαννόπουλο ενώ ο Χριστόφορος Σταμπόγλης, εκτός του ντουέτου από τον «Σιμόν Μποκανέγκρα» με τον Δημήτρη Πλατανιά, τραγούδησε και την άρια του Φιέσκο «Το βασανισμένο πνεύμα...» από την ίδια όπερα, για να θριαμβεύσει με την άρια του Ντον Μπαζίλιο «Η συκοφαντία είναι ένα αεράκι...» από τον «Κουρέα της Σεβίλης» του Τζοακίνο Ροσίνι -σπαρταριστή, απολαυστική ερμηνεία. Ο ένας καλύτερος από τον άλλον! Όσο για την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με τον Λουκά Καρυτινό στο πόντιουμ, τους συνόδευσε και τους περιέβαλε ικανοποιητικότατα. Όντως τίμησαν τον Κώστα Πασχάλη! Γι αυτό και, δικαίως, το χειροκρότημα ήταν τόσο ζεστό, με τις δύο μικρούλες εγγονές του και της Μαρίνας Κρίλοβιτς, από την κόρη τους Αλεξάνδρα, την Αλίνα και την Κιάρα, να ανεβαίνουν, 

στο τέλος, στη σκηνή, να προσφέρουν δύο ανθοδέσμες στη γιαγιά τους και εκείνη να τις αγκαλιάζει σφιχτά. Τον Κώστα Πασχάλη τον είδα και τον πρωτάκουσα στο Ηρώδειο, τον Ιούλιο του 1969 -ήταν το πρώτο μου, ουσιαστικά, Φεστιβάλ Αθηνών: ο επώνυμος ρόλος στον «Μακμπέθ» του Βέρντι, με την Λυρική -τον είχε πρωτοτραγουδήσει το ’64, στο εγγλέζικο Φεστιβάλ του Γκλάιντμπορν και αυτή η σημαδιακή ερμηνεία του ήταν η πυροδότηση που τον είχε εκτινάξει διεθνώς. Στο πόντιουμ, ο Λανμπέρτο Γκαρντέλι, σκηνοθέτης ο Τζον Κόπλεϊ και Λέδη Μακμπέθ, η Ίνγκε Μπορκ. Έκτοτε τον είδα αρκετές φορές μέχρι 

το 1996 που αποσύρθηκε από τη σκηνή. Δεν ξεχνώ τον Σιμόν Μποκανέγκρα του, δεν ξεχνώ τον Ντον Τζοβάνι του -τον θυμάμαι να τον τραγουδάει στα εγκαίνια του Δημοτικού Θεάτρου του Βόλου, της πατρίδας μου, το 1988, και, καινούργιος ακόμα συντάκτης, να το καλύπτω για «Τα Νέα», πόση συγκίνηση...-, δεν ξεχνώ τον Ροντρίγκο του στον «Ντον Κάρλο», δεν θα ξεχάσω ποτέ τον Σκάρπια του στην «Τόσκα» -πώς 

εισέβαλλε στη σκηνή καθοριστικά, συντριπτικά, ακριβώς όπως τα είπε η Μαρίνα Κρίλοβιτς που στο ρόλο αυτόν τον πρωτοείδε, στο «Κόβεντ Γκάρντεν»- αλλά εκείνον, τον πρώτο Μακμπέθ του τον κρατώ. Σαν φυλαχτό. Γι αυτό και συγκινήθηκα πολύ, μα πάρα πολύ, όταν τον είδα στην αρχή της βραδιάς -καλύτερη επιλογή για την έναρξη του Αφιερώματος δεν γινόταν-, από ένα καλό βίντεο, μαγνητοσκόπηση του 1972, να τραγουδάει -να ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ- το «Pieta, rispetto, amore…» από τον «Μακμπέθ». Εντύπωση ανεξάλειπτη που έδωσε το στίγμα της εξαιρετικής βραδιάς (Φωτογραφίες: 2,3,4,5,6,7,8.10.11.12 Ανδρέας Σιμόπουλος, 9 Valeria Isaeva).

(Εξυπηρετικό το -δωρεάν, όπως και η είσοδος- απλό έντυπο πρόγραμμα για το Αφιέρωμα (Τομέας Δραματολογίας Νίκος Α. Δοντάς, Σοφία Κομποτιάτη, Φοίβη Παπαγιαννίδη). Μία παρατήρηση: βλέπω πια τα αποσπάσματα από κριτικές και κείμενα του παρελθόντος, που αναδημοσιεύονται στα προγράμματα της Λυρικής, να συνοδεύονται από τους τίτλους των εντύπων όπου δημοσιεύτηκαν και τις ημερομηνίες δημοσίευσής τους. Τα κείμενα αυτά, όμως, κάποιοι τα έγραψαν, κάποτε. Δεν θα πρέπει, όταν είναι υπογραμμένα, να αναφέρονται και τα ονόματα των συντακτών; Τιμητικά. Επίσης να συμπληρώσω στο βιογραφικό του Κώστα Πασχάλη ότι η Μαρίνα Κρίλοβιτς ήταν η δεύτερη σύζυγός του, η πρώτη ήταν η, επίσης σοπράνο -της Λυρικής Σκηνής- Άννα Ρεμούνδου).

Εθνική Λυρική Σκηνή / Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», 24 Οκτωβρίου 2019.