Η Θεσσαλονίκη πάει Σκόπια μέσω Μαζάουερ και Ούνκοφσκι

Το Τέταρτο Κουδούνι / Είδηση 

Ποιος να το πίστευε… Το εξαιρετικό, βραβευμένο και πολυσυζητημένο βιβλίο του βρετανού ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι 1430-1950» (πρωτοεκδόθηκε το 2004 και στην Ελλάδα το 2006, σε μετάφραση Κώστα Κουρεμένου απ’ τις Εκδόσεις «Αλεξάνδρεια»), μια ιστορική μελέτη, έγινε θεατρική παράσταση! Και μάλιστα στα Σκόπια όπου ανέβηκε στις 2 του περασμένου Μαρτίου και παίζεται στο «Κέντρο Μνήμης Ολοκαυτώματος για τους Εβραίους της Μακεδονίας». Σκηνοθετημένο απ’ τον παλιό μας γνώριμο Σλόμπονταν Ούνκοφσκι με το θεατρικό σχήμα του «Θέατρο του Θαλασσοπόρου Τσβέτκο»

(όνομα που έδωσε στο θίασό του στη μνήμη του σπουδαίου συμπατριώτη του ηθοποιού Νέναντ Στογιάνοφσκι, στενού συνεργάτη του, που πέθανε ξαφνικά το 1998 στα 46 του χρόνια, αντλημένο από ένα σημαντικό ρόλο τον οποίο είχε παίξει).

Το ιστορικό χρονικό του Μαζάουερ μεταφέρθηκε στη σκηνή ως έργο-ντοκιμαντέρ -που ξεκινάει απ’ το 1450 αλλά επικεντρώνεται στην περίοδο 1900-1950, με αφηγηματικά αλλά και θεατροποιημένα μέρη- απ’ το θεατρικόν συγγραφέα και σεναριογράφο καθηγητή Ρούσομιρ Μπογκντάνοφσκι 

ενώ τη ζωντανή μουσική και τα «βαλκανικού πνεύματος» τραγούδια έγραψε, ο παρών επί σκηνής στην παράσταση, Ζλάτκο Οριγκιάνσκι, μέλος του -ανενεργού πια- διάσημου συγκροτήματος της χώρας «Αναστάσια».

Η συγκεκριμένη μελέτη «αναζητεί την απάντηση», όπως σημειώνεται στην πολύτιμη βάση δεδομένων βιβλιοnet του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου με το άδοξο τέλος, «στα πεντακόσια χρόνια της νεότερης ιστορίας της Θεσσαλονίκης, κατά τα οποία αναδείχθηκε πρώτα ως οθωμανική κι αργότερα ως ελληνική μητρόπολη. Στην ίδια περίοδο ήταν επίσης μια εβραϊκή πόλη, καταφύγιο για χιλιάδες σεφαραδίτες κυνηγημένους απ’ την ισπανική Ιερά Εξέταση. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι σχημάτιζαν έτσι μια από τις πιο πολύμορφες κοινωνίες της Μεσογείου και της Ευρώπης. 

Ξαναζωντανεύοντας γλαφυρά αυτόν τον χαμένο κόσμο ο συγγραφέας μάς οδηγεί, ανάμεσα από ερειπωμένες ρωμαϊκές αψίδες, βυζαντινές εκκλησίες και τούρκικα τζαμιά, στα ταβερνεία και τα χαμάμ, τους κήπους, τα παλάτια και τα μπορντέλα της παλιάς πόλης. Εκεί όπου αιγύπτιοι έμποροι και ουκρανοί σκλάβοι, τούρκοι πασάδες κι ευρωπαίοι ταξιδιώτες διασταυρώνονταν με ορθόδοξους προσκυνητές, καθολικούς ιεραπόστολους, ισπανόφωνους ραβίνους και δερβίσηδες σούφι αλλά και με αλβανούς ληστές και κατασκόπους των Μεγάλων Δυνάμεων, εκεί όπου ακόμα κι οι λούστροι, οι χαμάληδες κι οι μικροπωλητές μιλούσαν μισή ντουζίνα γλώσσες στην προκυμαία και το παζάρι.

Η καθημερινή ζωή και η εθνοτική και θρησκευτική αλληλεπίδραση είναι θέματα που ερευνά διεξοδικά ο Μαζάουερ, προτού δείξει πώς αλλάζει η τύχη της πόλης στον εικοστό αιώνα, με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας και την έλευση των εθνικών κρατών. Πόλεμος, πυρκαγιά, προσφυγιά, γενοκτονία και Ολοκαύτωμα αλλάζουν ριζικά τη Θεσσαλονίκη που χάνει πρώτα τους μουσουλμάνους της, με την ανταλλαγή πληθυσμών, κι έπειτα τους εβραίους, στο δρόμο για το Άουσβιτς. Αυτό που αναδύεται αργά μέσα απ’ τις στάχτες είναι μια σύγχρονη, δυναμική ελληνική ‘συμπρωτεύουσα’. Ωστόσο η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμα στοιχειωμένη απ’ τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων που τη μοιράστηκαν, απ’ τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν στην πολυτάραχη ιστορία της».

Το βιβλίο του Μαζάουερ, που δεν συμπορεύεται πάντα με τις κρατούσες ελληνικές απόψεις για την ιστορία, ξεσήκωσε στην Ελλάδα αντιδράσεις κι ο συγγραφέας του κατηγορήθηκε για ιστορικές ανακρίβειες από ορισμένους κύκλους, κυρίως δεξιούς -και ακροδεξιούς…-με πρωτοστάτη την Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών και τον πρόεδρό της Νικόλαο Μέρτζο. Το 2012, μάλιστα, εκδόθηκε απ’ τις «Εναλλακτικές Εκδόσεις» το βιβλίο-«απάντηση» στον Μαζάουερ του Γιάννη Ταχόπουλου «Η Θεσσαλονίκη, ο Μαζάουερ και τα φαντάσματα του Οθωμανισμού». 

Βρετανός, εβραϊκής καταγωγής, ιστορικός απ’ τους σημαντικότερους της γενιάς του και με διεθνές εκτόπισμα, ειδικευμένος στην ελληνική ιστορία, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη του 20ού αιώνα, με σπουδές κλασικής φιλολογίας και φιλοσοφίας στην Οξφόρδη και διεθνών σχέσεων στο πανεπιστήμιο «Τζον Χόπκινς» της Βαλτιμόρης, ο 57χρονος Μαρκ Μαζάουερ, που έχει διδάξει ιστορία και διεθνείς σχέσεις στα πανεπιστήμια του Πρίνστον, του Σάσεξ και του Λονδίνου -στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ- είναι σήμερα καθηγητής της ιστορίας στο πανεπιστήμιο Κολάμπια της Νέας Ιόρκης. Συχνός επισκέπτης της Ελλάδας και γνώστης της ελληνικής γλώσσας, έχει ζήσει κατά τη νεότητά του στην Θεσσαλονίκη ενώ διατηρεί δεσμούς με τη χώρα μας καταθέτοντας συχνά τις απόψεις του σε διαλέξεις. Έχει εκδώσει και άλλα βραβευμένα βιβλία εκ των οποίων δυο επίσης για την Ελλάδα -«Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου» και «Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής»- αλλά και τα «Σκοτεινή Ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας» και «Τα Βαλκάνια».

Η παράσταση του Ούνκοφσκι -η οποία κλείνει συγκινητικά με το «Σ' αγαπώ γιατ’ εισ’ ωραία» που οι ηθοποιοί τραγουδούν στα ελληνικά και την οποία θα ’ταν ευχής έργο να δούμε και στην Ελλάδα- είναι η πρώτη μιας τριλογίας που σχεδιάζεται να υλοποιηθεί μέχρι το 2016. Τα δυο επόμενα έργα θα ’χουν τους τίτλους «Φλώρινα-Σταροχώραφα, ματωμένοι λόφοι» και «Σκόπια-Σκόπια». Ενταγμένη σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο θα επανέλθει στη σκηνή στα μέσα Νοεμβρίου.

Προς το παρόν ο Σλόμπονταν Ούνκοφσκι ετοιμάζει στο Πρίλεπ της πουΓουΔουΜου, όπως επιμένουμε να ονομάζουμε τη χώρα…, στο εκεί Εθνικό Θέατρο μια παράσταση, συμπαραγωγή με τη δική του ομάδα, πάνω στο μυθιστόρημα «Τα όνειρα του Αϊνστάιν» του σύγχρονου Αμερικανού Άλαν Λάιτμαν, η οποία θα παιχτεί στο Πρίλεπ αλλά η πρεμιέρα θα δοθεί στα Σκόπια στις 22 Νοεμβρίου, στο νέο θέατρο «Κουλτούρα».

Πρόκειται για έναν παλαιό κινηματογράφο στο κέντρο των Σκοπίων, κτίριο της δεκαετίας του ’30, που μετασχηματίζεται σε θέατρο και θα λειτουργήσει με διευθύνουσα επιτροπή στην οποία επικεφαλής είναι ο Σλόμπονταν Ούνκοφσκι -στην Ελλάδα τον γνωρίζουμε απ’ τα ανεβάσματα της «Τέταρτης αδελφής» του Γκλοβάτσκι (σεζόν 2003/2004) και του «Βασιλιά Λιρ» του Σέξπιρ (σεζόν 2005/2006) στο Εθνικό και του «Ορέστη» του Ευριπίδη στο ΚΘΒΕ (καλοκαίρι 2008, παίχτηκε και στην Επίδαυρο)-, ο μαθητής του Αλεξάνταρ Πόποφσκι τον οποίο επίσης γνωρίζουμε στην Ελλάδα -ανέβασε στο ΚΘΒΕ (2006/2007) το έργο της Έλενας Πέγκα «Καινούργιοι φίλοι»- κι η Μπιλιάνα Τανούροφσκα-Κιουλάβκοφσκι, διευθύντρια του Κέντρου για Νέες Πρωτοβουλίες στον Πολιτισμό «Λοκομοτίβα».

Στο μεταξύ, η «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων» παρουσιάστηκε στις 25 Σεπτεμβρίου και στο πλαίσιο του 40ου Διεθνούς Θεατρικού Φεστιβάλ MOT («Ανοιχτό θέατρο Νεολαίας») 

των Σκοπίων, στις 25 Σεπτεμβρίου το βράδυ ενώ το ίδιο απόγευμα στο Φεστιβάλ παίχτηκε -και με μεγάλη επιτυχία απ’ ό,τι έμαθα-,

απ’ το ελληνικό χοροθέατρο «Λυδία Λίθος» 

της εξαιρετικά δραστήριας Φένιας Αποστόλου και σε σκηνοθεσία της, το έργο του μακεδόνα συγγραφέα Ντέγιαν Ντούκοφσκι «Other Side» -που είχε παιχτεί πέρσι εδώ στο «Vault»-, παρουσία του συγγραφέα και της μεταφράστριας του έργου στα ελληνικά Γκάγκα Ρόσιτς οι οποίοι

καταχειροκροτήθηκαν μαζί με τους ηθοποιούς και τη σκηνοθέτρια.

Σημειώνω ότι το φετινό Φεστιβάλ είχε έντονο ελληνικό χρώμα μια και, εκτός του ελληνικού θιάσου που συμμετείχε, παρουσιάστηκαν, επίσης, ο «Προμηθέας δεσμώτης» του Αισχύλου απ’ το «Τουρκικό Θέατρο» των Σκοπίων αλλά και μια «Φαίδρα» -του σύγχρονου Μακεδόνα Σάσο Ντίμοβσκι-, συμπαραγωγή του «Θεάτρου του Βέλες» και του σλοβενικού Θεάτρου «Μλάντινσκο» της Λιουμπλιάνα, καθώς και μια «Ηλέκτρα» -του Ουκρανού Αντρίι Ζόλντακ- απ’ το Μακεδονικό Εθνικό θέατρο.