Όταν ο σύντροφος του Λόρκα τον ακολούθησε στο θάνατο

Το Τέταρτο Κουδούνι / Είδηση 

Άλλο ένα έργο από την πλούσια ισπανόφωνη θεατρική παραγωγή θα παρουσιαστεί το χειμώνα στην ελληνική σκηνή: «Η σκοτεινή πέτρα» του 37χρονου σήμερα, άπαιχτου και άγνωστου μέχρι τώρα στην Ελλάδα, Αλμπέρτο Κονεχέρο, που θ’ ανεβάσει ο καλός Κωνσταντίνος Ασπιώτης, αρχές Νοεμβρίου, στο θέατρο «Κιβωτός» σε μετάφραση της πρέσβειρας του ισπανόφωνου θεάτρου στην Ελλάδα Μαρίας Χατζηεμμανουήλ, με πρωταγωνιστές, στους δυο ρόλους του έργου, τον Γιάννη Τσεμπερλίδη και τον Σταύρο Ράγια.

Οι τελευταίες ώρες του Ραφαέλ Ροδρίγεθ Ραπούν, μεγάλου έρωτα και σύντροφου του Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα στα τελευταία χρόνια της ζωής του, είναι το θέμα του έργου. Ο Λόρκα, στα 35 του, τότε, χρόνια, συνάντησε τον 21χρονο Ραπούν, φοιτητή στη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων, το 1933, όταν εκείνος προσχώρησε στον πανεπιστημιακό θίασο «Λα Μπαράκα» που ο Λόρκα είχε ιδρύσει το 1931, με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στην Ισπανία, και με τον οποίο περιόδευε στη χώρα- ένας σταθμός στην ιστορία του ισπανικού θεάτρου. Ο Ραπούν, που αρχικά χειριζόταν τα οικονομικά του θιάσου, έγινε ένας άτυπος προσωπικός γραμματέας του Λόρκα και ο μόνιμος σύντροφος του ποιητή που τον ερωτεύτηκε με πάθος. Ο Λόρκα, το 1936, παραμονές του φρανκικού πραξικοπήματος κι ενώ τα σύννεφα πύκνωναν κι έβλεπε τον κίνδυνο να παραμονεύει, αρνήθηκε να φύγει στο εξωτερικό για να μείνει κοντά στον Ραφαέλ που έδινε τις πτυχιακές εξετάσεις του. Τον Αύγουστο του 1936, μόλις το πραξικόπημα ξέσπασε, τον συνέλαβαν στην Γρανάδα όπου, φεύγοντας απ’ την Μαδρίτη, είχε καταφύγει στο πατρικό του σπίτι και τον εκτέλεσαν. Ο Ραπούν πέρασε στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού, πήρε το βαθμό του υπολοχαγού του Πυροβολικού κι ενώ ο Εμφύλιος μαινόταν, στη διάρκεια μιας αεροπορικής επιδρομής των εθνικιστών Φαλαγγιτών του Φράνκο στην Βόρεια Ισπανία τραυματίστηκε βαριά -ο μύθος θέλει να άφησε τον εαυτό του απροστάτευτο, σαν να επιζητούσε το θάνατο. Πέθανε, στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Σανταντέρ, λίγες μέρες μετά, στις 18 Αυγούστου 1937. Ήταν η ίδια ακριβώς μέρα με την εκτέλεση του Λόρκα, ένα χρόνο πριν.

Ο Αλμπέρτο Κονεχέρο στην «Σκοτεινή πέτρα» του, ένα έργο ποιητικό, αντλώντας ακριβή στοιχεία απ’ τη ζωή του Ραπούν, συγκεντρωμένα από έρευνα που έκανε και στην οποία τον βοήθησε η οικογένεια του Ραπούν και, ιδίως, ο 95χρονος, τότε (2012), αδελφός του Τομάς στον οποίο κι έχει αφιερώσει το έργο, δημιουργεί τη δική του μυθοπλασία, σύμφωνα με την οποία ο τραυματισμένος Ραφαέλ εκτελείται κι αυτός απ’ τους Φαλαγγίτες που τον έχουν συλλάβει. Και τοποθετεί το χρόνο του έργου την τελευταία μέρα και νύχτα του στο νοσοκομείο, στο θάλαμο όπου φρουρείται από έναν 17χρονο στρατιώτη, τον Σεμπαστιάν, ένα ανίδεο παιδί που μιλώντας μαζί του συνειδητοποιείται, και στο οποίο ο Ραφαέλ εμπιστεύεται να ειδοποιήσει έναν κοινό με τον Λόρκα φίλο τους να σώσει χειρόγραφα, που ο ανδαλουσιάνος ποιητής έχει αφήσει στο σπίτι του, με ποιήματα και τρία θεατρικά του, μεταξύ των οποίων ένα με τον τίτλο «Η σκοτεινή πέτρα». Ακούγεται, μάλιστα, off η φωνή, υποτίθεται, του Λόρκα μέσα από ένα -υπαρκτό- γράμμα του που ο Ραφαέλ διαβάζει.

Ας σημειωθεί πως για τον Ραφαέλ Ροδρίγεθ Ραπούν ο Λόρκα έγραψε απ’ το 1935 μέχρι το θάνατό του τα έντεκα, άκρως λυρικά και ερωτικά, «Σονέτα του σκοτεινού έρωτα» -αυτά που πρόλαβε από ένα φιλόδοξο σχέδιο που είχε για 100 συνολικά σονέτα α λα Σέξπιρ. Τα σονέτα διασώθηκαν αλλά η οικογένειά του -που πίστευε πως προστάτευε την υστεροφημία του ποιητή καλύπτοντας την ομοφυλοφιλία του- δεν επέτρεπε την έκδοσή τους μέχρι το 1984, οπότε και δημοσιεύτηκαν στην Ισπανία για πρώτη φορά, 48 χρόνια μετά απ’ την άγρια εκτέλεσή του. 

Στην Ελλάδα κυκλοφορούν δυο μεταφράσεις τους: απ’ τις Εκδόσεις «Μικρή Άρκτος» με τον τίτλο «Σονέτα του σκοτεινού έρωτα» (2004), συνοδευόμενα από cd στο οποίο ο Δημήτρης Μαραμής έχει μελοποιήσει πέντε απ’ αυτά, κι απ’ τις Εκδόσεις «Ελεγεία» με τον τίτλο «Έντεκα σονέτα του σκοτεινού έρωτα» (2008) σε μετάφραση Μάγιας-Μαρίας Ρούσσου.

«Η σκοτεινή πέτρα» γράφτηκε απ’ τον Αλμπέρτο Κονεχέρο το 2013 με υποτροφία του ισπανικού Εθνικού Ινστιτούτου Σκηνικών και Μουσικών Τεχνών, πρωτοεκδόθηκε την ίδια χρονιά και ανέβηκε για πρώτη φορά στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης.

Η ισπανική πρεμιέρα του (η φωτογραφία, του MarcosGpunto)   έγινε στην Μαδρίτη, σε σκηνοθεσία του αργεντινού Πάμπλο Μεσίες -οι πολυθρόνες της πλατείας του θεάτρου ήταν ντυμένες με λευκά ματωμένα πουκάμισα-, μόλις τον περασμένο Ιανουάριο μ’ εξαιρετική επιτυχία -τον Ιούνιο η παράσταση παίχτηκε και στο Λονδίνο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ισπανικού Θεάτρου- και γι αυτό θα επαναληφθεί απ’ τον Σεπτέμβριο. Τον Μάιο το έργο ανέβηκε στο «Θέατρο Τέχνης» της Μόσχας όπου, επίσης, θα επαναληφθεί την επόμενη σεζόν ενώ οι μεταφράσεις του και σε άλλες γλώσσες πολλαπλασιάζονται.

Ας υπογραμμιστεί για το συγγραφέα Αλμπέρτο Κονεχέρο ότι μιλάει εξαίρετα ελληνικά, έκανε μάλιστα τους ισπανικούς υπέρτιτλους για την «Ιλιάδα» του Στάθη Λιβαθινού, όταν παρουσιάστηκε στην Ισπανία -Μέριδα και Μαδρίτη- και στο Σαντιάγο της Χιλής είναι δε λάτρης του ρεμπέτικου. Ανάμεσα, μάλιστα, στις μελέτες που ’χει εκδώσει είναι και η μονογραφία (2008) «Carmina Urbana Orientalium Graecorum. Ποιητικές της ταυτότητας στο αστικό ελληνο-ανατολικό τραγούδι».

Στην παράσταση της Αθήνας τα σκηνικά και τα κοστούμια έχει αναλάβει η Ηλένια Δουλαδίρη και το σχεδιασμό των φωτισμών ο Τάκης Λυκοτραφίτης.

Στο ίδιο, εξάλλου, θέατρο, το «Κιβωτός», ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης θα ερμηνεύσει το ρόλο άξονα του Άξελ στο «Κουρδιστό πορτοκάλι» του Άντονι Μπέρτζες, στο καινούργιο ανέβασμα του έργου απ’ τον Γιάννη Κακλέα, αντικαθιστώντας τον Άρη Σερβετάλη που ’χε παίξει το ρόλο στο προπέρσινο ανέβασμα στην «Αποθήκη».