Και ο Σιληνός γέγονε Γανυμήδης…

Το έργο. Περιπετειώδες, ως γνωστόν, το ταξίδι της επιστροφής του Οδυσσέα από την Τροία στην πατρίδα του. Ανάμεσα στα πολλά άλλα θα βρεθεί και στην Σικελία _ στην Αίτνα _, όπου οι άνεμοι που τον κατατρέχουν ρίχνουν το καράβι του βγάζοντάς το και πάλι έξω από την πορεία του. Εκεί ο Οδυσσέας θα συναντήσει τον γέροντα Σιληνό με τα παιδιά του, τους Σατύρους. Έψαχναν να βρούνε τον Βάκχο στην υπηρεσία του οποίου είναι. Και ναυάγησαν. Για να καταντήσουν σκλάβοι στην υπηρεσία του Κύκλωπα Πολύφημου _ βοσκοί και υπηρέτες του. Διότι η Σικελία, το νησί των Κυκλώπων είναι. Των ανθρωποφάγων Κυκλώπων.

Ο Οδυσσέας που ψάχνει για τροφές εξασφαλίζει από τον Σιληνό κρέατα, τυριά, γάλα και γιαούρτι _ κλεμμένα από το βιός του Κύκλωπα… _, αμείβοντάς τον με κρασί. Ο Κύκλωπας όμως τους πιάνει στα πράσα και κλείνει τους Έλληνες στη σπηλιά του όπου καταβροχθίζει δύο από τους συντρόφους του Οδυσσέα. Αλλά εκείνος, πάντα πολυμήχανος, καταστρώνει σχέδιο να γλυτώσουν. Μεθάει τον Κύκλωπα _ ο οποίος φτάνει στο σημείο να δηλώσει δημοσίως πως του αρέσουν τα αγόρια και πάνω στα μεθύσια και στα κέφια να εξαναγκάσει τον ψευταρά και κλέφτη Σιληνό, που, μόλις είδε τα σκούρα, απαρνήθηκε τον Οδυσσέα, να του παίξει ρόλο… Γανυμήδη _ και όταν ο Πολύφημος πέσει σε ύπνο βαθύ, ο Οδυσσέας με ένα πυρωμένο κλαδί τού βγάζει το μάτι το μοναδικό του, έστω και αν οι Σάτυροι, που μόνο να χοροπηδάνε ξέρουν, την  τελευταία στιγμή δειλιάζουν να τον βοηθήσουν. Ο Κύκλωπας θα προσπαθήσει να τους κυνηγήσει αλλά είναι αργά: θα το σκάσουν όλοι με το πλοίο του Οδυσσέα.

Στο σατιρικό του δράμα «Κύκλωψ» (χωρίς χρονολόγηση) _ το μόνο σωζόμενο ακέραιο από την αρχαιότητα _ ο Ειριπίδης μεταποιεί την ραψωδία ι _ την Κυκλώπεια _ της «Οδύσσειας» του Ομήρου σε ένα έργο σύντομης διάρκειας _ «μονόπρακτο» θα το χαρακτηρίζαμε σήμερα _, γλαφυρό, ζουμερό και τολμηρό αλλά δραματουργικά αδύναμο και με απότομο φινάλε.

Η παράσταση. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου που υπογράφει τη σκηνοθεσία και ο Σωτήρης Χαβιάρας θέλησαν στη διασκευή που κατέστρωσαν να συνδέσουν τον «Κύκλωπα» με την παρούσα ελληνική πραγματικότητα, επεκτείνοντας παράλληλα και τη μικρή διάρκεια του έργου. Στον εκτενή πρόσθετο πρόλογο της παράστασης μία ομάδα καπήλων, που ευδοκιμούν στις δύσκολες καταστάσεις, αγωνίζεται να σωθεί από την οικονομική καταστροφή με μπροστάρη τον Οδυσσέα Μπερμπάντη _ άλλον έναν πολυμήχανο Οδυσσέα _ που έχει κληρονομήσει από τον παλαιοβιβλιοπώλη πατέρα του ένα πολύτιμο αντίτυπο του «Κύκλωπα» του Ευριπίδη. Αλλά πριν το εκποιήσει σε ξένους αγοραστές προτείνει να παραστήσουν το έργο δίνοντάς του ζωή. Ο ίδιος θα επωμιστεί τον συνεπώνυμό του Οδυσσέα. Έτσι ο «Κύκλωψ» του Βασίλη Παπαβασιλείου _ σε μία έξοχη, πλούσια, αρτεσιανή μετάφραση του ίδιου, η οποία θα μείνει _ δεν είναι παρά θέατρο εν θεάτρω. Και μάλιστα, η δοκιμή μιας παράστασης _ με τις εκ των πραγμάτων προσθήκες _ η οποία είναι παράσταση ερασιτεχνών _ πράγμα που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Πράγμα που ευτυχώς ούτε η σκηνοθεσία ξεχνάει μέχρι το τέλος. Το εύρημα δεν είναι καινοφανές _ κάθε άλλο. Και με παρέπεμπε κατευθείαν στην ιλαρή παράσταση των μαστόρων του σεξπιρικού «Όνειρου καλοκαιρινής νύχτας». Αλλά εκτελείται με σχολαστική συνέπεια στο απόλυτα δικαιολογημένο ναΐφ ύφος που ο σκηνοθέτης έχει υιοθετήσει.

Στο πλαίσιο της άποψης αυτής αποδέχτηκα, τελικά, και τη μεταμοντέρνα κιτς αισθητική των κοστουμιών της Μαρί – Νοέλ Σεμέ, αισθητική η οποία από μόνη της με απωθεί. Το σκηνικό της για την σπηλιά του Κύκλωπα με τα ζωγραφισμένα πανό _ με «πειραγμένα» κλασικά θέματα _ που τοποθετούνται ελικοειδώς πάνω σε έναν μεταλλικό σκελετό, έξυπνο _ καθώς αρμονικά σέβεται την κυκλικότητα της ορχήστρας του αρχαίου θεάτρου _ και λειτουργικό, με τους φωτισμούς της Ελευθερίας Ντεκώ να το αναδεικνύουν.

Η παράσταση κυλάει με πολύ καλούς ρυθμούς στους οποίους αποφασιστικά συντελούν τόσο ο εξαίρετος Χορός _ ξεχωρίζει κινησιολογικά ο έξοχος χορευτής / χορογράφος Δημήτρης Σωτηρίου που συμμετέχει _ στην απόλυτα ταιριαστή με το ύφος της παράστασης, ελεύθερη, χωρίς στιλιζαρίσματα, χορογραφία που υπογράφουν οι «sinequanon», όσο και οι μουσικές του Δημήτρη Καμαρωτού που ξανοίγεται σε νέο ύφος, διαφορετικό απ’ ό,τι έχει έως τώρα δώσει, αλλά και ελκυστικά αποτελεσματικό.

Εκείνο στο οποίο, κατά τη γνώμη μου, πάσχει η παράσταση είναι ο _ σε ρίμα _ πρόλογος, δραματουργικά ισχνός, ανοικονόμητος και αναποτελεσματικός σε σχέση με τις προθέσεις του _ του λείπει η σαφήνεια. Θα μπορούσε τουλάχιστον να είναι πιο συμμαζεμένος. Έμεινα επίσης με την αίσθηση πως οι χυμοί του έργου, παρά την προσπάθεια που έχει γίνει για το αντίθετο, δεν καταφέρνουν να ξεχυθούν.

Οι ερμηνείες. Ο Νίκος Χατζόπουλος ως Σιληνός δοκιμάζεται στην κωμωδία, ένα είδος που δεν είναι δικό του. Κάνει μία μεγάλη, θετική προσπάθεια η οποία, όμως, πιστεύω, είναι εμφανής _ δεν είναι χωνεμένη, μοιάζει τεχνητή. Ο Δημήτρης Πιατάς, Κύκλωπας γκροτέσκος, κινείται στα _ όχι απεριόριστα _ χωρικά του ύδατα αλλά είναι σωστός. Ο Νίκος Καραθάνος - Οδυσσέας, στο στοιχείο του: σε ένα ρόλο που, όπως παρουσιάζεται, του ταιριάζει γάντι, με εμφάνιση Τζακ Σπάροοου - Τζόνι Ντεπ στους «Πειρατές της Καραϊβικής», με μέγεθος, ενέργεια αξιοπρόσεκτη, αυτοέλεγχο και αίσθηση του μέτρου, κλέβει τις εντυπώσεις.

Το συμπέρασμα. Η παράσταση είναι «διαφορετική». Ίσως σας ξενίσει. Προσωπικά τη βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα και, παρά τις επιφυλάξεις μου, θα σας τη συνιστούσα. Μέσα στην περιρρέουσα _ και περιοδεύουσα… _ευκολία και χυδαιότητα είναι μία όαση. Και μπράβο στο Εθνικό που αποφάσισε να ανεβάσει ένα έργο του αρχαιοελληνικού δραματολογίου το οποίο δεν παίζεται πέντε φορές το χρόνο… Αυτή είναι η αποστολή του.  

Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Εθνικό Θέατρο, Φεστιβάλ Επιδαύρου, 3 Αυγούστου 2013.