Μια… ψύχραιμη αυτοκτονία

Το έργο. Ο έρωτας της πριμαντόνας Φλόρια Τόσκα για τον δημοκράτη ζωγράφο Μάριο Καβαραντόσι στην απολυταρχική Ρώμη εν έτει 1800, όταν το πνεύμα της Γαλλικής Επανάστασης και ο Βοναπάρτης σαρώνουν την Ευρώπη, αποδεικνύεται ολέθριος. Ο Καβαραντόσι συλλαμβάνεται για περίθαλξη ομοϊδεάτη του δραπέτη κατάδικου, όταν η Τόσκα πέφτει στην παγίδα της ανεξέλεγκτης ζηλοτυπίας της και αποκαλύπτει το μυστικό του στον αρχηγό της αστυνομίας βαρόνο Σκάρπια.

Ο Σκάρπια την εκβιάζει να του δοθεί με αντάλλαγμα την εικονική εκτέλεση του Μάριο και μια άδεια εξόδου από τα σύνορα των δυο τους. Εκείνη υποκρίνεται πως υποκύπτει αλλά, πριν εκείνος πάρει την «αμοιβή» του, τον σκοτώνει, αρπάζει την άδεια που ο Σκάρπια είχε ήδη υπογράψει και τρέχει στο Καστέλ Σαντ’ Άντζελο όπου και η φυλακή του Καβαραντόσι. Ο Σκάρπια όμως την έχει εξαπατήσει _ η μεταθανάτια εκδίκησή του: η εκτέλεση δεν θα είναι εικονική… Η Τόσκα ρίχνεται στο κενό από το τείχος του κάστρου και αυτοκτονεί.

Το μελόδραμα του Βικτοριέν Σαρντού (1887) έχει βρει τον μάστορή του στον Πουτσίνι. Η «Τόσκα» του (1900), μια όπερα σφιχτοδεμένη, χωρίς φλυαρίες και πλατυασμούς, όπου η μελωδία αναβλύζει αβίαστα και η μουσική υπηρετεί το λιμπρέτο (των Τζακόζα και Ίλικα) άψογα, συνεχίζει να παραμένει _ και δικαίως _ στην πρώτη σειρά των προτιμήσεων του κοινού. Αλλά η κατάχρησή της οδηγεί στον κορεσμό.

Η Εθνική Λυρική Σκηνή, πριν αλέκτορα φωνήσαι, επανέρχεται στο ίδιο έργο, και μάλιστα, αυτή τη φορά, σ’ ένα χώρο όπως το Ηρώδειο που δεν του ταιριάζει καθόλου, μα καθόλου, με μια καινούργια σκηνοθεσία.

Η παράσταση. Βέβαια όλα από το αποτέλεσμα κρίνονται _ ένας ιδιοφυής σκηνοθέτης θα μπορούσε και να δικαιολογήσει το ανέβασμα του έργου στον ακατάλληλο αυτό χώρο. Προφανώς ο Αργεντίνος Ούγκο ντε Άνα δεν ανήκει στην κατηγορία αυτή. Και το αποτέλεσμα, για δεύτερη φορά μετά τον φεστιβαλικό «Τροβατόρε» της Λυρικής, που τον ανέβασε ιταλός σκηνοθέτης, αποδεικνύεται κάτω του μετρίου, κατά την άποψή μου. Διότι ο ντε Άνα αναλαμβάνοντας ο ίδιος, όπως και ο Στέφανο Πόντα του «Τροβατόρε», τα σκηνικά και τα κοστούμια όχι μόνο υπερτίμησε τις ικανότητές του αλλά απεδείχθη ανίκανος να τιθασσεύσει το χώρο _ σαν να τον αγνόησε.

Σε μια στενόμακρη σκηνή με ελάχιστο βάθος όπως του Ηρωδείου ξάπλωσε έναν τεράστιο σταυρό με έναν Εσταυρωμένο περιορίζοντας ασφυκτικά το χώρο της. Η παράσταση στην πρώτη πράξη παίζεται στις δυο άκρες της σκηνής και στο… χείλος της τάφρου. Αλλά και στις άλλες δύο ο κ. ντε Άνα επέμεινε στην ίδια αντίληψη: του σκηνικού - μπούγιου. Το Παλάτσο Φαρνέζε της δεύτερης, στη φισκαρισμένη σκηνή, με τον αποσυναρμολογημένο πια σταυρό, τον ριγμένο στην άκρη Χριστό και τα, λίθοι τε και πλίνθοι και ξύλα και κέραμος ατάκτως ερριμμένα, έπιπλα θυμίζει παλαιοπωλείο ενώ στην τρίτη η λύση που βρήκε ο σκηνοθέτης / σκηνογράφος ήταν να κουκουλώσει τη σαβούρα _ πλην του πανταχού παρόντος ανάσκελου Χριστού… _ με σκουροπράσινα πλαστικά δίχτυα!!! Αν προσθέσετε τα κάκιστα βίντεο τα οποία, όπως συνήθως συμβαίνει με τα βίντεο που προβάλλονται στον καστανόχρωμο τοίχο του Ηρωδείου με το πλήθος τις καμάρες, σχεδόν εξαφανίζονται, θα έχετε μια πλήρη εικόνα του αισθητικού αποτελέσματος.

Σ’ αυτόν τον σκηνικό χώρο ο σκηνοθέτης ανέπτυξε _ τρόπος του λέγειν, μάλλον στρίμωξε… _ μια συμβατική παράσταση με κάποια καλά κινημένα σύνολα αλλά και με ατεχνίες ή και κακοτεχνίες όπως η σκηνή της απόπειρας βιασμού της Τόσκα από τον Σκάρπια με αποκορύφωμα την αυτοκτονία της Τόσκα που υποτίθεται πως ρίχνεται από το φρούριο αλλά εδώ πολύ φυσικά κατεβαίνει τα σκαλάκια από το βάθρο όπου ο σκηνοθέτης την έβαλε και αποχωρεί (αυτοκτονεί off;).

Ατυχή βρήκα και τα κοστούμια του σκηνοθέτη _ από το πρώτο, οπερετικό της Τόσκα μέχρι το κακοραμμένο παντελόνι του Καβαραντόσι _, με κιτς χρωματικές επιλογές. Όσο για τους φωτισμούς του Βινίτσιο Κέλι είχα την εντύπωση πως γίνονταν συνεχή λάθη λόγω ελλειπούς προετοιμασίας.

Την παράσταση, πάντως, υποστηρίζει μία ισορροπημένη, πολύ καλού επιπέδου μουσική εκτέλεση από την ορχήστρα της ΕΛΣ _ που, τελευταία, τη βρίσκω σε πορεία ανοδική _ υπό τον Μύρωνα Μιχαηλίδη ενώ ευπρεπή είναι και τα χορωδιακά αποτελέσματα (διεύθυνση Χορωδίας ΕΛΣ Αγαθάγγελος Γεωργακάτος, Παιδικής Χορωδίας «Rosarte» Ρόζη Ματροσάββα).

Η διανομή. Μαραμένη, καθόλου λαμπερή και κάπως δυσκίνητη αλλά με μια μεστή, ελεγχόμενη ακόμα τεχνικά κατά ένα μεγάλο μέρος, δραματική φωνή και ανεκτή υποκριτική η ιταλίδα σοπράνο Ντανιέλα Ντεσί δίνει μια μάλλον ρουτινιέρικη Τόσκα. Με καθόλου… πειστική εμφάνιση και μέτριος υποκριτικά αλλά με καλή φωνή, εντός ορίων πάντως, ο Καβαραντόσι του Αμερικανού τενόρου Καρλ Τάνερ. Ο Γεωργιανός Λάντο Ατανέλι ως Σκάρπια, ο πιο αδύναμος κρίκος της διανομής: ένας μέτριος βαρύτονος, με ασθενικό χρώμα φωνής και με μέτρια υποκριτική. Από την υπόλοιπη διανομή ξεχωρίζω τον ευπρεπή Νεωκόρο του Δημήτρη Κασιούμη και κυρίως τον Αντζελότι του Τάσου Αποστόλου: με εξελισσόμενη, μουσικότατη φωνή μπασοβαρύτονου, με υποκριτική δόκιμου ηθοποιού και με πολύ καλή κίνηση και έλεγχο, παρά το ύψος του, του σώματός του γράφει στον σύντομο ρόλο του.

Συμπέρασμα. Μια παράσταση που καταχειροκροτήθηκε αλλά _ λυπάμαι που το λέω _ αυτό δεν είναι κριτήριο για την αποτελεσματικότητα και το καλλιτεχνικό της επίπεδο…

Ωδείο Ηρώδη του Αττικού, Εθνική Λυρική Σκηνή, 26 Ιουλίου 2012.