Συγκολλημένα θραύσματα - αγγείο γοητευτικό

 

Το Τέταρτο Κουδούνι /Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 259

 

Η αρχή -ή, μάλλον, ένας σταθμός στην αναζήτηση που ’χει ξεκινήσει από πολύ παλιά και ποτέ δε σταμάτησε- έγινε το 2022: όταν στην Φιλαδέλφεια της Αιγύπτου, σε ανασκαφές, βρέθηκε ένας πάπυρος με αποσπάσματα απ’ τις χαμένες τραγωδίες του Ευριπίδη «Πολύιδος» και «Ινώ». Μ’ αφορμή την ανακάλυψη αυτή ο σκηνοθέτης -αλλά και αρχαιολόγος- Ευθύμης Θέου έσκυψε μ’ ενδιαφέρον στα -πέραν των 19 δραμάτων του Ευριπίδη που ’χουν σωθεί στην πλήρη μορφή τους- περίπου 1000 σωζόμενα αποσπάσματα έργων του που κάποια μας είναι γνωστά,  κάποια -τα περισσότερα- άγνωστα: 

σκηνές, στίχοι, ακόμα και λέξεις που ανακαλύφθηκαν σε παπύρους, κάποτε κι ανάμεσα σ’ άλλα κείμενα. Έκανε δραματουργική επεξεργασία ενός μέρους τους μαζί με τον Κυριάκο Καρσερά -ο οποίος υπογράφει και τη μεταγραφή των αποσπασμάτων- δημιουργώντας ένα καινούργιο κείμενο με δημιουργική συγκόλληση «θραυσμάτων». Και, σκηνοθετικά, κατέληξε, με δραματολόγο την Εύα Σαραγά, σε μια ιδιαίτερη παράσταση: πέντε αρχαιολόγοι φτάνουν με τα εργαλεία τους -σκαλιδάκια, πινελάκια, κόσκινα, τριγωνάκια...- σ’ ένα χώρο ανασκαφής νωρίς το πρωί και δουλεύουν, μ’ ένα διάλειμμα για να φάνε κάτι, έως τις 2 που ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά και τους καίει. Δουλεύουν αλλά τα ευρήματά τους δεν είναι συνηθισμένα. Από τα σκάμματα ανασύρουν χαμένα αποσπάσματα του Ευριπίδη αλλά και ονόματα αρχαίων θεατρίνων, πληροφορίες για τη ζωή τους, από παραστάσεις αρχαίες, ακόμα και στοιχεία απ’ τα αρχαία θέατρα όπου παίχτηκε η παράσταση με τον τίτλο «Θραύσματα: Ευριπίδης» -παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με το σωματείο «Διάζωμα» που αναζητά πόρους για την ανάδειξη και αποκατάσταση ξεχασμένων αρχαίων θεάτρων. Η παράσταση, που είδα στην αυλή του «Σχολείου της Αθήνας Ειρήνη Παπά», όπου παρουσιάστηκε εκτάκτως κλείνοντας τον κύκλο της και που παιζόταν με το φως της μέρας, όπως στην 

αρχαιότητα, σε άγνωστά μας εν πολλοίς αρχαία θέατρα, δεύτερη του Κύκλου «Γνωριμία με Άγνωστα Αρχαία Θέατρα της Ελλάδας», στο «Σχολείον» σίγουρα έχανε, μακριά απ’ τα ξεχασμένα αρχαία θέατρα για τα οποία προοριζόταν. Αλλά εμπλουτισμένη με τις μουσικές του Κορνήλιου Σελαμσή, με τη διαμόρφωση του σκηνικού απ’ τον Λουκά Μπάκα, τα κοστούμια του Παύλου Θανόπουλου, την κίνηση της Νικολέτας Ξεναρίου αλλά, κυρίως, εμπλουτισμένη, με το χιούμορ που φαίνεται να διαθέτει ο Ευθύμης Θέος απέφευγε τη σοβαροφάνεια κι, ανάλαφρη, μας έτερψε. Οι ηθοποιοί του -Γιώργος Κριθάρας, Ηλέκτρα Νικολούζου, Κατερίνα Παπανδρέου -κύριος φορέας του χιούμορ-, Γιώργος Σύρμας κι ο ίδιος ο Ευθύμης Θέου συνέβαλαν αποφασιστικά στο ευφρόσυνο αποτέλεσμα. Τα θραύσματα του Ευριπίδη, που προέκυψαν απ’ την ιδιότυπη «ανασκαφή», τελικά, συγκολλήθηκαν σ’ ένα γοητευτικό «αγγείο».

Στο Φτερό / Ένας ευπρόσδεκτος ξένος

 

«ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας» (Όμηρος) των Ελένης Μολέσκη, Μιχαήλ Μαρμαρινού / Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός.

 

Η αγριεμένη θάλασσα ξεβράζει, μετά από το ναυάγιο του πλοίου του, τον Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων -πιθανολογείται πως είναι η σημερινή Κέρκυρα-, στις εκβολές ενός ποταμιού. Ταλαιπωρημένος από τον δεκάχρονο Τρωικό Πόλεμο και από τις επίσης δεκάχρονες περιπέτειές του στο 

ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη του, θαλασσοπνιγμένος, θεόγυμνος, ολομόναχος -όλοι οι σύντροφοί του έχουν χαθεί-, αποκαμωμένος, παραδίνεται στον ύπνο, κρυμμένος σε κάτι θάμνους. Η νεαρή Ναυσικά, κόρη του βασιλιά 

του νησιού Αλκίνοου, με δούλες και συντρόφισσές της, φτάνουν εκεί πλάι να πλύνουν ρούχα και, περιμένοντάς τα να στεγνώσουν, παίζουν με ένα τόπι. Θα ξυπνήσουν τον Οδυσσέα. θα τον αντικρίσουν γυμνό και θα σκορπίσουν τρομαγμένες. Εκτός της Ναυσικάς που θα καλωσορίσει τον ξένο -ο οποίος δεν ομολογεί ποιος είναι. Θα τον λούσουν, θα τον ντύσουν και θα τον πάρουν στο παλάτι. Εκεί ο Αλκίνοος, η 

γυναίκα του Αρήτη και οι άρχοντες του κύκλου τους θα τον υποδεχθούν θερμά και θα τον φιλοξενήσουν με αγάπη κι ας είναι ένας «ανώνυμος ξένος». Ενώ ετοιμάζουν το πλοίο που θα τον γυρίσει στην πατρίδα του, θα οργανώσουν αγώνες με διάφορα αθλήματα, αγώνες στους οποίους θα συμμετάσχει, θα παραθέσουν συμπόσιο προς τιμή του και θα τον ψυχαγωγήσουν με τον αοιδό Δημόδοκο που τραγουδάει τα πάθη του Τρωικού Πολέμου. Όταν ο Οδυσσέας, 

ακούγοντάς τα, αναμιμνησκόμενος οικείων κακών, αναλύεται σε λυγμούς, καταλαβαίνουν ποιος είναι. Θα του ζητήσουν να τους διηγηθεί τα της άλωσης της Τροίας και εκείνος θα το κάνει. Και το έπος θα διατρέξει, μέσω της αφήγησής του, όλα τα συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν. Δεν είναι η πρώτη φορά που δραματοποιείται η «Οδύσσεια» του Ομήρου(;). Αλλά ο Μιχαήλ Μαρμαρινός με την Ελένη Μολέσκη εντόπισαν και επεξεργάστηκαν με σύνεση 

και γούστο τις τρεις αυτές ραψωδίες ζ, η και θ της Φαιακιάδας, όπως αποκαλείται η συγκεκριμένη ενότητα του έπους, στη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, μετάφραση υψηλής ποίησης αλλά και άμεσης απεύθυνσης, επιδέξια

και δημιουργικά μπλέκοντας στίχους από την «Ιλιάδα», επίσης του Ομήρου, και, επίσης, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη, την «Αινειάδα» του Βιργίλιου, σε μετάφραση Θεόδωρου Παπαγγελή και από το «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» του 

Κόιντου του Σμυρναίου, σε μετάφραση Γιάννη Δούκα. Η επιλογή καίρια για τις στιγμές που ζούμε: τα δεινά του -όποιου- πολέμου είναι ωσεί παρόντα αλλά και η παρουσία, η υποδοχή, η φιλοξενία, το αγκάλιασμα του -ακόμα και ανώνυμου- ξένου, του βασανισμένου πρόσφυγα από τους Φαίακες αντιστικτικά δείχνουν την απόσταση από το είδος του «καλωσορίσματος» 

που επιφυλάσσουμε εμείς, σήμερα, στον πρόσφυγα, στον μετανάστη, στον «ξένο»... Πέραν της επιλογής των τριών ραψωδιών του ομηρικού έπους και του πνεύματος της επιλογής του ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθέτησε την 

παράσταση «ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας», ως μία παράσταση καταπληκτικών ρυθμών, πολύ γρήγορων αλλά που ανασαίνουν από γεμάτες παύσεις, έστω και με κάποιες μικρές «κοιλιές», εξαιρετικής αισθητικής και αληθινής συγκίνησης -πράγμα σπάνιο για το σκηνοθέτη που, συνήθως, σκηνοθετεί εγκεφαλικά-, 

καθώς  το στιλιζάρισμα το οποίο είναι το βασικό γνώρισμα των παραστάσεών του, υποχώρησε. Και με το λόγο να προβάλει ανάγλυφος σε ένα αποτέλεσμα ποιητικό και τελετουργικό μετασχηματίζοντας την αφήγηση σε θέατρο. Εικόνες πανέμορφες, οι φίλες της Ναυσικάς και οι φαίακες  

άρχοντες ως Χορός αρχαίου δράματος δυναμικά, έξοχα χορογραφημένος από την Ιταλίδα Gloria Dorliguzzo, η σκηνογραφία του Γιώργου Σαπουντζή -οι καλαμιές, οι «γούρνες» με το νερό, το μακρύ, λιτό, λευκό τραπέζι-, τα ανάλαφρα κοστούμια, με το μαύρο χρώμα να κυριαρχεί, σε 

σχεδιασμό Ελευθερίας Αράπογλου, η καίρια μουσική σύνθεση του Άκη Σκορδή -παιγμένη επί σκηνής από τρία βιολοντσέλα (Εύη Καζαντζή, Άλμπα Λυμτσιούλη, Αλίκη Μάρδα), οι συναρπαστικοί φωτισμοί 

σχεδιασμένοι από την Ελευθερία Ντεκώ, η οθόνη όπου προβάλλονταν, ενδιάμεσα, στίχοι της «Οδύσσειας» -όλα- είχαν εναρμονιστεί με τη σκηνοθετική γραμμή που την ανέδειξαν. Όπως και οι ηθοποιοί: Κλέλια Ανδριολάτου (δροσερή Ναυσικά), Γαλάτεια Αγγέλη, Ερατώ Μαρία Μανδαλενάκη, Χριστίνα Μπακοστάθη, Στέλλα Παπανικολάου, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Κλειώ Δανάη Οθωναίου, Έλενα Τοπαλίδου (μυστηριακή Αρήτη τυλιγμένη στα κόκκινα νήματα που κλώθει), Χρήστος Παπαδημητρίου (Αλκίνοος  

με ισχυρή προσωπικότητα), Γιάννης Χαρίσης, Φωτεινή Τιμοθέου, Νίκος Καπέλιος, Γιάννης Βάρσος, Νικόλας Γραμματικόπουλος, Νεκτάριος Θεοδώρου, Κωστής Καπελλίδης, Νίκος Κουκάς, Τίτος Μακρυγιάννης, Γιάννης Τομάζος, πέραν τον ατομικών επιδόσεων, δέθηκαν -και με συνεκφωνήσεις- σε ένα ομοιογενές και αποτελεσματικότατο σύνολο -σαν μία 

γροθιά σφιχτή. Η σοπράνο Λένια Ζαφειροπούλου, με τη θαυμάσια μάσκα της Μάρθας Φωκά, με το ποδήρες γκρίζο κοστούμι της, σαν τυλιγμένη σε ένα πέπλο, με κίνηση αργή και μεγαλόπρεπη, έπαιξε και τραγούδησε υπέροχα (μουσική διδασκαλία Παναγιώτη Μπάρλα) τον τυφλό αοιδό Δημόδοκο ως φιγούρα από άλλο κόσμο, κυριαρχική. Αλλά βέβαια η 

παράσταση ήταν πρώτα του Χάρη Φραγκούλη: παρουσία, μέγεθος, κύρος, αποσκορακισμός κάθε μανιερισμού, άρτια τεχνική, έλεγχος της φωνής -ήταν ο 

Οδυσσέας      στους ώμους του οποίου στηρίχτηκε ολόκληρη η παράσταση. Ο καλύτερός του ρόλος που θα τον ακολουθεί: ερμηνεία-σταθμός. Ένα παραστασιακό επίτευγμα που θα έπρεπε να κρατηθεί στο ρεπερτόριο του ΚΘΒΕ και του ΘΟΚ. Είναι κρίμα να έχει εξαντληθεί σε 15 παραστάσεις (Φωτογραφίες: Mike Rafail (That Long Black Cloud)).

(Ένας εξαίρετος, σχολαστικά προσεγμένος στις λεπτομέρειες, ογκώδης, δίγλωσσος -ελληνικά και αγγλικά-, σπάνιας αισθητικής τόμος (επιλογή κειμένων-επιμέλεια ύλης Μιχαήλ Μαρμαρινός, Ελένη Μολέσκη), με μία ποικιλία σχετικών κειμένων, από Τζορτζ Τόμσον έως Δημήτρη Μαρωνίτη και Κωστή Παπαγιώργη, συνοδεύει, ως πρόγραμμά της, την παράσταση. Συγχαρητήρια σε όσους δούλεψαν για αυτόν. Η μετάφραση της «Οδύσσειας» από τον Δημήτρη Μαρωνίτη έχει 

εκδοθεί από το Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη -2009, η μετάφρασή του της «Ιλιάδας» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Άγρα» -2012 και η μετάφραση του Θεόδωρου Παπαγγελή της «Αινειάδας» από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης -2018, ενώ ο πρώτος τόμος του «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» από «ομάδα μεταφραστών» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Κάκτος» -2013).

Κηποθέατρο Παπάγου, Φεστιβάλ Δήμου Παπάγου-Χολαργού, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος-Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, 14 Σεπτεμβρίου 2025.

Ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες στο Ηρώδειο

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 258

Είναι πάρα πολλά τα χρόνια που πρωτοήρθε στην Ελλάδα. Ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου τον φέρνει η Artinfo στις εξωφεστιβαλικές εκδηλώσεις του Ηρωδείου. Για ένα ρεσιτάλ με τη συνοδεία της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων, υπό τη διεύθυνση του ιταλού αρχιμουσικού Αντονίνο Πιερπάολο Φορλάνι. 
Είναι ένας Μεγάλος, διεθνούς ακτινοβολίας τενόρος. Περουβιανός. Τον θαυμάζω απεριόριστα. Ελπίζω να μη διαψευστώ. Διότι στο Ηρώδειο θα ’μαι. Στις 9.

Η σημειολογία του σώβρακου

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 257

Ε, λοιπόν, αδύνατον ακόμα να την καταλάβω τη σημειολογία του σώβρακου στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο του θεάτρου. Αυτό, που στις μεταδραματικές παραστάσεις, ο πρωταγωνιστής- ή και δευτεραγωνιστής- βγάζει το λουρί -διότι παντελόνι με λουρί φοράει, «θα το βγάλω το λουρί και θα στ’ αργάσω το τομάρι» που ’λεγαν οι παλαιοί των ημερών-, του πέφτει το παντελόνι και μένει με τα σώβρακα -ξέρετε, τα παλαιού τύπου εσώβρακα, τα έως το γόνατο. Το βλέπω όλο και συχνότερα. Μη σας πω για τις φλοκάτες -άλλο κεφάλαιο «η σημειολογία της φλοκάτης στο μεταδραματικό θέατρο», για διατριβή.

Οψόμεθα εκ Φιλίππων

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 256 

 

Άλλη μια έκπληξη μας πρόσφερε η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ήδη με την έναρξη της φετινή σεζόν της: «Το Φεστιβάλ Φιλίππων ταξιδεύει στην Εθνική Λυρική Σκηνή». Ήτοι τέσσερις παραστάσεις του φετινού Φεστιβάλ Φιλίππων, το οποίο οργανώνει το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καβάλας -καλλιτεχνική διευθύντριά του η έξυπνη, ευφάνταστη και ικανότατη Εύα Βαμβακά-Οικονόμου-,παραστάσεις σύντομες που ’χαν ανατεθεί σε νέους καλλιτέχνες, με άξονα το έργο και τη ζωή του καβαλιώτη αντιστασιακού και λογοτέχνη Χρόνη Μίσσιου -έριξε καλό σπόρο η Σοφία Καραγιάννη με το «...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» του Μίσσιου, που θεατροποίησε κι ανέβασε- και που παίχτηκαν οι τρεις σε δυο εναλλακτικούς χώρους του Φεστιβάλ στην Καβάλα και μια τους σε πλοίο της γραμμής Καβάλα-Θάσος-Καβάλα. Εδώ παρουσιάστηκαν οι τρεις τους μαζί, η μια μετά την άλλη, στο Παρασκήνιο της Εναλλακτικής, για τρεις μέρες, και η «εν πλω» σε πλοίο της γραμμής Πειραιάς-Αίγινα-Πειραιάς για δυο μέρες.  

Είδα τη δεύτερη και την τρίτη στο Παρασκήνιο: «Το αλάθητο μιας(1) μαργαρίτα(ς). Κάθε σπόρος έχει τη δύναμη να γίνει δέντρο», μια σύνθεση αποσπασμάτων από έργα του Μίσσιου αλλά κι ενός κειμένου της ομάδας, σε σκηνοθεσία Σόνιας Καλαϊτζίδου -η οποία και υπέγραφε, μαζί με την Ομάδα «Rodez» και τη δραματουργία- και Μάριου Κρητικόπουλου. Το κείμενο ήταν κάπως ανοικονόμητο, με αποσπάσματα που η σύνδεσή τους δεν ήταν πάντα επιτυχημένη -ανάμεσά τους, βέβαια, κι εκείνο το συγκλονιστικό από το «...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς», με το χορταράκι που ξεπετάγεται στον τοίχο του κελιού, ο έγκλειστος θανατοποινίτης το ποτίζει κι εκείνο ανθίζει και βγάζει μια μαργαριτούλα- αλλά η σκηνοθεσία το χειρίστηκε καλά κι οι ηθοποιοί -Νίκος Γιαλελής, Μάριος Κρητικόπουλος, Ανθή Σαββάκη, Ηλέκτρα Σαρρή- το υπερασπίζονταν θερμά. Οι εξαιρετικές μουσικές του Νίκου Κίσσονα, παιγμένες ζωντανά απ’ τον ίδιο, απογείωναν το αποτέλεσμα. 

Το «Πέτρα+Νήμα+Καρδιά=» είχε μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Ο Μιχάλης Αγγελίδης (σύλληψη, σκηνοθεσία, κείμενα, σχεδιασμός φωτισμών) έγραψε, με άξονα το Παγγαίο, κείμενα έξοχα συνδεμένα με τη φύση του βουνού, με την πανίδα του, στο πνεύμα του Μίσσιου- και με θρύλους του -αυτά τα «πορτρέτα» γυναικών του μύθου, συναρπαστικά- που, έστω κι αν δεν κατάφερε να βρει ένα αντάξιο φινάλε, τα συνέδεσε εικαστικά με υψηλή αισθητική (σκηνικό, κοστούμια, ειδικές κατασκευές Αφροδίτη Ψυχούλη) και ηχητικά (μουσική, ηχητικός συνδυασμός Νίκος Σωτηρέλης) -αυτός ο υπέροχος συνδυασμός της γυναίκας με το γοητευτικό κοστούμι στο αναπηρικό αμαξίδιο με το πειραγμένο «Αι γενεαί πάσαι» από τον Επιτάφιο Θρήνο να ακούγεται- σ’ ένα παραστασιακό αποτέλεσμα υψηλού επιπέδου, ερμηνευμένο απ’ τον ίδιο, τον Δημήτρη Γαλανάκη και βουβό αλλά άκρως συμμετοχικό Χορό γυναικών. Μια βραδιά πολύ ενθαρρυντική για το θέατρό μας (Φωτογραφίες: Γιάννης Αντώνογλου).

Στο Φτερό / Ας σωθούν, τουλάχιστον, τα παιδικά παπουτσάκια...

        «Ανδρομάχη» του Ευριπίδη / Σκηνοθεσία: Μαρία Πρωτόπαππα

 

Η βασανισμένη αλλά περήφανη, αξιοπρεπής Ανδρομάχη, χήρα του Έκτορα και μάνα του Αστυάνακτα που οι αλαζόνες Έλληνες σκότωσαν, γκρεμίζοντας το παιδάκι από τα τείχη, μετά την άλωση της Τροίας, «κατακυρώθηκε» ως λάφυρο πολέμου στο γιο του Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο, το φονιά του 

άντρα της, που την έχει φέρει στην πατρίδα του, τη θεσσαλική Φθία, σκλάβα και παλλακίδα. Της έχει σκαρώσει ένα νόθο αγοράκι, τον Μολοσσό, αλλά παντρεύτηκε την κόρη του Μενέλαου της Σπάρτης, την Ερμιόνη που δεν μπορεί, όμως, να τεκνοποιήσει. Όταν ο Νεοπτόλεμος φεύγει στους Δελφούς για να   

ζητήσει από τον Απόλλωνα συγχώρεση επειδή είχε κατηγορήσει το θεό ως υποκινητή του φόνου του πατέρα του, του Αχιλλέα, στην Τροία, η Ερμιόνη, τυφλωμένη από τη ζήλια, βυσσοδομεί εναντίον της Ανδρομάχης -ο πόλεμος και οι συνέπειες για τα θύματά του, ειδικά για τις γυναίκες, σαν να συνεχίζονται- και αναθέτει στον πατέρα της, που έχει έρθει από την Σπάρτη, να την ξεκάνει. Η Ανδρομάχη απομακρύνει το παιδί της για να το γλυτώσει και ζητάει άσυλο στο βωμό της θεάς Θέτιδας, συζύγου του Πηλέα, μητέρας του Αχιλλέα και γιαγιάς του Νεοπτόλεμου. Ο αδίστακτος Μενέλαος αρπάζει το παιδί και εκβιάζει την Ανδρομάχη να το σκοτώσει, αν εκείνη δεν εγκαταλείψει το άβατον του Ιερού. Την τελευταία, όμως, στιγμή, ο γέροντας Πηλέας, ο παππούς του 

Νεοπτόλεμου, τη σώζει ταπεινώνοντας τον Ατρείδη που φεύγει στην πατρίδα του, την Σπάρτη. Η Ερμιόνη, μόνη της πια, τρέμει για την τιμωρία που της επιφυλάσσει για τις πράξεις της ο άντρας της, όταν γυρίσει, αλλά εμφανίζεται ο πρώτος της ξάδελφος, ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα, αδελφού του 

Μενέλαου, και της Κλυταιμνήστρας, στον οποίο, παλιά, πριν από τον Νεοπτόλεμο, ο πατέρας της του την είχε τάξει, και την παίρνει μαζί του στο Άργος για να τη σώσει. Ο Νεοπτόλεμος, πάντως, δεν θα γυρίσει: τον δολοφονούν, με σχέδιο του Μενέλαου, στους Δελφούς και επιστρέφει μόνον το

νεκρό κορμί  του που ο Πηλέας πάνω του θρηνεί. Ως από μηχανής θεά εμφανίζεται η Θέτιδα, μαλακώνει τον πόνο του συζύγου της Πηλέα τάζοντάς του ότι θα γίνει θεός αθάνατος ενώ στέλνει την Ανδρομάχη με το αγοράκι της στην Ήπειρο, στην περιοχή που θα πάρει το όνομα του παιδιού -Χώρα των Μολοσσών- και όπου θα παντρευτεί τον Τρώα Έλενο, οιωνοσκόπο μάντη, αδελφό του Έκτορα, δημιουργώντας μία νέα δυναστεία. Ελάχιστες φορές  ανεβασμένη στη σύγχρονη θεατρική ιστορία μας -ίσως γιατί η επώνυμη ηρωίδα δεν είναι απόλυτη πρωταγωνίστριά της...-, η «Ανδρομάχη» (περί το 426-424 π.Χ.) του Ευριπίδη, έργο με προβλήματα καθώς στο κύριο

θέμα του υπεισέρχονται υποπλοκές και το αδυνατίζουν, παρουσιάζεται σκηνοθετημένο από την Μαρία Πρωτόπαππα, με την καλλιτεχνική συνεργασία της Ελένης Σπετσιώτη. στην παλαιά (1910), σε απλή καθαρεύουσα, μετάφραση του Γ. Β. Τσοκόπουλου, της οποίας, βέβαια, έχει κάνει η σκηνοθέτρια την απόδοση και την έχει επεξεργαστεί δραματουργικά, συρράπτοντας και άλλα κείμενα, με τη συνεργασία της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου. Προσθέτοντας ένα ρόλο -την Γυναίκα- που εισάγει στην υπόθεση της τραγωδίας και που επεμβαίνει, μαζί με τον Χορό, στην εξέλιξη της παράστασης. Ή κρατώντας μερικούς στίχους του Ευριπίδη στο αρχαίο πρωτότυπο. Η άλλη, σκηνοθετική, επιλογή της ήταν να αναθέσει τους δύο βασικούς ρόλους, δύο δεύτερους και τον γυναικείο Χορό σε 

άντρες ηθοποιούς ακολουθώντας την αρχαιοελληνική παράδοση, όταν αποκλειστικά άντρες ερμήνευαν τους γυναικείους ρόλους, αλλά και επιδιώκοντας να ενσωματώσει τη γυναικεία σκέψη και τα γυναικεία παθήματα και βάσανα σε σώματα αντρών. Δεν είναι πρωτοφανή αυτά, ξαναέγιναν. Αλλά το θέμα είναι πώς θα ενσωματώσεις τα συγκεκριμένα ευρήματα στην παράστασή σου. Η Μαρία Πρωτόπαππα δεν ζήτησε από τους άντρες 

ηθοποιούς της να «παίξουν τις γυναίκες». Είναι άντρες που φέρουν τους γυναικείους ρόλους, χωρίς καν να τονίζεται, παρά ανεπαισθήτως, η γυναικεία φύση τους με τα κοστούμια τους. Και η παράσταση, με τις επεμβάσεις αυτές, χωρίς να αποδομήσει ή να «εκμοντερνίσει» το έργο, το φέρνει κοντά μας και το κάνει σύγχρονο. Η Μαρία Πρωτόπαππα έχει συλλάβει τις ποιητικές διαστάσεις του και με τους συνεργάτες της τις έχει αναδείξει. Πρώτα με τον Χορό. Οι έξι ηθοποιοί (Δημήτρης Γεωργιάδης, Νώντας Δαμόπουλος, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος, Κωνσταντίνος Πασσάς, Γιώργος Φασουλάς), ο ένας καλύτερος από τον άλλο, έξοχα οδηγημένοι, με την κίνηση που τους έχει διδάξει ο Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου και τη φωνητική δραματουργία και διδασκαλία της Άννας Παγκάλου, συνθέτουν ένα εξαιρετικό σεξτέτο που

πλαισιώνει ενεργά την παράσταση και την εκτοξεύει: υπογραμμίζουν, εκφράζουν, συμμετέχουν. Το σκηνικό του διευθυντή φωτισμών Σάκη Μπιρμπίλη, ο οποίος έχει ανοιχτεί και στη σκηνογραφία -αυτό το ψηφιδωτό δάπεδο του Ιερού της Θέτιδας με τις τριγύρω άτακτα σκορπισμένες ψηφίδες που εκφράζουν την έλλειψη της κανονικότητας και την αναστάτωση που επικρατεί στο δράμα-, φωτισμένο έξοχα από τον ίδιο, τα υπέροχα κοστούμια της πολύ ταλαντούχας Βάνας Γιαννούλα -αυτές οι υπεράνω φύλου λιτές μονοχρωμίες- αλλά και οι μουσικές του Λόλεκ εξυπηρετούν απόλυτα και αναδεικνύουν μία παράσταση λιτή, δωρική. Οι ηθοποιοί, βέβαια, φέρουν χειλόφωνα και οι εντάσεις συχνά είναι πέραν του μέσου όρου (σχεδιασμός ήχου Νικόλας Καζάζης), πράγμα που πάντα με ενοχλεί αλλά ελάτε που αυτή τη φορά μου φάνηκε απαραίτητο!

Οι αντηχήσεις στους βράχους του νταμαριού του Βύρωνα έδιναν μία απόκοσμη, τρομακτική αίσθηση. Η άποψη υποστηρίζεται θερμά από τους ηθοποιούς. Ο Αργύρης Ξάφης δίνει διακριτικά, με έμφαση στο λόγο, μία Ανδρομάχη τρυφερή, συγκινητική αλλά και δυνατή και αποφασιστική. Η Ερμιόνη του Τάσου Λέκκα συναρπάζει. Και στο πρώτο επεισόδιο, με την αργή είσοδο 

και το πέρασμά της, τυλιγμένος στα λευκά πέπλα της, και στο τελευταίο, με τον παροξυσμό της από το τρόμο για τα επίχειρα που πιστεύει ότι θα λάβει από τον Νεοπτόλεμο, όταν γυρίσει και μάθει ότι σχεδίαζε το φόνο της Ανδρομάχης. Ο Πηλέας του Δημήτρη Πιατά έχει τη σοφία του γέροντα πια ήρωα αλλά, προς, στο τέλος λίγο υπερβάλλει, προφανώς για να κερδίσει το κοινό. Ο Γιάννης Νταλιάνης παίζει τον αδίστακτο και γελοίο Μενέλαο με την ειρωνεία που αρμόζει στο ρόλο. Η Στέλλα Γκίκα, ανάλογα διδαγμένη, δίνει καθόλου «θεϊκά» αλλά εντελώς ανθρώπινα, με θεία απλότητα, όπως ταιριάζει στο πνεύμα της παράστασης, την Θέτιδα. Από τον Χορό βγαίνουν για να ερμηνεύσουν -όλοι πολύ καλά- τον Ορέστη ο Δημήτρης Μαμιός, την Θεράπαινα ο Δημήτρης Γεωργιάδης, την Τροφό ο Κωνσταντίνος Πασσάς, τον Αγγελιοφόρο ο Γιάννης Μάνθος και τον -χωρίς κείμενο- Νεοπτόλεμο που χορεύει αρμονικά και πειστικότατα, στη διάρκεια της αφήγησης του Αγγελιοφόρου για τη δολοφονία του που πραγματοποιήθηκε 

στους Δελφούς, εικονοποιώντας την, ο Νώντας Δαμόπουλος. Η ίδια η Μαρία Πρωτόπαππα έχει αρκεστεί στον πρόσθετο ρόλο της Γυναίκας. Κορμοστασιά δωρική, στητή, λυγερή, κίνηση καρφωμένη στη γη, λόγος υπέροχος, εκ βαθέων, με συγκίνηση εσωτερική, συμπαντική, αποδεικνύει, χωρίς πολλά-πολλά, το μέγεθος και το κύρος της -μία από τις σπουδαίες ηθοποιούς που διαθέτουμε. Δυνατό το εύρημα με το πτώμα του Μενέλαου να εικονοποιείται με ένα ρούχο του -«πουκάμισο αδειανό»...-που φέρνουν από τους Δελφούς και πάνω του θρηνεί ο Πηλέας. Όσο για το εύρημα με το παιδάκι -τον Μολοσσό- να υποκαθίσταται από ένα ζευγάρι παιδικά παπουτσάκια, που ο Μενέλαος, όταν αποτυγχάνει ο εκβιασμός του προς την 

Ανδρομάχη, τα κλωτσάει, ενώ, στο τέλος, η Γυναίκα τα αρπάζει στην αγκαλιά της και φεύγει τρέχοντας, απομακρύνοντας τη νέα γενιά από τα αποτρόπαια τεκταινόμενα του περίγυρού της και των προηγούμενων γενιών, συ-γκλο-νι-στι-κό. Μία εξαιρετική παράσταση άψογων ρυθμών της Μαρίας Πρωτόπαππα, η επόμενη στην αρχαία τραγωδία, μετά την επίσης έξοχη «Αντιγόνη» που ανέβασε  στο «Υπόγειο» του «Θεάτρου Τέχνης», τη σεζόν 2021/2022 και επανέλαβε την επόμενη, η οποία πιστεύω πως πρέπει να ξαναπαιχτεί. Δείτε την! (Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή).

(Με πολλά ενδιαφέροντα κείμενα, το έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, φιλολογική επιμέλεια Νατάσα Καραδήμα).

Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη», «Θεάτρου Τέχνη» Ε.Ε., Φεστιβάλ «Στη Σκιά των Βράχων», 10 Σεπτεμβρίου 2025. 

Au revoir, Κυρία Δέσποινα Μπεμπεδέλη

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 255

 

Ελληνίδα είναι. «Καθαρή». Νεοσμυρνιά. Με ρίζες στην Πόλη. Η Κυρία Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Απόφοιτη της Δραματικής Σχολής του Πέλου Κατσέλη, με πρώτη εμφάνιση στο σανίδι το 1962, στο «Τραγούδι του νεκρού αδελφού» του Μίκη Θεοδωράκη, και πολλές συνεργασίες με το «Θέατρο Τέχνης» -στις δόξες του τότε. Έδεσε, από πολύ νέα, την καριέρα αλλά και τη ζωή της με την Κύπρο, ώστε πολλοί ακόμα να τη θεωρούν Ελληνοκύπρια. Τυχερή η Κύπρος απ’ την επιλογή της αυτή. 
Δεν έκοψε, όμως, τους δεσμούς της με την Ελλάδα -με τον ελλαδικό θεατρικό χώρο. Και μέσα απ’ τις παραστάσεις που ο Θεατρικός Οργανισμό Κύπρου -του οποίου ήταν στέλεχος βασικό επί σχεδόν 25 χρόνια- μας έφερνε, με πρώτη την ιστορική παραγωγή της μπρεχτικής «Μάνα κουράγιο», σε σκηνοθεσία του Aνατολικογερμανού Χάιντς Ούβε Χάους, όπου η Κυρία Μπεμπεδέλη μας κεραυνοβόλησε με την -μπρεχτικό μοντέλο!- ερμηνεία της Άνα Φίρλινγκ που ερμήνευε, και μέσα από παραστάσεις άλλων κυπριακών θιάσων αλλά και με τις αρκετές έκτακτες συνεργασίες της με ελληνικούς θιάσους, όπως του Γιάννη Βούρου στο «Χάρολντ και Μοντ», που την έκανε ευρύτερα γνωστή, ή τη συγκλονιστική «Φιλιώ Χαϊδεμένου», είτε με την ελληνική τηλεόραση σε σειρές αξιόλογες και επιτυχημένες. 

Η Κυρία Δέσποινα Μπεμπεδέλη ξανάρθε. Με το «Σατιρικό Θέατρο» -το οποίο ίδρυσε ως «Νέο Θέατρο» ο Βλαδίμηρος Καυκαρίδης και, κατόπιν, μετονομάστηκε σε «Σατιρικό» και τις τύχες του κρατάει, ο Στέλιος Καυκαρίδης, αδερφός του πρόωρα χαμένου, σύζυγος και σύντροφος στην τέχνη της Δέσποινας Μπεμπεδέλη- στην Εβδομάδα Κυπριακού Θεάτρου. Για δυο παραστάσεις στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού. Με το  έργο «Εκ κοιλίας μητρός μου» του Κώστα Μαννούρη. Μαζί της, ο Βαρνάβας Κυριαζής -παιδί του «Θεάτρου Τέχνης» αυτός-, επίσης εξαίρετος ηθοποιός, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία. Έργο ανάλαφρο, με κρουστούς διαλόγους σε ωραία ελληνική γλώσσα -δυο δίδυμα αδέλφια που γέρασαν χωρίς να παντρευτούν κι ανασκαλεύουν «αμαρτίες» του παρελθόντος-, το οποίο, σιγά-σιγά, αποπνέει μια μελαγχολική αύρα, λίγο εκβιασμένο με δυο απρόσμενα ευρήματα στο τέλος αλλά καλά ανεβασμένο, ερμηνεύτηκε απ’ τους δυο καλά δεμένους ηθοποιούς, άμεσα και δεξιοτεχνικά προσφέροντας ευφορία και συγκίνηση. 
Αλλά η συγκίνησή μας απ’ την Κυρία Δέσποινα Μπεμπεδέλη ήταν διπλή: την ξαναβλέπαμε με χαρά αλλά και τη βλέπαμε να παίζει άμεσα, λιτά, με χιούμορ, μοντέρνα. Το θυελλώδες χειροκρότημα στο τέλος, απ’ τους όρθιους θεατές της κατάμεστης αίθουσας, τη συγκίνησε κι εκείνη. Τόσο που στο τέλος ξέσπασε σε δάκρυα. Δεν την αφήναμε να φύγει. Κι εκείνη μας έλεγε «αντίο». Ε, όχι! «Au revoir Κυρία Μπεμπεδέλη. Και σύντομα. Να είστε καλά. Σας ευχαριστούμε. Για όλα. Και είναι πολλά (Φωτογραφίες: Χριστίνα Τρύφωνος). 

Πάσχων Κιμούλης στο φόρτε του

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 254

 

Την παράσταση του «Φιλοκτήτη», της πυκνής, αριστουργηματικής τραγωδίας του Σοφοκλή -οι Έλληνες, πλέοντας προς την Τροία, για την εκστρατεία τους, εγκαταλείπουν στην Λήμνο, όπου σταματούν, τον Φιλοκτήτη μη μπορώντας ν’ αντέξουν την οσμή του σαπισμένου απ’ το δηλητήριο φιδιού που τον δάγκωσε ποδιού του αλλά, χρόνια μετά, όταν παίρνουν χρησμό ότι η Τροία θα πέσει μόνο με το τόξο του Ηρακλή που κρατάει ο Φιλοκτήτης, του στήνουν πλεκτάνη στέλνοντας τον Οδυσσέα και το γιο του Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο, να τον φέρουν στην Τροία-, σε απόδοση -ελεύθερη- και σκηνοθεσία του Γιώργου Κιμούλη που την είδα στο Δημοτικό Θέατρο Ηλιούπολης «Δημήτρης Κιντής», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ηλιούπολης 2025, τη βρήκα μέτρια: μια όχι ιδιαίτερα προσεγμένη στις λεπτομέρειες σκηνοθεσία, μια παραγωγή «περιορισμένων δυνατοτήτων», σκηνικά, κοστούμια, μουσικές, κινησιολογία, φωτισμοί που δεν ξεπερνούν το μέτριο, ένας Χορός εξαιρετικά αδύναμος και αμήχανος -το μεγαλύτερο μειονέκτημα της παράστασης-, ικανοποιητικοί, χωρίς εξάρσεις ο Νεοπτόλεμος του Δημήτρη Γκοτσόπουλου κι ο Ηρακλής του Θεοφίλη Πασχάλη, έμπειρος αλλά λίγο φωνακλάδικος, ιδιαίτερα στον Πρόλογο, ο Οδυσσέας του Θοδωρή Κατσαφάδου... 
Εκείνο που εκτινάσσεται είναι η ερμηνεία του Γιώργου Κιμούλη στον επώνυμο ρόλο. Με κύρος, με μέγεθος, με γνώση και πειθαρχία, με πειθώ, με εσωτερική δύναμη αλλά με μέτρο, χωρίς υπερβολές, με κίνηση «σπασμένη», «σερνάμενος», μ’ άψογους ρυθμούς, ειδικά στις στιχομυθίες με τον Νεοπτόλεμο/Γκοτσόπουλο, ώριμος, λακτίζει τις ευκολίες και τους μανιερισμούς του και προσφέρει μια λαμπρή υποκριτική απόδοση και ,κατά τη γνώμη μου, έναν απ’ τους καλύτερους -μαζί με την Μήδεια και τον Λιρ- ρόλους του. Ο πάσχων Φιλοκτήτης του μοιάζει να αίρει τις αμαρτίες όχι μόνον του Τρωικού Πολέμου αλλά όλου του κόσμου (Φωτογραφία: GridFox).

Ρόσοι αλλά… από τους «άλλους», τους «καλούς»;

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 253  

Μετά το αιφνιδιαστικό, όπως έγραψα στο totetartokoudouni.blogspot.com στις 8 Σεπτεμβρίου, κόψιμο απ’ την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών του προγραμματισμένου, εδώ και μήνες, κορυφαίου ρόσου πιανίστα Ντένις Ματσούεφ ως σολίστ απ’ τη συναυλία της 21 Νοεμβρίου, διότι, λέει, η ΚΟΑ, «υπηρετεί την καλλιτεχνική αρτιότητα αλλά και τις αξίες του ανοιχτού διαλόγου και του σεβασμού που διέπουν την ευρωπαϊκή πολιτιστική κοινότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, επιλέγει να αναπροσαρμόσει τον προγραμματισμό της σεβόμενη την πολύ πρόσφατη διεθνή συγκυρία» -δηλαδή, διότι είναι Ρόσος απ’ τη Ροσία του εισβολέα στην Ουκρανία Πούτιν και, μετά από κάποια διαφωτιστικά σχόλια φίλων, το έψαξα.
Και βρήκα. Κι αναρωτήθηκα: ο πιανίστας Αλεξέι Βολόντιν (στη φωτογραφία), σολίστ στην -εναρκτήρια, μάλιστα, της σεζόν 2025/2026- συναυλία της ΚΟΑ και με τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Λουκά Καρυτινό στο πόντιουμ, ο βιολονίστας Ρόμαν Σίμοβιτς, σολίστ στη συναυλία της 31 Οκτωβρίου, ο βιολονίστας Μαξίμ Βενγκέροφ, σολίστ στις 5 Δεκεμβρίου, η σοπράνο Έλενα Στίχινα, Σαλόμη στη φερώνυμη όπερα του Ρίχαρντ Στράους που η ΚΟΑ θα παρουσιάσει κοντσερτάντε (συναυλιακά) στις 23 Δεκεμβρίου, ο πιανίστας Ντένις Καζούχιν, σολίστ στις δυο συνεχόμενες συναυλίες μ’ όλα τα -πέντε- κοντσέρτα για πιάνο του Ραχμάνινοφ στις 31 Μαρτίου και την 1 Απριλίου, ο μαέστρος Ντάνιελ Ράισκιν που θα διευθύνει στις 15 Μαΐου ΔΕΝ είναι Ρόσοι;  Είναι. Και απόρησα.

Αυτοί δεν «κόβονται»; Ή θα μας το κάνει έκπληξη η ΚΟΑ; Ή, αυτοί, δεν είναι «φακελωμένοι» για «κακές συναναστροφές»; Αλλά, ας μας το πούνε. Ότι κάνει φακέλους η ΚΟΑ για τους ρόσους καλλιτέχνες. Ώστε να γνωρίζει το «πολιτικό ποιόν» τους. Αλλά να το κάνει ΠΡΙΝ τους προγραμματίσει. Διότι μπερδεύεται το κοινό. Εκτός κι αν τους βάλει να υπογράφουν δηλώσεις μετανοίας… Μακαρθισμός δε λέγεται αυτό;

Είπα, ξείπα…

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 252 

 

Πριν από αρκετές μέρες το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ανάγγειλε το λεπτομερή προγραμματισμό του για το τελευταίο τετράμηνο (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος) του 2025 και την έναρξη της προπώλησης από σήμερα 8 Σεπτεμβρίου των εισιτηρίων για τις εκδηλώσεις αυτής της περιόδου. Ανάμεσά τους, στις 21 Νοεμβρίου, συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, ορχήστρας in Residence του Μεγάρου -η οποία είχε ανακοινώσει το δικό της προγραμματισμό εδώ και μήνες...-, με σολίστ τον, εκ των κορυφαίων, ρόσο πιανίστα Ντένις Ματσούεφ και με τον Βασίλη Χριστόπουλο στο πόντιουμ. 
Και, ξαφνικά, απομεσήμερο της ίδια μέρας, πριν αλέκτορα φωνήσαι, φτάνει απ’ το Τμήμα Προβολής και Επικοινωνίας - Γραφείο Τύπου του Μεγάρου ένα… ηθικοπλαστικό δελτίο Τύπου που αναγγέλλει ότι η συναυλία της 21 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί «με άλλο σολίστ». Γιατί; Διότι, λέει, η ΚΟΑ «υπηρετεί την καλλιτεχνική αρτιότητα αλλά και τις αξίες του ανοιχτού διαλόγου και του σεβασμού που διέπουν την ευρωπαϊκή πολιτιστική κοινότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, επιλέγει να αναπροσαρμόσει τον προγραμματισμό της σεβόμενη την πολύ πρόσφατη διεθνή συγκυρία». Δηλαδή, κόβουμε τον Ματσούεφ γιατί είναι Ρόσος απ’ την Ροσία του Πούτιν που εισέβαλε στην Ουκρανία. 
Η τακτική αυτή, του μποϊκοταρίσματος των ρόσων καλλιτεχνών, που πέρασε σε πολλούς καλλιτεχνικούς οργανισμούς Ευρώπης και ΗΠΑ, είχε εφαρμοστεί απ’ το Μέγαρο Μουσικής και με υπόδειξη της υπουργού Πολιτισμού κ. Μενδώνη την πρώτη χρονιά μετά την εισβολή. Απ’ την επόμενη, η ΚΟΑ την αγνόησε και κάλεσε ουκ ολίγους ρόσους καλλιτέχνες. Την είχα επαινέσει μάλιστα, τότε, γι αυτή της την ανοιχτομυαλιά. Τώρα, προφανώς, επενέβησαν «ανώτερες δυνάμεις»... 
Διότι αυτά τα περί «διεθνούς συγκυρίας» και λοιπά φληναφήματα του αμήχανου δελτίου Τύπου που φοβάται να πει τα πράγματα με τ’ όνομά τους και δε λέει ουσιαστικά, τίποτα, δεν τα ’ξεραν όταν έκαναν τον προγραμματισμό, μήνες πριν; Εν πάση περιπτώσει, ας κάνουν φακέλους με τους «επικίνδυνους» κι ας μην τους καλούν για να μην εκτίθενται εκ των υστέρων. Εκτός κι αν τους βάζουν να υπογράφουν, εκ των προτέρων, «δηλώσεις μετανοίας» -αυτά συνέβαιναν και παλιά... Εξάλλου, αυτός ο «σεβασμός που διέπει την ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα» δεν ίσχυε για τους προηγούμενους ρόσους που κάλεσαν, όπως, π. χ., για τον πιανίστα Μιχαήλ Πλετνιόφ που εκλήθη δυο, μάλιστα φορές; 

Στο Φτερό / Γκρεμισμένο σπίτι

 

«Ηλέκτρα» του Σοφοκλή / Σκηνοθεσία: Δημήτρης Τάρλοου.

 

Η Ηλέκτρα, εξαθλιωμένη, παραλογισμένη, πεταμένη έξω από το παλάτι των Μυκηνών, ζει εδώ και χρόνια με μία έμμονη ιδέα: περιμένει τον αδελφό της Ορέστη -που τον είχε φυγαδεύσει σε φίλους στην Φωκίδα- να εκδικηθεί τη δολοφονία του πατέρα τους Αγαμέμνονα, βασιλιά του Άργους, αρχιστράτηγου στην εκστρατεία κατά της Τροίας, όταν εκείνος 

γύρισε, μετά την εκπόρθηση της Τροίας, δολοφονία που διέπραξε η Κλυταιμνήστρα, η σύζυγός του, μαζί με τον εραστή της Αίγισθο -οι οποίοι κυβερνούν πια-, με το επιχείρημα ότι η Κλυταιμνήστρα τον εκδικείται γιατί θυσίασε στην Αυλίδα τη μεγαλύτερη κόρη τους Ιφιγένεια, όπως η χολωμένη 

θεά  Άρτεμις ζήτησε, ώστε να επιτρέψει να φυσήξουν ούριοι άνεμοι για να βοηθήσουν τον πανελλήνιο στόλο να αποπλεύσει στην Τροία, εκδικούμενος την αρπαγή της Ελένης από τον Πάρι. Στην ουσία, όμως, ο φόνος έγινε για να κρατήσουν την εξουσία. Η αδελφή της, η Χρυσόθεμις της συμπαρίσταται αλλά, υποταγμένη στην εξουσία, παραμένει στο ανάκτορο. Ο 

Ορέστης γυρίζει μυστικά και ανώνυμα -έχει μεγαλώσει, είναι αγνώριστος-, μαζί με τον Παιδαγωγό του, στον οποίο τον είχε παραδώσει η Ηλέκτρα για να τον γλυτώσει από το ζευγάρι των φονιάδων εραστών, και το φίλο του Πυλάδη, με το τέχνασμα ότι κομίζει την τέφρα του Ορέστη που έχει, δήθεν, σκοτωθεί. Η Κλυταιμνήστρα πανηγυρίζει γιατί θα απαλλαγεί από το φόβο του εκδικητή και τις κατάρες/απειλές της Ηλέκτρας. Η απόγνωση της Ηλέκτρας 

μετατρέπεται σε άγρια χαρά όταν τα δύο αδέλφια αναγνωρίζονται. Ο Ορέστης σκοτώνει τη μάνα τους. Ο κύκλος της εκδίκησης -αίμα στο αίμα- κλείνει(;). Είναι η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή (πιθανολογείται μεταξύ 420 και 414 π.Χ.), μία σπουδαία τραγωδία, από τις κορυφαίες. Ο Δημήτρης Τάρλοου παρέλαβε την έξοχη, ποιητική, στο αποκλειστικά προσωπικό του ύφος, μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά και, κόντρα στους «αποδομητικούς» ανέμους των καιρών, που όλο και σε πιο σφοδρούς εξελίσσονται..., ανέβασε μία παράσταση η οποία σέβεται το αριστουργηματικό κείμενο με ελάχιστες και δικαιολογημένες επεμβάσεις (δραματολόγος Έρι Κύργια) -για παράδειγμα, έχουν αφαιρεθεί οι καταληκτήριοι στίχοι, δηλαδή η Έξοδος του 

Χορού, στίχοι οι οποίοι μιλούν για δικαίωση που δεν την αναγνωρίζει η σκηνοθεσία- και το αναδεικνύει. Η παράσταση έχει πολύ καλούς ρυθμούς, εντάσεις ταιριαστές, διαπνέεται από έναν ανεπαίσθητο αλλά διάχυτο ερωτισμό και συγκινεί. Ειδικά η σκηνή της αναγνώρισης των δύο αδελφών, συγκινητική από τη 

φύση της, έχει αναδειχθεί με εξαιρετικές παύσεις, με τον Πυλάδη να σιγοτραγουδάει ένα παραδοσιακό τραγούδι και, κατόπιν, να συνοδεύει τη σκηνή παίζοντας φλάουτο, με τρόπο συγκλονιστικό αλλά και με λεπτές αποχρώσεις -τα βλέμματα στον Πυλάδη του Ορέστη που αναρωτιέται αν πρέπει να 

μιλήσει και να πει την αλήθεια. Πρώτη φορά συγκινήθηκα τόσο στη σκηνή αυτή, κι αν έχω δει «Ηλέκτρες»… Επίσης η σκηνή της αναγγελίας από τον Παιδαγωγό του «θανάτου» του Ορέστη και της «περιγραφής» της αρματοδρομίας στην οποία δήθεν σκοτώθηκε, με την Ηλέκτρα να σπαράζει σε Πιετά με τα μέλη του Χορού και την Κλυταιμνήστρα επίσης να σπαράζει αλλά σχεδόν οργασμικά, αποτελεί μία τέλεια θεατρική αντίστιξη. Συνταρακτικό και το θριαμβικό τρομπόνι του Πυλάδη όταν μέσα στο παλάτι ο Ορέστης διαπράττει τη μητροκτονία.  

Ευρήματα που επειδή είναι ζυγισμένα και καλά μετρημένα -τόσο, όσο- δεν καπελώνουν την παράσταση αλλά την προβάλλουν. Με απώθησαν κάποιες υπερβολές φωνητικές με τα στεντόρεια μικρόφωνα και βρήκα αντιλειτουργική τη λύση η Ηλέκτρα να αποσύρεται κάτω από τη σκάλα του σκηνικού αλλά αυτά ωχριούν μπροστά στο τελικό αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον το α λα Τιμ Μπάρτον σκηνικό του γκρεμισμένου Οίκου  

των Ατρειδών από τον Πάρι Μέξη, φωτισμενο τέλεια από τον Αλέκο Αναστασίου και με γοήτευσαν οι μονοχρωμίες των κοστουμιών του αλλά βρήκα άδετο το «ηρωικό» του Παιδαγωγού -πώς να δεθούν Τσαρούχης και Θεόφιλος με Τιμ Μπάρτον;- και το «φαντεζί» του Αίγισθου. Πολύ ενδιαφέρουσες, οι, ζωντανά

παιγμένες από τον ίδιο και  τον Τάσο Μισυρλή, μουσικές του Φώτη Σιώτα, όταν δεν είχαν, κάποιες, λίγες, ευτυχώς, στιγμές, ύφος soundtrack. Η Μαρκέλλα Μανωλιάδη κινεί τον άψογο στη σύνθεσή του και με πεντακάθαρο λόγο Χορό (Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Ασημίνα Αναστασοπούλου, Ελένη Βλάχου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Ελένη Κιλινκαρίδου-Σίστη, Ιωάννα Λέκκα, Λυδία Στέφου, Άννα Συμεωνίδου, Χαρά Τζόκα) απολύτως αποτελεσματικά. Η παράσταση υποστηρίζεται από μία άψογη και άριστα διδαγμένη διανομή. Αν και ο Γιάννης Αναστασάκης, Παιδαγωγός με χιούμορ, μου φάνηκε κάπως άτονος και η 

Γρηγορία Μεθενίτη, Χρυσόθεμις με εξαιρετική κίνηση, κάπως υπερβολική, ο Νικόλας Παπαγιάννης - Αίγισθος είναι πολύ σωστός και ο Αναστάσης Ροϊλός, ηθοποιός γεμάτος, με γκάμα, εκφραστικός, υποστηρίζει δυναμικά και με αποχρώσεις τον Ορέστη. Αγνώριστη η Ιωάννα Παππά ως Κλυταιμνήστρα: ώριμη πια ηθοποιός, με φωνή δουλεμένη, διαπρέπει και 

μάλιστα σε ένα ρόλο που δεν της έρχεται κουτί. Η Λουκία Μιχαλοπούλου, συγκλονιστική Ηλέκτρα, επίσης ώριμη για μεγάλους ρόλους, με μία σπάνια ποιότητα, παλλόμενη και πάσχουσα, θριαμβεύει. Οι σκηνές των δύο τους καθηλώνουν. Ο Δημήτρης Τάρλοου νομίζω πως είναι ο πρώτος σκηνοθέτης -και μπράβο του- που έδωσε με συγκινητικό τρόπο δικαιολογία ύπαρξης αλλά και κύρος στο 

βουβό Πυλάδη του δράματος αυτού. Ο νεαρός Περικλής Σιούντας έχει αδράξει στην ευκαιρία και ξεχωρίζει. Μία παράσταση τραγωδίας με δύναμη, με άποψη καθαρή και με συγκίνηση.  

(Πληρέστατο το έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια ύλης Έρι Κύργια-, με ενδιαφέροντα κείμενα, παρά το εξαντλημένο θέμα της πολυπαιγμένης τραγωδίας του Σοφοκλή. Πληρέστατο, όπως πάντα, συνοδευόμενο από συνοπτικό προσπέκτους, και το πρόγραμμα/βιβλίο του Φεστιβάλ 2025 «Στη Σκιά των Βράχων», με εξαιρετικό -επιμέλεια Μιχαέλα Αντωνίου, φωτογραφίες Johanna Weber- Αφιέρωμα «Σκότος εμόν φάος» στο σκηνοθέτη Θεόδωρο Τερζόπουλο. Η μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά στην «Ηλέκτρα» κυκλοφορεί απ' τις Εκδόσεις Καστανιώτη -7η έκδοση, 2002).

 

Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη», Εταιρεία Θεάτρου «Δόλιχος»/Θέατρο «Πορεία», Φεστιβάλ «Στη Σκιά των Βράχων», 3 Σεπτεμβρίου 2025.