Στο Φτερό / Μία... μονόφθαλμη ερμηνεία

 

«# Cancel» του Ντέιβιντ Άιρλαντ / Σκηνοθεσία: Μανώλης Δούνιας

 

Ο Τζέι, διάσημος ηθοποιός του Χόλιγουντ, βραβευμένος, μάλιστα, με Όσκαρ, φτάνει στο βροχερό Λονδίνο για να κάνει θέατρο. Και πάει κατευθείαν στο θέατρο του Λι που θα σκηνοθετήσει την παράσταση. Θέλει να αποδείξει ότι δεν είναι απλώς αστέρας του Χόλιγουντ αλλά ότι μπορεί να κάνει και 

καλό θέατρο. Με ιρλανδέζικη προφορά. Αλλά θέλει και να ψάξει τις ιρλανδέζικες ρίζες του. Γιατί το έργο είναι γραμμένο από ιρλανδή συγγραφέα -από την ενσωματωμένη στο Ενωμένο Βασίλειο Βόρεια Ιρλανδία- και, μάλιστα, έχει τον τίτλο «Όλστερ» (το τμήμα της Ιρλανδίας που υπάγεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του στην Βόρεια Ιρλανδία). Η συγγραφέας Ρουθ φτάνει και εκείνη από την Βόρεια Ιρλανδία στο θέατρο του Λι αφήνοντας στην αδελφή της τη φροντίδα της μητέρας τους που έχει τραυματιστεί σε αυτοκινητικό ατύχημα και βρίσκεται στο νοσοκομείο. Πρώτη συνάντηση των τριών και  όλα δείχνουν ιδανικά για τη συνεργασία. Ο Τζέι 

δηλώνει πως είναι το καλύτερο έργο που έχει διαβάσει. Η Ρουθ δείχνει  να τον θαυμάζει απεριόριστα και να είναι ιδιαίτερα κολακευμένη με την επιλογή του έργου της. Και ο Λι θεωρεί ότι έπιασε την καλή. Τα πράγματα, όμως, δεν θα εξελιχθούν όπως πιστεύουν και πιστεύουμε στη μιάμιση περίπου ώρα που βρίσκονται στη σκηνή στην πρώτη τους 

συζήτηση για την παράσταση. Ο επηρμένος, αλαζόνας και με ανεξέλεγκτο Εγώ, φλύαρος, δήθεν φεμινιστής, Τζέι, κραδαίνοντας το Όσκαρ που πήρε, θα βγάλει τον «άλλο» του εαυτό, τον κακό, φανερώνοντας τις καθόλου metoo και καθόλου πολιτικά ορθές, τις βαθιά ρατσιστικές απόψεις του, επιδιώκοντας να φέρει το έργο στα μέτρα του -έως και μονόφθαλμο ή χωλό «προτείνει» να βγάλει το ρόλο που θα παίξει! Η Ρουθ, που επίμονα δηλώνει Βρετανή και όχι Ιρλανδή καθώς είναι προτεστάντισσα της ενωμένης με το Ενωμένο Βασίλειο Βόρειας Ιρλανδίας, αρνείται πεισματικά κάθε αλλαγή στο έργο της, χάνει εύκολα την ψυχραιμία της, συγκρούεται με τον καθολικό Τζέι και καταφεύγει στο X -πρώην Twitter- για να «ξεμπροστιάσει» τον σταρ -cancel culture. Ο φιλόδοξος Λι, που στα απωθημένα του έχει τη διεύθυνση του   

Εθνικού Θεάτρου, προσπαθεί να κρατήσει τις ισορροπίες για να διασώσει την παράστασή του κάνοντας σειρά από λάθη. Η ευτυχής συνάντηση θα εξελιχθεί σε βίαιη σύγκρουση και σε καταστροφή. Μόνον ο Τζέι θα μπορεί να υλοποιήσει την επιθυμία του, αν το έργο  , μία έξυπνη, σκληρή, βίαιη, ποτέ ανεβεί -που μάλλον δεν θα ανεβεί -να παίξει το ρόλο του ω; μονόφθαλμος... Ο Βορειοϊρλανδός -Βρετανός...- Ντέιβιντ Άιρλαντ έχει γράψει το « # Cancel», μία 

έξυπνη, σκληρή, βίαιη, μαύρη κωμωδία, με ένα ιδιαίτερο, δηκτικό χιούμορ χαρακτηρίζοντας εύστοχα τους τρεις ρόλους. Το έργο έχει έξοχους ρυθμούς και θα γελάσετε μέχρι το γέλιο σας να 

παγώσει στο τέλος. Είναι περίεργη η επιλογή από έναν ελληνικό θίασο για ελληνικό κοινό ενός έργου με τόσο πολλές αναφορές στη σύγκρουση Ιρλανδών και Άγγλων. Το τόλμησαν. Και ο σκηνοθέτης Μανώλης Δούνιας, που έχει μεταφράσει θεατρικότατα το έργο -προσοχή! Ο Epstein προφέρεται Έπστιν και όχι Επστάιν- δικαιώνει την επιλογή με τον τρόπο που το ανέβασε, ώστε να κερδίζει έντιμα το κοινό: εξαιρετικοί ρυθμοί, χιούμορ εύληπτο που ποτέ δεν γίνεται φτηνιάρικο αλλά ούτε και σνομπ και εξαιρετικό δέσιμο των τριών άριστα οδηγημένων ηθοποιών. Τα διακριτικά σκηνικά του Δημήτρη Πολυχρονιάδη, 

τα τονισμένα κοστούμια της Έλενας Σκουλά, οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου και το video design του Κάρολου Πορφύρη βοηθούν την 

παράσταση. Η οποία διαθέτει ένα γερό υποκριτικό τρίο. Ο πολύ καλός ηθοποιός Θανάσης Κουρλαμπάς  δίνει με αλήθεια τον Λι. Η Αθηνά Μαξίμου, που διαρκώς εξελίσσεται, σχεδιάζει και  υλοποιεί την Ρουθ ίσως λίγο πιο τονισμένα από όσο χρειαζόταν αλλά με δύναμη, χιούμορ και δεξιοτεχνία. Οπωσδήποτε ο Αιμίλιος Χειλάκης οδηγεί το τρίο ως βιρτουόζος: θαυμάσια φωνή, κίνηση επιδέξια, χιούμορ α-πο-λαυ-στι-κό, δίνει υποδόρια όλο το απύθμενο Εγώ του οσκαρούχου χολιγουντιανού Τζέι και αποδεικνύει την ευρύτατη γκάμα του που κινείται από την αρχαία τραγωδία έως και την τρελή κωμωδία με άνεση. Μία ερμηνεία αξιοζήλευτη. Απολαύστε τους!

(Και κάτι σπάνιο για «εμπορικό» θέατρο. Η παράσταση διαθέτει ένα εξαιρετικό έντυπο πρόγραμμα -επιμέλεια 

Χριστιάννα Μαριόλη. Με πολύ καλά γραμμένα -ή μεταφρασμένα- ευκολοδιάβαστα για τον απλό θεατή αλλά σοβαρά κείμενα, ενημερωτικά που τη φωτίζουν άπλετα: για το έργο και το συγγραφέα έως τις ιστορικές συντεταγμένες της μακροχρόνιας σύρραξης Άγγλων + προτεσταντών ενωτικών Ιρλανδών με τους καθολικούς «εθνικιστές» Ιρλανδούς (IRA, «Ταραχές» κλπ), που υποβόσκει στο έργο, και από βιογραφικά των προσώπων που αναφέρονται στο κείμενο (πολιτικών, καλλιτεχνών κλπ) έως περί «πολιτικής ορθότητας». Αν πάτε -να πάτε!- αγοράστε το). 

Θέατρο «Αθηνών», Θεατρικές Επιχειρήσεις Κάρολος Παυλάκης, 2 Νοεμβρίου 2025. 

Στο Φτερό / Συναυλία με διπλή έκπληξη ή Αξεπέραστο μαλερικό Αντατζιέτο

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: συναυλία «Απόηχοι Πολέμου: Μάλερ και Κόρνγκολντ. 80 Χρόνια από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Μουσική διεύθυνση: Τζον Γουόρνερ. Σολίστ: Ρόμαν Σίμοβιτς, βιολί.

 

Είμαι σίγουρος πως η Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών -αν και η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σχεδόν πάντα τη γεμίζει τα τελευταία χρόνια-, αυτή τη φορά, γέμισε για το δημοφιλές Αντατζιέτο της Πέμπτης του Μάλερ -πόσο μάλλον όταν είναι τόσο πρόσφατος ο θάνατος του Μπγιορν Αντρέισεν, του Τάτζιο της βασισμένης στην ομότιτλη νουβέλα του Τόμας Μαν, συγκλονιστικής ταινίας του Λουκίνο Βισκόντι «Θάνατος στη Βενετία», της άρρηκτα δεμένης με τη μουσική του Γκούσταφ Μάλερ, ταινίας η οποία κατέστρεψε τη ζωή του πανέμορφου έφηβου, τότε (1971), Αντρέισεν.  

Θάνατος που ανασκάλεψε τις μνήμες για το Αντατζιέτο, χαλί στις μεθυστικές εικόνες της φωτογραφίας του Πασκουαλίνο ντε Σάντις στην ταινία. Η Πέμπτη Συμφωνία του Μάλερ, όμως, δεν είναι μόνο το Αντατζιέτο της -η εκτέλεση της κρατάει πάνω από μία ώρα και δέκα λεπτά. Μία μουσική μαγαλόπνοη -ή μεγαλομανής, αν προτιμάτε-, ανομοιογενής, μακροσκελής, που, σε ένα γοητευτικό συνδυασμό, όμως, από τον χαμηλότονο λυρισμό εκτινάσσεται σε εκρήξεις πάθους, ενώ δεν της λείπουν οι κοιλιές. Αλλά, εντούτοις, ενθουσίασε 

το κοινό που καταχειροκρότησε την ορχήστρα και τον καλεσμένο 31χρονο βρετανό αρχιμουσικό Τζον Γουόρνερ. Μικρόσωμος, με εφηβική όψη, με χέρια σταθερά, με μικρές, καθόλου «χορευτικές» κινήσεις, εξαιρετικά συγκρατημένος αλλά ικανός να εξωτερικεύσει την εσωτερική εκφραστικότητά του και να τη διοχετεύσει στην ορχήστρα, ο Γουόρνερ κατηύθυνε, κατά τη γνώμη μου, την, σε καλή στιγμή της, ΚΟΑ σε μία δυνατή και συγκινητική ερμηνεία, με αποκορύφωμα το Αντατζιέτο που ήχησε σαν απαλό, δροσερό, φθινοπωρινό, μελαγχολικό αεράκι. Αυτή ήταν η δεύτερη έκπληξη της βραδιάς. Η πρώτη ήταν ο σολίστας: ο βιολονίστας Ρόμαν Σίμοβιτς που άνοιξε τη βραδιά. Γεννημένος στην 

Σοβιετική Ένωση, με ρίζες στην Σερβία και το Μαυροβούνιο, μεγαλωμένος στην Ουκρανία και εγκαταστημένος στο Ενωμένο Βασίλειο, ο Σίμοβιτς ερμήνευσε το Κοντσέρτο για βιολί (1945-1946, πρώτη εκτέλεση 1947) του γεννημένου στην Μοραβία (Τσεχία) της Αυστροουγγαρίας αλλά εγκαταστημένου στις ΗΠΑ, «ειδικευμένου» στις μουσικές επενδύσεις χολιγουντιανών ταινιών και μάλιστα βραβευμένου με Όσκαρ Έριχ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ που οι εκτός Χόλιγουντ μουσικές του εκτιμήθηκαν μετά το θάνατό του. Έργο σε μεταρομαντικό ύφος, το Κοντσέρτο, με πλούσια μελωδικότητα και με πλαστικότητα, με δάνεια από τις κινηματογραφικές μουσικές του συνθέτη, ερμηνεύτηκε χαλαρά αλλά με δύναμη, εκφραστικότητα και δεξιοτεχνικά από τον, περιστοιχισμένο από μία πολύ καλή ορχήστρα, κάτω από τη διεύθυνση του  

Τζον Γουόρνερ, Ρόμαν Σίμοβιτς. Ο οποίος απλόχερα μας χάρισε δύο ανκόρ -και τα δύο του Βέλγου Εζέν Ιζαΐ: «Εμμονή - Πρελούδιο» πρώτο μέρος της Σονάτας για σόλο βιολί, έργο 27, αρ. 2 (1923) και Σονάτα για σόλο βιολί, έργο 27, αρ. 3. (1923) - εξαιρετικά ερμηνευμένη, η οποία ενθουσίασε το κοινό. Μία βραδιά που με γέμισε.   

(Ενημερωτικό όπως πάντα, χωρίς φλυαρίες το, δωρεάν, πολύπτυχο έντυπο πρόγραμμα-αφίσα της συναυλίας -υπεύθυνη έκδοσης Αλίκη Φιδετζή, σύνταξη κειμένων Τίτος Γουβέλης).

Υ.Γ. Αξιέπαινη έως και πολύτιμη θα έλεγα η πρωτοβουλία της ΚΟΑ, από πέρσι, να τοποθετήσει δύο μεγάλες οθόνες εκατέρωθεν της σκηνής, ώστε να προβάλλονται σε γκρο πλάνα λεπτομέρειες της συναυλίας -ο μαέστρος, ο σολίστας, όργανα ή ομάδες οργάνων, τη στιγμή που παίζουν...-, κατά τη διάρκειά της, βιντεοσκοπούμενες, από διακριτικές κάμερες, ταυτόχρονα και όχι τυχαία αλλά μελετημένα και προφανώς κατόπιν πρόβας με τους εικονολήπτες. Ακόμη πιο επαινετέα η πρωτοβουλία, πριν από τη συναυλία και στο διάλειμμα, να προβάλλεται για το, στην πλειονότητά του, απαίδευτο κοινό, 

ευγενικό κείμενο-υπόμνηση να μη χειροκροτεί στο τέλος κάθε μέρους του κομματιού που παίζεται αλλά μόνο στο τέλος του. Και όμως! Στη συγκεκριμένη συναυλία, στο τέλος του πρώτου μέρους του Κοντσέρτου, χειροκρότησαν! (Στη συνέχεια συμμορφώθηκαν). Ασυγκράτητος ενθουσιασμός; Δεν διάβασαν την υπόμνηση; Αδιαφορία; Η πληγή αυτή που τη βλέπω να ανοίγει εδώ και 57 χρόνια αφότου παρακολουθώ συναυλίες -και όχι μόνον της ΚΟΑ- παραμένει ακόμα ανεπούλωτη...

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών / Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης», Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, 31 Οκτωβρίου 2025.
  
(Τη συναυλία παρακολούθησα με πρόσκληση απευθείας της ΚΟΑ).

Και οι τρεις (φωνές) ήταν υπέροχες

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 264

Τρεις σπουδαίες γυναικείες φωνές συγκέντρωσε/μετακάλεσε η Εθνική Λυρική Σκηνή για την «Τζοκόντα» της που παρουσιάζει τις μέρες αυτές: την ιταλίδα σοπράνο Άννα Πιρότσι -τι φωνάρα!- για τον επώνυμο ρόλο, τη ροσίδα μέτζο Αλίσα Κολόσοβα για το ρόλο της Λάουρα, τη γεωργιανή μέτζο Ανίτα Ρατσβελισβίλι -τι καταπληκτικές χαμηλές νότες κοντράλτο!- για το ρόλο της Τσέκα (Τυφλής), ήδη γνωστές μας από πρόσφατες παλαιότερες συμμετοχές τους σε παραστάσεις της Λυρικής. Με τους άλλους καλούς καλλιτέχνες της διανομής και με τη συνοδεία της -σε πολύ καλή φόρμα- Ορχήστρας της ΕΛΣ, κάτω από την μπαγκέτα του ιταλού αρχιμουσικού Φαμπρίτσιο Βεντούρα θαυματούργησαν. Η μια καλύτερη απ’ την άλλη! Δικαίως παίρνουν το χειροκρότημα που τους αξίζει (Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος).

Κλείνουμε τα δεκατέσσερα!

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 263 

 

Ήταν 22 Οκτωβρίου 2011. Όταν το ιστολόγιο totetartokoudouni.blogspot.com άνοιξε τις φτερούγες του, με την αμέριστη τεχνική υποστήριξη του LjA, η οποία συνεχίζεται. Ως μετεξέλιξη της εβδομαδιαίας στήλης -κάθε Πέμπτη- «Το Τέταρτο Κουδούνι» που ’χε ξεκινήσει στα «Νέα» το 1999. Σήμερα συμπληρώνονται 14 χρόνια -γενέθλια! Όσους το στήριξαν και το στηρίζουν τους ευχαριστώ θερμά. Χωρίς αυτούς δε θα υπήρχε.

Ένας Αμερικάνος «Νανάκης» Αρτό

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 262
  

Εδώ και αρκετά -δεκαεπτά- χρόνια η σκηνοθέτρια Ιόλη Ανδρεάδη, στο διδακτορικό της αρχικά- κι ο κοινωνιολόγος Άρης Ασπρούλης, κατόπιν, μαζί της, ασχολούνται με το γάλο, μ’ ελληνικές ρίζες στην Σμύρνη, ηθοποιό, σκηνοθέτη, ποιητή και θεωρητικό του θεάτρου, του κύκλου των σουρεαλιστών, απ’ τον οποίο, τελικά, αποβλήθηκε, Αντονέν Αρτό, επινοητή και δημιουργό του «Θεάτρου της Σκληρότητας» που επηρέασε κι έβαλε τη σφραγίδα του στην ιστορία του θεάτρου. Το βασανισμένο άνθρωπο του θεάτρου, θύμα του όπιου και με ψυχολογικά προβλήματα, που πέρασε πολλά απ’ τα 52 χρόνια της σύντομης ζωής του σε ψυχιατρεία, όπου και βρέθηκε νεκρός το 1948, αφού υπέστη όλες τις «θεραπείες» της εποχής του. Καρπός της ενασχόλησης και της έρευνάς τους ήταν τέσσερα θεατρικά έργα -«Αρτώ / Βαν Γκογκ», «Οικογένεια Τσέντσι» (2015) -απ’ το θεατρικό του ίδιου του Αρτό-, «Κόκκαλο» (2022) και «Genica. Ο πύργος του αίματός μου» (1925) -επίσης από θεατρικό του Αρτό-, που όλα τα ’χει σκηνοθετήσει η Ιόλη Ανδρεάδη. Το πρώτο και τα δυο τελευταία παρουσιάστηκαν τώρα, εν είδει τριλογίας, στην Δεύτερη Σκηνή του θεάτρου «Σημείου». Και για το «Αρτώ / Βαν Γκογκ», ένα μονόλογο εμπνευσμένο απ’   το κείμενο του Αρτό «Βαν Γκογκ, ο αυτόχειρας της κοινωνίας», το οποίο παρουσιάζεται ως. δήθεν. διάλεξή του, με τον ίδιο τίτλο, στο Παρίσι, το 1947, ενώπιον μεγάλου κοινού. Μια διάλεξη όπου ο «καταραμένος» καλλιτέχνης παραλληλίζει τον εαυτό του με το ζωγράφο και την κοινωνία του με την κοινωνία που έσπρωξε τον Βαν Γκογκ στην τρέλα και στην αυτοκτονία. Για το ρόλο, στο «Αρτώ / Βαν Γκογκ» η Ιόλη Ανδρεάδη κι ο Άρης Ασπρούλης, μετακάλεσαν τον αμερικανό ηθοποιό Τζιν Τζιλέτ. Έναν εξαίρετο ηθοποιό -που έστω και αν τα αγγλικά σου δεν ήταν καλά κι οι ελληνικοί υπότιτλοι έπασχαν από έλλειψη φωτεινότητας ώστε να ’ναι σχεδόν αόρατοι- σε μαγνήτιζε. Με το στέρεο, γειωμένο παίξιμό του, την κίνησή του, τα εκφραστικότατα αλλά καθόλου φλύαρα χέρια του και την καθόλου επιδεικτική ερμηνεία του που άγγιζε τη βασανισμένη προσωπικότητα του Αντονέν Αρτό, του Νανάκη όπως τον φώναζε -μια συγκινητική ανάμνηση- η Σμυρνιά γιαγιά του. Την παράσταση ακολουθούσαν οι άλλες δυο: το «Κόκκαλο», με τον εξίσου καλό ηθοποιό Γεράσιμο Γεννατά και το «Genica. Ο πύργος του αίματός μου» -μ’ επίκεντρο τη ρουμάνικης προέλευσης αλλά με ρίζες ελληνικές κι αλβανικές, πρωταγωνίστρια του γαλικού βωβού σινεμά Γενίκα (Ζενικά) Αθανασίου, μεγάλο, καθοριστικό έρωτα του Αρτό-, με τους δυο άντρες ηθοποιούς και την Βανέσα Αδαμοπούλου, ενώ και στις δυο τελευταίες αποφασιστική ήταν η συμβολή του Γιώργου Παλαμιώτη με τις μουσικές του που εκτελούσε ζωντανά. 

Στο Φτερό: Αποκάλυψη τώρα!

 

«Flora Mirabilis» του Σπυρίδωνος Σαμάρα (Αποκατάσταση ενορχήστρωσης - έκδοση: Γιάννης Σαμπροβαλάκης - Κέντρο Ελληνικής Μουσικής). Λιμπρέτο: Φερντινάντο Φοντάνα. Συναυλιακή παρουσίαση. Ορχήστρα Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Μουσική διεύθυνση: Κωνσταντίνος Τερζάκης. Σολίστ: Γιάννης Γιαννίσης, μπασοβαρύτονος, Βασιλική Καραγιάννη, σοπράνο, Διονύσης Σούρμπης, βαρύτονος, Γιάννης Χριστόπουλος, τενόρος. 

Στην Σουιδία του 15ου αιώνα, ο Πρίγκιπας Κριστιάνο του Έρενμπρο έχει αναθρέψει ένα ορφανό αγόρι, τον Βάλντο, που, ενήλικας πια, πολεμάει στο μέτωπο και μία κόρη, την Λίντια, που ο Κριστιάνο ονειρεύεται να παντρέψει με τον Βάλντο, παιδικό της φίλο άλλωστε. Αλλά εκείνη αρνείται τον έρωτα και 

το γάμο, είναι μάλιστα ήδη χρεωμένη με την αυτοκτονία, λόγω της απόρριψής του από την Λίντια, του Βιλφρίντο, γιου του Κόμη του Αντελφιόρ, αυτοκτονία που οδήγησε στη διάλυση των φιλικών σχέσεων του με τον Πρίγκιπα. Όταν ο Βάλντο γυρίζει από τον πόλεμο και ζητάει από την Λίντια να τον παντρευτεί, εκείνη του απαντάει ότι αυτό θα γίνει μόνον αν ο χιονισμένος κάμπος ανθίσει. Ο Κόμης, που επιθυμεί να εκδικηθεί την Λίντια για το θάνατο του γιου του, εμφανίζεται, δήθεν, για να βοηθήσει τον Βάλντο, δίνοντας 

του ένα μαγικό κλωνάρι τριανταφυλλιάς που ό,τι αγγίξει ανθίζει. Όπως και συμβαίνει: ο παγωμένος κάμπος ανθίζει. Η Λίντια ερωτεύεται τον Βάλντο, ανταλλάσσουν όρκους αγάπης αλλά ο Κόμης, πίσω από την κίνησή του, είχε σχέδιο και τους έχει καταραστεί: με την καμπάνα του εσπερινού ο έρωτας του  

Βάλντο παγώνει. Η Λίντια, απελπισμένη, τρελαίνεται και πιστεύει πως είναι γριά: η κατάρα του Κόμη. Ο οποίος, όμως, κατόπιν, μετανοεί. Παίρνει πίσω την κατάρα και, μαζί με τον Πρίγκιπα, προσεύχονται παρακαλώντας την ψυχή του Βιλφρίντο να κάνει να ανθίσει η μαραμένη, από τον πόνο του, τριανταφυλλιά που ο πατέρας του είχε φυτέψει στον τάφο του και που θα άνθιζε μόνον αν η Λίντια ένοιωθε το βάσανο του ανεκπλήρωτου έρωτα. Η προσευχή εισακούεται, η Λίντια που το ένοιωσε, πια, βρίσκει

τα λογικά της και σμίγει με τον Βάλντο που της εξομολογείται και πάλι τον έρωτά του. Είναι η -χρονολογικά δεύτερη (1886) -ιταλόφωνη, όπως όλες οι όπερές του- όπερα -«θρύλο» τη χαρακτηρίζει- του ιταλοθρεμμένου Σπυρίδωνος Φιλίσκου Σαμάρα «Flora Mirabilis» («Η θαυμαστή Ανθώ», κατά την παλαιά μετάφραση του Νικολάου Ποριώτη) σε λιμπρέτο, λυρικό και συμβολικό, του Ιταλού Φερντινάντο Φοντάνα  Μία όπερα που η παρτιτούρα της χάθηκε κατά τους βομβαρδισμούς του Μιλάνου από τις συμμαχικές δυνάμεις, το 1943, και που σώθηκαν μόνο ελάχιστα αποσπάσματά της αλλά και η έκδοση της αναγωγής της για φωνές και πιάνο. Προ δεκαετίας, όμως, ανακαλύφθηκε σημαντικό μέρος του μουσικού υλικού της ορχήστρας. Το συνολικό υλικό παραδόθηκε στο πολύτιμο Κέντρο Ελληνικής

Μουσικής και, μέσω αυτού, ο κλαρινετίστας, μουσικολόγος, καθηγητής και συνθέτης Γιάννης Σαμπροβαλάκης ανέλαβε την αποκατάσταση της ενορχήστρωσης της «Flora Mirabilis» και την επιμέλεια της έκδοσης του έργου. Το αποτέλεσμα παρουσιάστηκε συναυλιακά. Και μας αποκάλυψε ένα υπέροχο έργο, στην παράδοση του βερισμού που άνθιζε τότε, πλημμυρισμένο στις μελωδίες. Με μνήμες Μασκάνι και άλλων βεριστών   

τους οποίους, όμως, ο Σαμάρας καθόλου δεν μιμείται παραδίδοντας ένα έργο αυτόνομο. Η συμβολή του Γιάννη Σαμπροβαλάκη, μέσα από την εξαντλητική δουλειά που έχει κάνει, πιστός στο πνεύμα του Σαμάρα, είναι ανεκτίμητη. Η παρτιτούρα είχε την τύχη να βρεθεί στα χέρια του νεαρού αρχιμουσικού Κωνσταντίνου Τερζάκη που, από το πόντιουμ της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και με την άξια συμπαράσταση της Χορωδίας της ΕΛΣ, υπό τη διεύθυνση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου, το ανέδειξε με εξαιρετικό τρόπο: ήχος γεμάτος, ομοιογενής, γλυκόπιοτος, με, ίσως, κάποιες, 

λίγες, εντάσεις που κάλυπταν τις φωνές των σολίστ. Οι οποίοι έκαναν, κατά τις δυνάμεις τους έκαστος, το καλύτερο δυνατό: ο μπασοβαρύτονος Γιάννης Γιαννίσης -λίγο σκληρός-, η σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη -η καλύτερη-, ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης και ο τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος. Η συναυλία με κράτησε καθηλωμένο όπως και,γενικά, το κοινό: 

μία αποκάλυψη! Μπράβο στην Λυρική! Ελληνική Όπερα σημαίνει πρώτα ελληνικά -έστω και ιταλόφωνα...- έργα. Εύχομαι και ελπίζω, πρώτο, να βρεθεί ολόκληρη η παρτιτούρα της «Flora Mirabilis και, δεύτερο, να παρουσιαστεί σκηνικά από ένα σκηνοθέτη που να της αξίζει και να την αγκαλιάσει σκηνοθετικά, όπως ο Τερζάκης την αγκάλιασε μουσικά. Ιδιαίτερη μνεία, στη μετάφραση του Νικολάου Ποριώτη που χρησιμοποιήθηκε στους ελληνικούς υπότιτλους: η παλιά της (1938) γλώσσα ταίριαζε απόλυτα στο έργο (Φωτογραφίες: 1,2,3,4,5,6 Γιάννης Αντώνογλου, 7,8,9 Valeria Isaeva).  

(Εξαιρετικό, με πολλές πληροφορίες και ευκολοδιάβαστο το δίγλωσσο -ελληνικά και αγγλικά- έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια έκδοσης Σοφία Κομποτιάτη).

Εθνική Λυρική Σκηνή / Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», 27 Σεπτεμβρίου 2025.  

Λευτέρης Βογιατζής, ετών 81: ο Αξέχαστος

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 261 

 

Αξιέπαινο έως συγκινητικό το αφιέρωμα που οργανώνει ο πολιτιστικός οργανισμός «Λυκόφως» του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου στον ανεκτίμητο Άνθρωπο του Θεάτρου Λευτέρη Βογιατζή. Με προβολές βιντεοσκοπημένων παραστάσεών του, μαρτυρίες συνεργατών του, έκθεση σπάνιου αρχειακού υλικού και κοστουμιών και με ανοιχτό το καμαρίνι του. Με ελεύθερη είσοδο και σε επιμέλεια της έκθεσης Σπύρου Αλιδάκη, Νεφέλης Καστανιά, Κωστή Σταυρουλάκη. 
Ο Λευτέρης Βογιατζής δεν ξεχνιέται. Όποιος είδε έστω και μια παράστασή του ή τον είδε μια φορά στη σκηνή δεν είναι δυνατόν να ξεχάσει. Μόνο που το Αφιέρωμα είναι, λέει, για τα 80 χρόνια απ’ τη γέννησή του. Ε, δεν είναι. Διότι ο Λευτέρης Βογιατζής γεννήθηκε το 1944. Στις 18 Οκτωβρίου, τη Μέρα της Απελευθέρωσης της Αθήνας απ’ τους Γερμανούς. Εξ ου και του ’δωσαν τ’ όνομα Ελευθέριος. Κι ας έκρυβε, από προσωπικό καπρίτσιο, ένα χρόνο απ’ την ηλικία του ο ίδιος κι ας έλεγε ότι γεννήθηκε το ’45. Άρα το Αφιέρωμα γίνεται για την επέτειο των 81 χρόνων απ’ τη γέννησή του. Λεπτομέρεια μπροστά στην πρωτοβουλία. Αλλά να είμαστε σωστοί. 

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος φωτίζει την «Σκιά των Βράχων»

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 260 

 

Οι δυο τελευταίες χρονιές είναι του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Παρά την περιπέτεια που είχε με την υγεία του, η «Ορέστειά» του, παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, είχε θριαμβευτικά αποτελέσματα και τεράστια αποδοχή: θερμότατη υποδοχή από την κριτική αλλά κι απ’ το μεγάλο -απ’ το πολύ μεγάλο- κοινό με το οποίο, για πρώτη φορά, συναντήθηκε ο σκηνοθέτης Θεόδωρος Τερζόπουλος. Η «Ορέστειά» του γέμισε τέσσερις φορές -δυο πέρσι, δυο φέτος- ολόκληρη Επίδαυρο κι άλλα πολλά μεγάλα θέατρα ανά την επικράτεια και την Κύπρο. 

Ποτέ δεν είχαν γραφτεί τόσο θερμά λόγια για τον Θεόδωρο Τερζόπουλο στα 60 χρόνια που κάνει θέατρο. Απ’ το 1965, όταν ξεκίνησε, ως σπουδαστής της δραματικής «Σχολής Θεάτρου» του Κωστή Μιχαηλίδη -της σημερινής Δραματικής Σχολής «Βεάκη»-, παίζοντας, στη συνέχεια, σε εμπορικά θέατρα, με σπουδές, κατόπιν, στο μπρεχτικό «Μπερλίνερ Ανσάνμπλ» του Ανατολικού Βερολίνου έως ότου γύρισε στην Ελλάδα κι άρχισε να σκηνοθετεί, έγινε διευθυντής της δραματικής σχολής του ΚΘΒΕ, το 1985 διευθυντής των Διεθνών Συναντήσεων Αρχαίου Δράματος στους Δελφούς, για να ιδρύσει, την ίδια χρονιά, τη θεατρική ομάδα του «Άττις» -40 χρόνια φέτος!- η οποία πρωτοεμφανίστηκε το 1986 με τις «Βάκχες» του Ευριπίδη που σημάδεψαν το ελληνικό θέατρο, πολύ γρήγορα αναγνωρίστηκε και στο εξωτερικό, αποκτώντας διεθνή φήμη και περιοδεύοντας με το «Άτις», ενώ ο ίδιος ο Θεόδωρος Τερζόπουλος άρχισε, εφαρμόζοντας μια δική του μέθοδο, να σκηνοθετεί -και συνεχίζει- σε μεγάλα Θέατρα του εξωτερικού.  

Το Φεστιβάλ των Δήμων Βύρωνα και Δάφνης - Υμηττού στην «Σκιά των Βράχων είναι το αγαπημένο μου. Έστω κι αν δεν είναι το πιο άνετο -οι σανίδες του έχουν αποτυπωθεί στα οπίσθιά μου. Αλλά καθώς είναι μπλεγμένα τα πράγματα και μάλιστα δικαστικά για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου με ιδιώτες, δεν μπορούν, δυστυχώς, να κάνουν βελτιώσεις στα δυο θέατρα. Αλλά, πέραν του επιβλητικού έως συναρπαστικού χώρου με τα φαγωμένα βράχια του παλιού νταμαριού που ο Μίνως Βολανάκηςς, τη δεκαετία του ’70, μετέτρεψε, μαζί μ’ άλλα νταμάρια, σε θέατρο, στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ υπάρχουν, κάθε χρόνο, όλες, σχεδόν, οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Επιδαύρου, όπου δεν πηγαίνω πια, ενώ και η κ. Τασία Σαρρίδου, καλλιτεχνική διευθύντρια του «Στη Σκιά των Βράχων» και η κ. Ειρήνη Λαγουρού, υπεύθυνη επικοινωνίας, τις οποίες, ελεύθερες κι ωραίες και χαλαρές, ως δημοσιογράφος γνωρίζω εδώ και αιώνες, ποτέ δε σε κάνουν να αισθανθείς αμήχανα κι άσχημα -το αντίθετο. 

Φέτος, με πρωτοβουλία κι ενέργειες της κ. Σαρρίδου, το Φεστιβάλ, που, πλέον, κάθε χρόνο, κάνει ένα Aφιέρωμα σε κάποιον διακεκριμένο άνθρωπο του θεάτρου, επέλεξε τον Θεόδωρο Τερζόπουλο -aφιέρωμα τρανταχτό: αφιέρωμα στο πρόγραμμα - βιβλίο του φετινού Φεστιβάλ, σε επιμέλεια Μιχαέλας Αντωνίου και με φωτογραφίες της Johanna Weber, έκδοση πολυτελούς τόμου απ’ τις Εκδόσεις «Ινστιτούτο του Βιβλίου - Καρδαμίτσα» με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, με εισαγωγή και σε επιστημονική επιμέλεια της Μιχαέλας Αντωνίου (ΕΔΙΠ Τμήματος  Θεατρικών Σπουδών, ΕΚΠΑ), με πρωτότυπα κείμενα των Ελένης Βαροπούλου, Σάββα Πατσαλίδη, Γιώργου Σαμπατακάκη, Μαρίας Σικιτάνο  και Πηνελόπης Χατζηδημητρίου, καθώς και κείμενα των Freddy Decreus και Erika Fischer - Lichte, τα οποία μεταφράζονται και τυπώνονται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Τίτλος του, «Σκότος, Εμόν Φάος. Αφιέρωμα στον Θεόδωρο Τερζόπουλο». 

Το Αφιέρωμα περιλάμβανε και εκδήλωση, μ’  ελεύθερη είσοδο, στις 10 Ιουνίου, στην αρχή του Φεστιβάλ, σε δυο μέρη: στο πρώτο, οι Ελένη Βαροπούλου, Σάββας Πατσαλίδης, Γιώργος Σαμπατακάκης, Μαρία Σικιτάνο και Πηνελόπη Χατζηδημητρίου συζήτησαν για το έργο του σκηνοθέτη με συντονίστρια την Μιχαέλα Αντωνίου. Στο δεύτερο, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος συνομίλησε με τους συντελεστές της «Ορέστειας» -η οποία έδωσε φέτος δυο παραστάσεις στο Θέατρο «Μελίνα Μερκούρη» των Βράχων εγκαινιάζοντας τη φετινή περιοδεία της- Τάσο Δήμα, Σοφία Χιλλ, Αγλαΐα Παππά και Σάββα Στρούμπο καθώς και με ηθοποιούς απ’ τον Χορό της παράστασης. 

Αλλά το βασικότερο, κατά τη γνώμη μου, και πιο ελκυστικό του Αφιερώματος στον Θεόδωρο Τερζόπουλο -Αφιερώματος που στόχευε στην ανάδειξη της πολυετούς
συστηματικής εργασίας του σκηνοθέτη στην αρχαία τραγωδία και πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής- ήταν η φωτογραφική εγκατάσταση με υλικό απ’  την «Ορέστειά» του, ήτοι στιγμές της, όπως συναρπαστικά τις αποτύπωσε ο φακός της διεθνούς φήμης φωτογράφου Johanna  Weber -σχεδόν σαράντα χρόνια μετράει η συνεργασία τους, όσο σχεδόν ο «Άττις». Η σύνθεση του υλικού πραγματοποιήθηκε απ’ τον Θεόδωρο Τερζόπουλο και τη Johanna Weber, με διευθυντή παραγωγής τον Μανώλη Σάρδη. Η εγκατάσταση -αυτά τα σταντ τα στημένα σαν σαλιγκάρι, φιδωτά- αναδεικνύει τη διακριτική γοητεία των υπέροχων γιγαντοφωτογραφιών της Weber. Μια προσφορά του Φεστιβάλ «Στη Σκιά των Βράχων» μοναδική. Μπράβο! (Φωτογραφίες: 2,3,4 Johanna Weber, 5,6 NDP Photo Agency).

Στο Φτερό / Φωνή πολλών καρατιών

 

Χουάν Ντιέγκο Φλόρες, τενόρος - Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων: γκαλά όπερας / Μουσική διεύθυνση: Αντονίνο Φολιάνι 

 

Γενναιόδωρος. Ευειδής, λυγερός, νεανικός, ευγενικός, συμπαθέστατος, άμεσος. Ο περουβιανός -και διεθνούς βεληνεκούς, εδώ και χρόνια- τενόρος Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Και, ναι, γενναιόδωρος! Πέντε ανκόρ μας χάρισε. Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματός του, ένας τεχνικός του Ηρωδείου έφερε στη σκηνή ένα ψηλό κάθισμα. Δεν το χρειαζόταν, όμως, ακόμα, ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Και το πήρε πίσω ο τεχνικός. Διότι ο τενόρος βγήκε και τραγούδησε, με τη συνοδεία της ορχήστρας -αναμενόμενο, αποτελεί «σουξέ» του- την ονομαστή

«ακροβατική» άρια του Τόνιο  «Ω, φίλοι μου, τι μέρα γιορτής!» που χαρακτηρίζεται ως «Το Έβερεστ της λυρικής τέχνης», με τα εννιά διαδοχικά ψηλά ντο της, από τη γαλική όπερα του Γκαετάνο Ντονιζέτι «Η κόρη του συντάγματος», που ο τενόρος έφερε επιτυχώς εις πέρας ξεσηκώνοντας το κοινό. Κατόπιν ο τεχνικός ξανάφερε το ψηλό κάθισμα και ο Περουβιανός βγήκε πια με την κιθάρα του, όπως το συνηθίζει στα ανκόρ των συναυλιών του, και κάθισε για να μας πει τρία τραγούδια: το μεξικάνικο «Bésame mucho» («Φίλα με πολύ»), το περουβιανό -της πατρίδας του- «La flor de la canela» («Το λουλούδι της κανέλας») και το, επίσης μεξικάνικο, «Cucurucucù paloma» («Κουκουρουκουκού περιστέρι»). Αλλά δεν ήταν αρκετά: για φινάλε, «Nessun dorma» («Κανείς δεν κοιμάται»), άρια του Κάλαφ από την «Τουραντότ» του Τζάκομο Πουτσίνι με το κοινό να σπάει τα χέρια του. Η βραδιά ξεκίνησε «ιταλικά», με «Καπουλέτους και Μοντέγους» του Μπελίνι:  εισαγωγή από την όπερα του Βιντσέντσο Μπελίνι από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων που έπαιξε σαν... μπάντα του 

 

Δήμου, με αρχιμουσικό τον Αντονίνο Φολιάνι, μαέστρο που συνόδευσε τον Χουάν Ντιέγκο Φλόρες στην Ελλάδα, και άρια του Τεμπάλντο «O, di Capellio generosi amici… L’ amo tanto, e m’ è sì cara», στη συνέχεια, από τον «Ντον Πασκουάλε» του Γκαετάνο Ντονιζέτι, εισαγωγή και άρια του Νεμορίνο «Ένα κρυφό δάκρυ», «Λουτσία ντι Λαμερμούρ», του Ντονιζέτι και πάλι, και άρια του Εντγκάρντο  «Τάφοι των προγόνων μου... Σύντομα θα βρω καταφύγιο» και «Τραβιάτα» του κορυφαίου Τζουζέπε Βέρντι, το πρελούδιο στην 1η πράξη -ο ήχος της ορχήστρας έκτοτε βελτιώθηκε- και άρια και 

καμπαλέτα του Αλφρέντο «Των φλεγόμενων πνευμάτων μου... Ω, οι τύψεις μου» με την οποία έκλεισε το πρώτο μέρος. Το δεύτερο άνοιξε με δύο ισπανικές  θαρθουέλες: «Ο τελευταίος ρομαντικός των Ραβεριάνο Σουτίγιο και Χουάν Βερτ και η ρομάντσα του Ενρίκε «Ωραία ερωτευμένη» και «Η χαρά του τάγματος» του Χοσέ Σεράνο και το τραγούδι του Ταχούνια «Στον ίδιο τον βασιλιά του Μαυριτανού». Ύστερα ήρθε το υπέροχο «Ρομέο και Ιουλιέτα του Γάλου Σαρλ Γκουνό: ιντερμέδιο και άρια του Ρομέο «Η αγάπη… Α, ανάτειλε ήλιε» -η καλύτερη έως τότε στιγμή του Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Ακολούθησε, στο ίδιο κλίμα, το «Μάταια αγαπημένη μου», τραγούδι του Μιλιό από τον «Βασιλιά του Ις» του Γάλου Εντουάρ Λαλό. Στη συνέχεια, ο Περουβιανός μπήκε σε... 

«(αρχαιο)ελληνικά χωράφια»: «Στο βουνό Ίδα», άρια του Πάρι από την «Ωραία Ελένη», την, α λα γαλικά, οπερέτα του Ζακ Οφενμπάχ βγάζοντας από την τσέπη του και παίζοντας με ένα κόκκινο μήλο  

-το μήλο που διστάζει σε ποια από τις τρεις θεές θα δώσει ως την ομορφότερη. Το επιλεγμένο για να κατακτήσει το κοινό, μελωδικό, πιασάρικο πρόγραμμα έκλεισε και πάλι ιταλικά: με ένα υπέροχο «Τι κρύο χεράκι», άρια του Ροντόλφο από την «Μποέμ» του Τζάκομο Πουτσίνι. Και το χειροκρότημα πήγε σύννεφο για να ακολουθήσουν τα πέντε ανκόρ. Ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες, με μία απολύτως υγιή φωνή, τραγουδώντας από τη σκηνή, πίσω από το πατάρι της ορχήστρας, πράγμα που επέλεξε για να ακούγεται η φωνή του καλά στην πάνω ζώνη, έδωσε τον καλύτερο εαυτό του με ένα πλούσιο πρόγραμμα. Αν η ορχήστρα ήταν αντάξιά του, η βραδιά θα απογειωνόταν.

(Το πρόγραμμα της παράστασης ήταν μία δωρεάν, μεγάλου μεγέθους κάρτα με προσεκτικά γραμμένο το πρόγραμμα της βραδιάς)

Ωδείο Ηρώδη του Αττικού, «Pure» - «Artinfo, 21 Σεπτεμβρίου 2025. 

Συγκολλημένα θραύσματα - αγγείο γοητευτικό

 

Το Τέταρτο Κουδούνι /Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 259

 

Η αρχή -ή, μάλλον, ένας σταθμός στην αναζήτηση που ’χει ξεκινήσει από πολύ παλιά και ποτέ δε σταμάτησε- έγινε το 2022: όταν στην Φιλαδέλφεια της Αιγύπτου, σε ανασκαφές, βρέθηκε ένας πάπυρος με αποσπάσματα απ’ τις χαμένες τραγωδίες του Ευριπίδη «Πολύιδος» και «Ινώ». Μ’ αφορμή την ανακάλυψη αυτή ο σκηνοθέτης -αλλά και αρχαιολόγος- Ευθύμης Θέου έσκυψε μ’ ενδιαφέρον στα -πέραν των 19 δραμάτων του Ευριπίδη που ’χουν σωθεί στην πλήρη μορφή τους- περίπου 1000 σωζόμενα αποσπάσματα έργων του που κάποια μας είναι γνωστά,  κάποια -τα περισσότερα- άγνωστα: 

σκηνές, στίχοι, ακόμα και λέξεις που ανακαλύφθηκαν σε παπύρους, κάποτε κι ανάμεσα σ’ άλλα κείμενα. Έκανε δραματουργική επεξεργασία ενός μέρους τους μαζί με τον Κυριάκο Καρσερά -ο οποίος υπογράφει και τη μεταγραφή των αποσπασμάτων- δημιουργώντας ένα καινούργιο κείμενο με δημιουργική συγκόλληση «θραυσμάτων». Και, σκηνοθετικά, κατέληξε, με δραματολόγο την Εύα Σαραγά, σε μια ιδιαίτερη παράσταση: πέντε αρχαιολόγοι φτάνουν με τα εργαλεία τους -σκαλιδάκια, πινελάκια, κόσκινα, τριγωνάκια...- σ’ ένα χώρο ανασκαφής νωρίς το πρωί και δουλεύουν, μ’ ένα διάλειμμα για να φάνε κάτι, έως τις 2 που ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά και τους καίει. Δουλεύουν αλλά τα ευρήματά τους δεν είναι συνηθισμένα. Από τα σκάμματα ανασύρουν χαμένα αποσπάσματα του Ευριπίδη αλλά και ονόματα αρχαίων θεατρίνων, πληροφορίες για τη ζωή τους, από παραστάσεις αρχαίες, ακόμα και στοιχεία απ’ τα αρχαία θέατρα όπου παίχτηκε η παράσταση με τον τίτλο «Θραύσματα: Ευριπίδης» -παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με το σωματείο «Διάζωμα» που αναζητά πόρους για την ανάδειξη και αποκατάσταση ξεχασμένων αρχαίων θεάτρων. Η παράσταση, που είδα στην αυλή του «Σχολείου της Αθήνας Ειρήνη Παπά», όπου παρουσιάστηκε εκτάκτως κλείνοντας τον κύκλο της και που παιζόταν με το φως της μέρας, όπως στην 

αρχαιότητα, σε άγνωστά μας εν πολλοίς αρχαία θέατρα, δεύτερη του Κύκλου «Γνωριμία με Άγνωστα Αρχαία Θέατρα της Ελλάδας», στο «Σχολείον» σίγουρα έχανε, μακριά απ’ τα ξεχασμένα αρχαία θέατρα για τα οποία προοριζόταν. Αλλά εμπλουτισμένη με τις μουσικές του Κορνήλιου Σελαμσή, με τη διαμόρφωση του σκηνικού απ’ τον Λουκά Μπάκα, τα κοστούμια του Παύλου Θανόπουλου, την κίνηση της Νικολέτας Ξεναρίου αλλά, κυρίως, εμπλουτισμένη, με το χιούμορ που φαίνεται να διαθέτει ο Ευθύμης Θέος απέφευγε τη σοβαροφάνεια κι, ανάλαφρη, μας έτερψε. Οι ηθοποιοί του -Γιώργος Κριθάρας, Ηλέκτρα Νικολούζου, Κατερίνα Παπανδρέου -κύριος φορέας του χιούμορ-, Γιώργος Σύρμας κι ο ίδιος ο Ευθύμης Θέου συνέβαλαν αποφασιστικά στο ευφρόσυνο αποτέλεσμα. Τα θραύσματα του Ευριπίδη, που προέκυψαν απ’ την ιδιότυπη «ανασκαφή», τελικά, συγκολλήθηκαν σ’ ένα γοητευτικό «αγγείο».

Στο Φτερό / Ένας ευπρόσδεκτος ξένος

 

«ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας» (Όμηρος) των Ελένης Μολέσκη, Μιχαήλ Μαρμαρινού / Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός.

 

Η αγριεμένη θάλασσα ξεβράζει, μετά από το ναυάγιο του πλοίου του, τον Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων -πιθανολογείται πως είναι η σημερινή Κέρκυρα-, στις εκβολές ενός ποταμιού. Ταλαιπωρημένος από τον δεκάχρονο Τρωικό Πόλεμο και από τις επίσης δεκάχρονες περιπέτειές του στο 

ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη του, θαλασσοπνιγμένος, θεόγυμνος, ολομόναχος -όλοι οι σύντροφοί του έχουν χαθεί-, αποκαμωμένος, παραδίνεται στον ύπνο, κρυμμένος σε κάτι θάμνους. Η νεαρή Ναυσικά, κόρη του βασιλιά 

του νησιού Αλκίνοου, με δούλες και συντρόφισσές της, φτάνουν εκεί πλάι να πλύνουν ρούχα και, περιμένοντάς τα να στεγνώσουν, παίζουν με ένα τόπι. Θα ξυπνήσουν τον Οδυσσέα. θα τον αντικρίσουν γυμνό και θα σκορπίσουν τρομαγμένες. Εκτός της Ναυσικάς που θα καλωσορίσει τον ξένο -ο οποίος δεν ομολογεί ποιος είναι. Θα τον λούσουν, θα τον ντύσουν και θα τον πάρουν στο παλάτι. Εκεί ο Αλκίνοος, η 

γυναίκα του Αρήτη και οι άρχοντες του κύκλου τους θα τον υποδεχθούν θερμά και θα τον φιλοξενήσουν με αγάπη κι ας είναι ένας «ανώνυμος ξένος». Ενώ ετοιμάζουν το πλοίο που θα τον γυρίσει στην πατρίδα του, θα οργανώσουν αγώνες με διάφορα αθλήματα, αγώνες στους οποίους θα συμμετάσχει, θα παραθέσουν συμπόσιο προς τιμή του και θα τον ψυχαγωγήσουν με τον αοιδό Δημόδοκο που τραγουδάει τα πάθη του Τρωικού Πολέμου. Όταν ο Οδυσσέας, 

ακούγοντάς τα, αναμιμνησκόμενος οικείων κακών, αναλύεται σε λυγμούς, καταλαβαίνουν ποιος είναι. Θα του ζητήσουν να τους διηγηθεί τα της άλωσης της Τροίας και εκείνος θα το κάνει. Και το έπος θα διατρέξει, μέσω της αφήγησής του, όλα τα συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν. Δεν είναι η πρώτη φορά που δραματοποιείται η «Οδύσσεια» του Ομήρου(;). Αλλά ο Μιχαήλ Μαρμαρινός με την Ελένη Μολέσκη εντόπισαν και επεξεργάστηκαν με σύνεση 

και γούστο τις τρεις αυτές ραψωδίες ζ, η και θ της Φαιακιάδας, όπως αποκαλείται η συγκεκριμένη ενότητα του έπους, στη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, μετάφραση υψηλής ποίησης αλλά και άμεσης απεύθυνσης, επιδέξια

και δημιουργικά μπλέκοντας στίχους από την «Ιλιάδα», επίσης του Ομήρου, και, επίσης, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη, την «Αινειάδα» του Βιργίλιου, σε μετάφραση Θεόδωρου Παπαγγελή και από το «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» του 

Κόιντου του Σμυρναίου, σε μετάφραση Γιάννη Δούκα. Η επιλογή καίρια για τις στιγμές που ζούμε: τα δεινά του -όποιου- πολέμου είναι ωσεί παρόντα αλλά και η παρουσία, η υποδοχή, η φιλοξενία, το αγκάλιασμα του -ακόμα και ανώνυμου- ξένου, του βασανισμένου πρόσφυγα από τους Φαίακες αντιστικτικά δείχνουν την απόσταση από το είδος του «καλωσορίσματος» 

που επιφυλάσσουμε εμείς, σήμερα, στον πρόσφυγα, στον μετανάστη, στον «ξένο»... Πέραν της επιλογής των τριών ραψωδιών του ομηρικού έπους και του πνεύματος της επιλογής του ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθέτησε την 

παράσταση «ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας», ως μία παράσταση καταπληκτικών ρυθμών, πολύ γρήγορων αλλά που ανασαίνουν από γεμάτες παύσεις, έστω και με κάποιες μικρές «κοιλιές», εξαιρετικής αισθητικής και αληθινής συγκίνησης -πράγμα σπάνιο για το σκηνοθέτη που, συνήθως, σκηνοθετεί εγκεφαλικά-, 

καθώς  το στιλιζάρισμα το οποίο είναι το βασικό γνώρισμα των παραστάσεών του, υποχώρησε. Και με το λόγο να προβάλει ανάγλυφος σε ένα αποτέλεσμα ποιητικό και τελετουργικό μετασχηματίζοντας την αφήγηση σε θέατρο. Εικόνες πανέμορφες, οι φίλες της Ναυσικάς και οι φαίακες  

άρχοντες ως Χορός αρχαίου δράματος δυναμικά, έξοχα χορογραφημένος από την Ιταλίδα Gloria Dorliguzzo, η σκηνογραφία του Γιώργου Σαπουντζή -οι καλαμιές, οι «γούρνες» με το νερό, το μακρύ, λιτό, λευκό τραπέζι-, τα ανάλαφρα κοστούμια, με το μαύρο χρώμα να κυριαρχεί, σε 

σχεδιασμό Ελευθερίας Αράπογλου, η καίρια μουσική σύνθεση του Άκη Σκορδή -παιγμένη επί σκηνής από τρία βιολοντσέλα (Εύη Καζαντζή, Άλμπα Λυμτσιούλη, Αλίκη Μάρδα), οι συναρπαστικοί φωτισμοί 

σχεδιασμένοι από την Ελευθερία Ντεκώ, η οθόνη όπου προβάλλονταν, ενδιάμεσα, στίχοι της «Οδύσσειας» -όλα- είχαν εναρμονιστεί με τη σκηνοθετική γραμμή που την ανέδειξαν. Όπως και οι ηθοποιοί: Κλέλια Ανδριολάτου (δροσερή Ναυσικά), Γαλάτεια Αγγέλη, Ερατώ Μαρία Μανδαλενάκη, Χριστίνα Μπακοστάθη, Στέλλα Παπανικολάου, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Κλειώ Δανάη Οθωναίου, Έλενα Τοπαλίδου (μυστηριακή Αρήτη τυλιγμένη στα κόκκινα νήματα που κλώθει), Χρήστος Παπαδημητρίου (Αλκίνοος  

με ισχυρή προσωπικότητα), Γιάννης Χαρίσης, Φωτεινή Τιμοθέου, Νίκος Καπέλιος, Γιάννης Βάρσος, Νικόλας Γραμματικόπουλος, Νεκτάριος Θεοδώρου, Κωστής Καπελλίδης, Νίκος Κουκάς, Τίτος Μακρυγιάννης, Γιάννης Τομάζος, πέραν τον ατομικών επιδόσεων, δέθηκαν -και με συνεκφωνήσεις- σε ένα ομοιογενές και αποτελεσματικότατο σύνολο -σαν μία 

γροθιά σφιχτή. Η σοπράνο Λένια Ζαφειροπούλου, με τη θαυμάσια μάσκα της Μάρθας Φωκά, με το ποδήρες γκρίζο κοστούμι της, σαν τυλιγμένη σε ένα πέπλο, με κίνηση αργή και μεγαλόπρεπη, έπαιξε και τραγούδησε υπέροχα (μουσική διδασκαλία Παναγιώτη Μπάρλα) τον τυφλό αοιδό Δημόδοκο ως φιγούρα από άλλο κόσμο, κυριαρχική. Αλλά βέβαια η 

παράσταση ήταν πρώτα του Χάρη Φραγκούλη: παρουσία, μέγεθος, κύρος, αποσκορακισμός κάθε μανιερισμού, άρτια τεχνική, έλεγχος της φωνής -ήταν ο 

Οδυσσέας      στους ώμους του οποίου στηρίχτηκε ολόκληρη η παράσταση. Ο καλύτερός του ρόλος που θα τον ακολουθεί: ερμηνεία-σταθμός. Ένα παραστασιακό επίτευγμα που θα έπρεπε να κρατηθεί στο ρεπερτόριο του ΚΘΒΕ και του ΘΟΚ. Είναι κρίμα να έχει εξαντληθεί σε 15 παραστάσεις (Φωτογραφίες: Mike Rafail (That Long Black Cloud)).

(Ένας εξαίρετος, σχολαστικά προσεγμένος στις λεπτομέρειες, ογκώδης, δίγλωσσος -ελληνικά και αγγλικά-, σπάνιας αισθητικής τόμος (επιλογή κειμένων-επιμέλεια ύλης Μιχαήλ Μαρμαρινός, Ελένη Μολέσκη), με μία ποικιλία σχετικών κειμένων, από Τζορτζ Τόμσον έως Δημήτρη Μαρωνίτη και Κωστή Παπαγιώργη, συνοδεύει, ως πρόγραμμά της, την παράσταση. Συγχαρητήρια σε όσους δούλεψαν για αυτόν. Η μετάφραση της «Οδύσσειας» από τον Δημήτρη Μαρωνίτη έχει 

εκδοθεί από το Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη -2009, η μετάφρασή του της «Ιλιάδας» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Άγρα» -2012 και η μετάφραση του Θεόδωρου Παπαγγελή της «Αινειάδας» από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης -2018, ενώ ο πρώτος τόμος του «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» από «ομάδα μεταφραστών» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Κάκτος» -2013).

Κηποθέατρο Παπάγου, Φεστιβάλ Δήμου Παπάγου-Χολαργού, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος-Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, 14 Σεπτεμβρίου 2025.