Στο Φτερό / Συναυλία με διπλή έκπληξη ή Αξεπέραστο μαλερικό Αντατζιέτο

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: συναυλία «Απόηχοι Πολέμου: Μάλερ και Κόρνγκολντ. 80 Χρόνια από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Μουσική διεύθυνση: Τζον Γουόρνερ. Σολίστ: Ρόμαν Σίμοβιτς, βιολί.

 

Είμαι σίγουρος πως η Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών -αν και η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σχεδόν πάντα τη γεμίζει τα τελευταία χρόνια-, αυτή τη φορά, γέμισε για το δημοφιλές Αντατζιέτο της Πέμπτης του Μάλερ -πόσο μάλλον όταν είναι τόσο πρόσφατος ο θάνατος του Μπγιορν Αντρέισεν, του Τάτζιο της βασισμένης στην ομότιτλη νουβέλα του Τόμας Μαν, συγκλονιστικής ταινίας του Λουκίνο Βισκόντι «Θάνατος στη Βενετία», της άρρηκτα δεμένης με τη μουσική του Γκούσταφ Μάλερ, ταινίας η οποία κατέστρεψε τη ζωή του πανέμορφου έφηβου, τότε (1971), Αντρέισεν.  

Θάνατος που ανασκάλεψε τις μνήμες για το Αντατζιέτο, χαλί στις μεθυστικές εικόνες της φωτογραφίας του Πασκουαλίνο ντε Σάντις στην ταινία. Η Πέμπτη Συμφωνία του Μάλερ, όμως, δεν είναι μόνο το Αντατζιέτο της -η εκτέλεση της κρατάει πάνω από μία ώρα και δέκα λεπτά. Μία μουσική μαγαλόπνοη -ή μεγαλομανής, αν προτιμάτε-, ανομοιογενής, μακροσκελής, που, σε ένα γοητευτικό συνδυασμό, όμως, από τον χαμηλότονο λυρισμό εκτινάσσεται σε εκρήξεις πάθους, ενώ δεν της λείπουν οι κοιλιές. Αλλά, εντούτοις, ενθουσίασε 

το κοινό που καταχειροκρότησε την ορχήστρα και τον καλεσμένο 31χρονο βρετανό αρχιμουσικό Τζον Γουόρνερ. Μικρόσωμος, με εφηβική όψη, με χέρια σταθερά, με μικρές, καθόλου «χορευτικές» κινήσεις, εξαιρετικά συγκρατημένος αλλά ικανός να εξωτερικεύσει την εσωτερική εκφραστικότητά του και να τη διοχετεύσει στην ορχήστρα, ο Γουόρνερ κατηύθυνε, κατά τη γνώμη μου, την, σε καλή στιγμή της, ΚΟΑ σε μία δυνατή και συγκινητική ερμηνεία, με αποκορύφωμα το Αντατζιέτο που ήχησε σαν απαλό, δροσερό, φθινοπωρινό, μελαγχολικό αεράκι. Αυτή ήταν η δεύτερη έκπληξη της βραδιάς. Η πρώτη ήταν ο σολίστας: ο βιολονίστας Ρόμαν Σίμοβιτς που άνοιξε τη βραδιά. Γεννημένος στην 

Σοβιετική Ένωση, με ρίζες στην Σερβία και το Μαυροβούνιο, μεγαλωμένος στην Ουκρανία και εγκαταστημένος στο Ενωμένο Βασίλειο, ο Σίμοβιτς ερμήνευσε το Κοντσέρτο για βιολί (1945-1946, πρώτη εκτέλεση 1947) του γεννημένου στην Μοραβία (Τσεχία) της Αυστροουγγαρίας αλλά εγκαταστημένου στις ΗΠΑ, «ειδικευμένου» στις μουσικές επενδύσεις χολιγουντιανών ταινιών και μάλιστα βραβευμένου με Όσκαρ Έριχ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ που οι εκτός Χόλιγουντ μουσικές του εκτιμήθηκαν μετά το θάνατό του. Έργο σε μεταρομαντικό ύφος, το Κοντσέρτο, με πλούσια μελωδικότητα και με πλαστικότητα, με δάνεια από τις κινηματογραφικές μουσικές του συνθέτη, ερμηνεύτηκε χαλαρά αλλά με δύναμη, εκφραστικότητα και δεξιοτεχνικά από τον, περιστοιχισμένο από μία πολύ καλή ορχήστρα, κάτω από τη διεύθυνση του  

Τζον Γουόρνερ, Ρόμαν Σίμοβιτς. Ο οποίος απλόχερα μας χάρισε δύο ανκόρ -και τα δύο του Βέλγου Εζέν Ιζαΐ: «Εμμονή - Πρελούδιο» πρώτο μέρος της Σονάτας για σόλο βιολί, έργο 27, αρ. 2 (1923) και Σονάτα για σόλο βιολί, έργο 27, αρ. 3. (1923) - εξαιρετικά ερμηνευμένη, η οποία ενθουσίασε το κοινό. Μία βραδιά που με γέμισε.   

(Ενημερωτικό όπως πάντα, χωρίς φλυαρίες το, δωρεάν, πολύπτυχο έντυπο πρόγραμμα-αφίσα της συναυλίας -υπεύθυνη έκδοσης Αλίκη Φιδετζή, σύνταξη κειμένων Τίτος Γουβέλης).

Υ.Γ. Αξιέπαινη έως και πολύτιμη θα έλεγα η πρωτοβουλία της ΚΟΑ, από πέρσι, να τοποθετήσει δύο μεγάλες οθόνες εκατέρωθεν της σκηνής, ώστε να προβάλλονται σε γκρο πλάνα λεπτομέρειες της συναυλίας -ο μαέστρος, ο σολίστας, όργανα ή ομάδες οργάνων, τη στιγμή που παίζουν...-, κατά τη διάρκειά της, βιντεοσκοπούμενες, από διακριτικές κάμερες, ταυτόχρονα και όχι τυχαία αλλά μελετημένα και προφανώς κατόπιν πρόβας με τους εικονολήπτες. Ακόμη πιο επαινετέα η πρωτοβουλία, πριν από τη συναυλία και στο διάλειμμα, να προβάλλεται για το, στην πλειονότητά του, απαίδευτο κοινό, 

ευγενικό κείμενο-υπόμνηση να μη χειροκροτεί στο τέλος κάθε μέρους του κομματιού που παίζεται αλλά μόνο στο τέλος του. Και όμως! Στη συγκεκριμένη συναυλία, στο τέλος του πρώτου μέρους του Κοντσέρτου, χειροκρότησαν! (Στη συνέχεια συμμορφώθηκαν). Ασυγκράτητος ενθουσιασμός; Δεν διάβασαν την υπόμνηση; Αδιαφορία; Η πληγή αυτή που τη βλέπω να ανοίγει εδώ και 57 χρόνια αφότου παρακολουθώ συναυλίες -και όχι μόνον της ΚΟΑ- παραμένει ακόμα ανεπούλωτη...

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών / Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης», Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, 31 Οκτωβρίου 2025.
  
(Τη συναυλία παρακολούθησα με πρόσκληση απευθείας της ΚΟΑ).

Και οι τρεις (φωνές) ήταν υπέροχες

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 264

Τρεις σπουδαίες γυναικείες φωνές συγκέντρωσε/μετακάλεσε η Εθνική Λυρική Σκηνή για την «Τζοκόντα» της που παρουσιάζει τις μέρες αυτές: την ιταλίδα σοπράνο Άννα Πιρότσι -τι φωνάρα!- για τον επώνυμο ρόλο, τη ροσίδα μέτζο Αλίσα Κολόσοβα για το ρόλο της Λάουρα, τη γεωργιανή μέτζο Ανίτα Ρατσβελισβίλι -τι καταπληκτικές χαμηλές νότες κοντράλτο!- για το ρόλο της Τσέκα (Τυφλής), ήδη γνωστές μας από πρόσφατες παλαιότερες συμμετοχές τους σε παραστάσεις της Λυρικής. Με τους άλλους καλούς καλλιτέχνες της διανομής και με τη συνοδεία της -σε πολύ καλή φόρμα- Ορχήστρας της ΕΛΣ, κάτω από την μπαγκέτα του ιταλού αρχιμουσικού Φαμπρίτσιο Βεντούρα θαυματούργησαν. Η μια καλύτερη απ’ την άλλη! Δικαίως παίρνουν το χειροκρότημα που τους αξίζει (Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος).

Κλείνουμε τα δεκατέσσερα!

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 263 

 

Ήταν 22 Οκτωβρίου 2011. Όταν το ιστολόγιο totetartokoudouni.blogspot.com άνοιξε τις φτερούγες του, με την αμέριστη τεχνική υποστήριξη του LjA, η οποία συνεχίζεται. Ως μετεξέλιξη της εβδομαδιαίας στήλης -κάθε Πέμπτη- «Το Τέταρτο Κουδούνι» που ’χε ξεκινήσει στα «Νέα» το 1999. Σήμερα συμπληρώνονται 14 χρόνια -γενέθλια! Όσους το στήριξαν και το στηρίζουν τους ευχαριστώ θερμά. Χωρίς αυτούς δε θα υπήρχε.

Ένας Αμερικάνος «Νανάκης» Αρτό

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 262
  

Εδώ και αρκετά -δεκαεπτά- χρόνια η σκηνοθέτρια Ιόλη Ανδρεάδη, στο διδακτορικό της αρχικά- κι ο κοινωνιολόγος Άρης Ασπρούλης, κατόπιν, μαζί της, ασχολούνται με το γάλο, μ’ ελληνικές ρίζες στην Σμύρνη, ηθοποιό, σκηνοθέτη, ποιητή και θεωρητικό του θεάτρου, του κύκλου των σουρεαλιστών, απ’ τον οποίο, τελικά, αποβλήθηκε, Αντονέν Αρτό, επινοητή και δημιουργό του «Θεάτρου της Σκληρότητας» που επηρέασε κι έβαλε τη σφραγίδα του στην ιστορία του θεάτρου. Το βασανισμένο άνθρωπο του θεάτρου, θύμα του όπιου και με ψυχολογικά προβλήματα, που πέρασε πολλά απ’ τα 52 χρόνια της σύντομης ζωής του σε ψυχιατρεία, όπου και βρέθηκε νεκρός το 1948, αφού υπέστη όλες τις «θεραπείες» της εποχής του. Καρπός της ενασχόλησης και της έρευνάς τους ήταν τέσσερα θεατρικά έργα -«Αρτώ / Βαν Γκογκ», «Οικογένεια Τσέντσι» (2015) -απ’ το θεατρικό του ίδιου του Αρτό-, «Κόκκαλο» (2022) και «Genica. Ο πύργος του αίματός μου» (1925) -επίσης από θεατρικό του Αρτό-, που όλα τα ’χει σκηνοθετήσει η Ιόλη Ανδρεάδη. Το πρώτο και τα δυο τελευταία παρουσιάστηκαν τώρα, εν είδει τριλογίας, στην Δεύτερη Σκηνή του θεάτρου «Σημείου». Και για το «Αρτώ / Βαν Γκογκ», ένα μονόλογο εμπνευσμένο απ’   το κείμενο του Αρτό «Βαν Γκογκ, ο αυτόχειρας της κοινωνίας», το οποίο παρουσιάζεται ως. δήθεν. διάλεξή του, με τον ίδιο τίτλο, στο Παρίσι, το 1947, ενώπιον μεγάλου κοινού. Μια διάλεξη όπου ο «καταραμένος» καλλιτέχνης παραλληλίζει τον εαυτό του με το ζωγράφο και την κοινωνία του με την κοινωνία που έσπρωξε τον Βαν Γκογκ στην τρέλα και στην αυτοκτονία. Για το ρόλο, στο «Αρτώ / Βαν Γκογκ» η Ιόλη Ανδρεάδη κι ο Άρης Ασπρούλης, μετακάλεσαν τον αμερικανό ηθοποιό Τζιν Τζιλέτ. Έναν εξαίρετο ηθοποιό -που έστω και αν τα αγγλικά σου δεν ήταν καλά κι οι ελληνικοί υπότιτλοι έπασχαν από έλλειψη φωτεινότητας ώστε να ’ναι σχεδόν αόρατοι- σε μαγνήτιζε. Με το στέρεο, γειωμένο παίξιμό του, την κίνησή του, τα εκφραστικότατα αλλά καθόλου φλύαρα χέρια του και την καθόλου επιδεικτική ερμηνεία του που άγγιζε τη βασανισμένη προσωπικότητα του Αντονέν Αρτό, του Νανάκη όπως τον φώναζε -μια συγκινητική ανάμνηση- η Σμυρνιά γιαγιά του. Την παράσταση ακολουθούσαν οι άλλες δυο: το «Κόκκαλο», με τον εξίσου καλό ηθοποιό Γεράσιμο Γεννατά και το «Genica. Ο πύργος του αίματός μου» -μ’ επίκεντρο τη ρουμάνικης προέλευσης αλλά με ρίζες ελληνικές κι αλβανικές, πρωταγωνίστρια του γαλικού βωβού σινεμά Γενίκα (Ζενικά) Αθανασίου, μεγάλο, καθοριστικό έρωτα του Αρτό-, με τους δυο άντρες ηθοποιούς και την Βανέσα Αδαμοπούλου, ενώ και στις δυο τελευταίες αποφασιστική ήταν η συμβολή του Γιώργου Παλαμιώτη με τις μουσικές του που εκτελούσε ζωντανά. 

Στο Φτερό: Αποκάλυψη τώρα!

 

«Flora Mirabilis» του Σπυρίδωνος Σαμάρα (Αποκατάσταση ενορχήστρωσης - έκδοση: Γιάννης Σαμπροβαλάκης - Κέντρο Ελληνικής Μουσικής). Λιμπρέτο: Φερντινάντο Φοντάνα. Συναυλιακή παρουσίαση. Ορχήστρα Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Μουσική διεύθυνση: Κωνσταντίνος Τερζάκης. Σολίστ: Γιάννης Γιαννίσης, μπασοβαρύτονος, Βασιλική Καραγιάννη, σοπράνο, Διονύσης Σούρμπης, βαρύτονος, Γιάννης Χριστόπουλος, τενόρος. 

Στην Σουιδία του 15ου αιώνα, ο Πρίγκιπας Κριστιάνο του Έρενμπρο έχει αναθρέψει ένα ορφανό αγόρι, τον Βάλντο, που, ενήλικας πια, πολεμάει στο μέτωπο και μία κόρη, την Λίντια, που ο Κριστιάνο ονειρεύεται να παντρέψει με τον Βάλντο, παιδικό της φίλο άλλωστε. Αλλά εκείνη αρνείται τον έρωτα και 

το γάμο, είναι μάλιστα ήδη χρεωμένη με την αυτοκτονία, λόγω της απόρριψής του από την Λίντια, του Βιλφρίντο, γιου του Κόμη του Αντελφιόρ, αυτοκτονία που οδήγησε στη διάλυση των φιλικών σχέσεων του με τον Πρίγκιπα. Όταν ο Βάλντο γυρίζει από τον πόλεμο και ζητάει από την Λίντια να τον παντρευτεί, εκείνη του απαντάει ότι αυτό θα γίνει μόνον αν ο χιονισμένος κάμπος ανθίσει. Ο Κόμης, που επιθυμεί να εκδικηθεί την Λίντια για το θάνατο του γιου του, εμφανίζεται, δήθεν, για να βοηθήσει τον Βάλντο, δίνοντας 

του ένα μαγικό κλωνάρι τριανταφυλλιάς που ό,τι αγγίξει ανθίζει. Όπως και συμβαίνει: ο παγωμένος κάμπος ανθίζει. Η Λίντια ερωτεύεται τον Βάλντο, ανταλλάσσουν όρκους αγάπης αλλά ο Κόμης, πίσω από την κίνησή του, είχε σχέδιο και τους έχει καταραστεί: με την καμπάνα του εσπερινού ο έρωτας του  

Βάλντο παγώνει. Η Λίντια, απελπισμένη, τρελαίνεται και πιστεύει πως είναι γριά: η κατάρα του Κόμη. Ο οποίος, όμως, κατόπιν, μετανοεί. Παίρνει πίσω την κατάρα και, μαζί με τον Πρίγκιπα, προσεύχονται παρακαλώντας την ψυχή του Βιλφρίντο να κάνει να ανθίσει η μαραμένη, από τον πόνο του, τριανταφυλλιά που ο πατέρας του είχε φυτέψει στον τάφο του και που θα άνθιζε μόνον αν η Λίντια ένοιωθε το βάσανο του ανεκπλήρωτου έρωτα. Η προσευχή εισακούεται, η Λίντια που το ένοιωσε, πια, βρίσκει

τα λογικά της και σμίγει με τον Βάλντο που της εξομολογείται και πάλι τον έρωτά του. Είναι η -χρονολογικά δεύτερη (1886) -ιταλόφωνη, όπως όλες οι όπερές του- όπερα -«θρύλο» τη χαρακτηρίζει- του ιταλοθρεμμένου Σπυρίδωνος Φιλίσκου Σαμάρα «Flora Mirabilis» («Η θαυμαστή Ανθώ», κατά την παλαιά μετάφραση του Νικολάου Ποριώτη) σε λιμπρέτο, λυρικό και συμβολικό, του Ιταλού Φερντινάντο Φοντάνα  Μία όπερα που η παρτιτούρα της χάθηκε κατά τους βομβαρδισμούς του Μιλάνου από τις συμμαχικές δυνάμεις, το 1943, και που σώθηκαν μόνο ελάχιστα αποσπάσματά της αλλά και η έκδοση της αναγωγής της για φωνές και πιάνο. Προ δεκαετίας, όμως, ανακαλύφθηκε σημαντικό μέρος του μουσικού υλικού της ορχήστρας. Το συνολικό υλικό παραδόθηκε στο πολύτιμο Κέντρο Ελληνικής

Μουσικής και, μέσω αυτού, ο κλαρινετίστας, μουσικολόγος, καθηγητής και συνθέτης Γιάννης Σαμπροβαλάκης ανέλαβε την αποκατάσταση της ενορχήστρωσης της «Flora Mirabilis» και την επιμέλεια της έκδοσης του έργου. Το αποτέλεσμα παρουσιάστηκε συναυλιακά. Και μας αποκάλυψε ένα υπέροχο έργο, στην παράδοση του βερισμού που άνθιζε τότε, πλημμυρισμένο στις μελωδίες. Με μνήμες Μασκάνι και άλλων βεριστών   

τους οποίους, όμως, ο Σαμάρας καθόλου δεν μιμείται παραδίδοντας ένα έργο αυτόνομο. Η συμβολή του Γιάννη Σαμπροβαλάκη, μέσα από την εξαντλητική δουλειά που έχει κάνει, πιστός στο πνεύμα του Σαμάρα, είναι ανεκτίμητη. Η παρτιτούρα είχε την τύχη να βρεθεί στα χέρια του νεαρού αρχιμουσικού Κωνσταντίνου Τερζάκη που, από το πόντιουμ της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και με την άξια συμπαράσταση της Χορωδίας της ΕΛΣ, υπό τη διεύθυνση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου, το ανέδειξε με εξαιρετικό τρόπο: ήχος γεμάτος, ομοιογενής, γλυκόπιοτος, με, ίσως, κάποιες, 

λίγες, εντάσεις που κάλυπταν τις φωνές των σολίστ. Οι οποίοι έκαναν, κατά τις δυνάμεις τους έκαστος, το καλύτερο δυνατό: ο μπασοβαρύτονος Γιάννης Γιαννίσης -λίγο σκληρός-, η σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη -η καλύτερη-, ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης και ο τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος. Η συναυλία με κράτησε καθηλωμένο όπως και,γενικά, το κοινό: 

μία αποκάλυψη! Μπράβο στην Λυρική! Ελληνική Όπερα σημαίνει πρώτα ελληνικά -έστω και ιταλόφωνα...- έργα. Εύχομαι και ελπίζω, πρώτο, να βρεθεί ολόκληρη η παρτιτούρα της «Flora Mirabilis και, δεύτερο, να παρουσιαστεί σκηνικά από ένα σκηνοθέτη που να της αξίζει και να την αγκαλιάσει σκηνοθετικά, όπως ο Τερζάκης την αγκάλιασε μουσικά. Ιδιαίτερη μνεία, στη μετάφραση του Νικολάου Ποριώτη που χρησιμοποιήθηκε στους ελληνικούς υπότιτλους: η παλιά της (1938) γλώσσα ταίριαζε απόλυτα στο έργο (Φωτογραφίες: 1,2,3,4,5,6 Γιάννης Αντώνογλου, 7,8,9 Valeria Isaeva).  

(Εξαιρετικό, με πολλές πληροφορίες και ευκολοδιάβαστο το δίγλωσσο -ελληνικά και αγγλικά- έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια έκδοσης Σοφία Κομποτιάτη).

Εθνική Λυρική Σκηνή / Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», 27 Σεπτεμβρίου 2025.