Στο Φτερό / Ένας ευπρόσδεκτος ξένος

 

«ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας» (Όμηρος) των Ελένης Μολέσκη, Μιχαήλ Μαρμαρινού / Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός.

 

Η αγριεμένη θάλασσα ξεβράζει, μετά από το ναυάγιο του πλοίου του, τον Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων -πιθανολογείται πως είναι η σημερινή Κέρκυρα-, στις εκβολές ενός ποταμιού. Ταλαιπωρημένος από τον δεκάχρονο Τρωικό Πόλεμο και από τις επίσης δεκάχρονες περιπέτειές του στο 

ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη του, θαλασσοπνιγμένος, θεόγυμνος, ολομόναχος -όλοι οι σύντροφοί του έχουν χαθεί-, αποκαμωμένος, παραδίνεται στον ύπνο, κρυμμένος σε κάτι θάμνους. Η νεαρή Ναυσικά, κόρη του βασιλιά 

του νησιού Αλκίνοου, με δούλες και συντρόφισσές της, φτάνουν εκεί πλάι να πλύνουν ρούχα και, περιμένοντάς τα να στεγνώσουν, παίζουν με ένα τόπι. Θα ξυπνήσουν τον Οδυσσέα. θα τον αντικρίσουν γυμνό και θα σκορπίσουν τρομαγμένες. Εκτός της Ναυσικάς που θα καλωσορίσει τον ξένο -ο οποίος δεν ομολογεί ποιος είναι. Θα τον λούσουν, θα τον ντύσουν και θα τον πάρουν στο παλάτι. Εκεί ο Αλκίνοος, η 

γυναίκα του Αρήτη και οι άρχοντες του κύκλου τους θα τον υποδεχθούν θερμά και θα τον φιλοξενήσουν με αγάπη κι ας είναι ένας «ανώνυμος ξένος». Ενώ ετοιμάζουν το πλοίο που θα τον γυρίσει στην πατρίδα του, θα οργανώσουν αγώνες με διάφορα αθλήματα, αγώνες στους οποίους θα συμμετάσχει, θα παραθέσουν συμπόσιο προς τιμή του και θα τον ψυχαγωγήσουν με τον αοιδό Δημόδοκο που τραγουδάει τα πάθη του Τρωικού Πολέμου. Όταν ο Οδυσσέας, 

ακούγοντάς τα, αναμιμνησκόμενος οικείων κακών, αναλύεται σε λυγμούς, καταλαβαίνουν ποιος είναι. Θα του ζητήσουν να τους διηγηθεί τα της άλωσης της Τροίας και εκείνος θα το κάνει. Και το έπος θα διατρέξει, μέσω της αφήγησής του, όλα τα συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν. Δεν είναι η πρώτη φορά που δραματοποιείται η «Οδύσσεια» του Ομήρου(;). Αλλά ο Μιχαήλ Μαρμαρινός με την Ελένη Μολέσκη εντόπισαν και επεξεργάστηκαν με σύνεση 

και γούστο τις τρεις αυτές ραψωδίες ζ, η και θ της Φαιακιάδας, όπως αποκαλείται η συγκεκριμένη ενότητα του έπους, στη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, μετάφραση υψηλής ποίησης αλλά και άμεσης απεύθυνσης, επιδέξια

και δημιουργικά μπλέκοντας στίχους από την «Ιλιάδα», επίσης του Ομήρου, και, επίσης, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη, την «Αινειάδα» του Βιργίλιου, σε μετάφραση Θεόδωρου Παπαγγελή και από το «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» του 

Κόιντου του Σμυρναίου, σε μετάφραση Γιάννη Δούκα. Η επιλογή καίρια για τις στιγμές που ζούμε: τα δεινά του -όποιου- πολέμου είναι ωσεί παρόντα αλλά και η παρουσία, η υποδοχή, η φιλοξενία, το αγκάλιασμα του -ακόμα και ανώνυμου- ξένου, του βασανισμένου πρόσφυγα από τους Φαίακες αντιστικτικά δείχνουν την απόσταση από το είδος του «καλωσορίσματος» 

που επιφυλάσσουμε εμείς, σήμερα, στον πρόσφυγα, στον μετανάστη, στον «ξένο»... Πέραν της επιλογής των τριών ραψωδιών του ομηρικού έπους και του πνεύματος της επιλογής του ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθέτησε την 

παράσταση «ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας», ως μία παράσταση καταπληκτικών ρυθμών, πολύ γρήγορων αλλά που ανασαίνουν από γεμάτες παύσεις, έστω και με κάποιες μικρές «κοιλιές», εξαιρετικής αισθητικής και αληθινής συγκίνησης -πράγμα σπάνιο για το σκηνοθέτη που, συνήθως, σκηνοθετεί εγκεφαλικά-, 

καθώς  το στιλιζάρισμα το οποίο είναι το βασικό γνώρισμα των παραστάσεών του, υποχώρησε. Και με το λόγο να προβάλει ανάγλυφος σε ένα αποτέλεσμα ποιητικό και τελετουργικό μετασχηματίζοντας την αφήγηση σε θέατρο. Εικόνες πανέμορφες, οι φίλες της Ναυσικάς και οι φαίακες  

άρχοντες ως Χορός αρχαίου δράματος δυναμικά, έξοχα χορογραφημένος από την Ιταλίδα Gloria Dorliguzzo, η σκηνογραφία του Γιώργου Σαπουντζή -οι καλαμιές, οι «γούρνες» με το νερό, το μακρύ, λιτό, λευκό τραπέζι-, τα ανάλαφρα κοστούμια, με το μαύρο χρώμα να κυριαρχεί, σε 

σχεδιασμό Ελευθερίας Αράπογλου, η καίρια μουσική σύνθεση του Άκη Σκορδή -παιγμένη επί σκηνής από τρία βιολοντσέλα (Εύη Καζαντζή, Άλμπα Λυμτσιούλη, Αλίκη Μάρδα), οι συναρπαστικοί φωτισμοί 

σχεδιασμένοι από την Ελευθερία Ντεκώ, η οθόνη όπου προβάλλονταν, ενδιάμεσα, στίχοι της «Οδύσσειας» -όλα- είχαν εναρμονιστεί με τη σκηνοθετική γραμμή που την ανέδειξαν. Όπως και οι ηθοποιοί: Κλέλια Ανδριολάτου (δροσερή Ναυσικά), Γαλάτεια Αγγέλη, Ερατώ Μαρία Μανδαλενάκη, Χριστίνα Μπακοστάθη, Στέλλα Παπανικολάου, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Κλειώ Δανάη Οθωναίου, Έλενα Τοπαλίδου (μυστηριακή Αρήτη τυλιγμένη στα κόκκινα νήματα που κλώθει), Χρήστος Παπαδημητρίου (Αλκίνοος  

με ισχυρή προσωπικότητα), Γιάννης Χαρίσης, Φωτεινή Τιμοθέου, Νίκος Καπέλιος, Γιάννης Βάρσος, Νικόλας Γραμματικόπουλος, Νεκτάριος Θεοδώρου, Κωστής Καπελλίδης, Νίκος Κουκάς, Τίτος Μακρυγιάννης, Γιάννης Τομάζος, πέραν τον ατομικών επιδόσεων, δέθηκαν -και με συνεκφωνήσεις- σε ένα ομοιογενές και αποτελεσματικότατο σύνολο -σαν μία 

γροθιά σφιχτή. Η σοπράνο Λένια Ζαφειροπούλου, με τη θαυμάσια μάσκα της Μάρθας Φωκά, με το ποδήρες γκρίζο κοστούμι της, σαν τυλιγμένη σε ένα πέπλο, με κίνηση αργή και μεγαλόπρεπη, έπαιξε και τραγούδησε υπέροχα (μουσική διδασκαλία Παναγιώτη Μπάρλα) τον τυφλό αοιδό Δημόδοκο ως φιγούρα από άλλο κόσμο, κυριαρχική. Αλλά βέβαια η 

παράσταση ήταν πρώτα του Χάρη Φραγκούλη: παρουσία, μέγεθος, κύρος, αποσκορακισμός κάθε μανιερισμού, άρτια τεχνική, έλεγχος της φωνής -ήταν ο 

Οδυσσέας      στους ώμους του οποίου στηρίχτηκε ολόκληρη η παράσταση. Ο καλύτερός του ρόλος που θα τον ακολουθεί: ερμηνεία-σταθμός. Ένα παραστασιακό επίτευγμα που θα έπρεπε να κρατηθεί στο ρεπερτόριο του ΚΘΒΕ και του ΘΟΚ. Είναι κρίμα να έχει εξαντληθεί σε 15 παραστάσεις (Φωτογραφίες: Mike Rafail (That Long Black Cloud)).

(Ένας εξαίρετος, σχολαστικά προσεγμένος στις λεπτομέρειες, ογκώδης, δίγλωσσος -ελληνικά και αγγλικά-, σπάνιας αισθητικής τόμος (επιλογή κειμένων-επιμέλεια ύλης Μιχαήλ Μαρμαρινός, Ελένη Μολέσκη), με μία ποικιλία σχετικών κειμένων, από Τζορτζ Τόμσον έως Δημήτρη Μαρωνίτη και Κωστή Παπαγιώργη, συνοδεύει, ως πρόγραμμά της, την παράσταση. Συγχαρητήρια σε όσους δούλεψαν για αυτόν. Η μετάφραση της «Οδύσσειας» από τον Δημήτρη Μαρωνίτη έχει 

εκδοθεί από το Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη -2009, η μετάφρασή του της «Ιλιάδας» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Άγρα» -2012 και η μετάφραση του Θεόδωρου Παπαγγελή της «Αινειάδας» από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης -2018, ενώ ο πρώτος τόμος του «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» από «ομάδα μεταφραστών» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Κάκτος» -2013).

Κηποθέατρο Παπάγου, Φεστιβάλ Δήμου Παπάγου-Χολαργού, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος-Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, 14 Σεπτεμβρίου 2025.