Στο Φτερό: Αποκάλυψη τώρα!

 

«Flora Mirabilis» του Σπυρίδωνος Σαμάρα (Αποκατάσταση ενορχήστρωσης - έκδοση: Γιάννης Σαμπροβαλάκης - Κέντρο Ελληνικής Μουσικής). Λιμπρέτο: Φερντινάντο Φοντάνα. Συναυλιακή παρουσίαση. Ορχήστρα Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Μουσική διεύθυνση: Κωνσταντίνος Τερζάκης. Σολίστ: Γιάννης Γιαννίσης, μπασοβαρύτονος, Βασιλική Καραγιάννη, σοπράνο, Διονύσης Σούρμπης, βαρύτονος, Γιάννης Χριστόπουλος, τενόρος. 

Στην Σουιδία του 15ου αιώνα, ο Πρίγκιπας Κριστιάνο του Έρενμπρο έχει αναθρέψει ένα ορφανό αγόρι, τον Βάλντο, που, ενήλικας πια, πολεμάει στο μέτωπο και μία κόρη, την Λίντια, που ο Κριστιάνο ονειρεύεται να παντρέψει με τον Βάλντο, παιδικό της φίλο άλλωστε. Αλλά εκείνη αρνείται τον έρωτα και 

το γάμο, είναι μάλιστα ήδη χρεωμένη με την αυτοκτονία, λόγω της απόρριψής του από την Λίντια, του Βιλφρίντο, γιου του Κόμη του Αντελφιόρ, αυτοκτονία που οδήγησε στη διάλυση των φιλικών σχέσεων του με τον Πρίγκιπα. Όταν ο Βάλντο γυρίζει από τον πόλεμο και ζητάει από την Λίντια να τον παντρευτεί, εκείνη του απαντάει ότι αυτό θα γίνει μόνον αν ο χιονισμένος κάμπος ανθίσει. Ο Κόμης, που επιθυμεί να εκδικηθεί την Λίντια για το θάνατο του γιου του, εμφανίζεται, δήθεν, για να βοηθήσει τον Βάλντο, δίνοντας 

του ένα μαγικό κλωνάρι τριανταφυλλιάς που ό,τι αγγίξει ανθίζει. Όπως και συμβαίνει: ο παγωμένος κάμπος ανθίζει. Η Λίντια ερωτεύεται τον Βάλντο, ανταλλάσσουν όρκους αγάπης αλλά ο Κόμης, πίσω από την κίνησή του, είχε σχέδιο και τους έχει καταραστεί: με την καμπάνα του εσπερινού ο έρωτας του  

Βάλντο παγώνει. Η Λίντια, απελπισμένη, τρελαίνεται και πιστεύει πως είναι γριά: η κατάρα του Κόμη. Ο οποίος, όμως, κατόπιν, μετανοεί. Παίρνει πίσω την κατάρα και, μαζί με τον Πρίγκιπα, προσεύχονται παρακαλώντας την ψυχή του Βιλφρίντο να κάνει να ανθίσει η μαραμένη, από τον πόνο του, τριανταφυλλιά που ο πατέρας του είχε φυτέψει στον τάφο του και που θα άνθιζε μόνον αν η Λίντια ένοιωθε το βάσανο του ανεκπλήρωτου έρωτα. Η προσευχή εισακούεται, η Λίντια που το ένοιωσε, πια, βρίσκει

τα λογικά της και σμίγει με τον Βάλντο που της εξομολογείται και πάλι τον έρωτά του. Είναι η -χρονολογικά δεύτερη (1886) -ιταλόφωνη, όπως όλες οι όπερές του- όπερα -«θρύλο» τη χαρακτηρίζει- του ιταλοθρεμμένου Σπυρίδωνος Φιλίσκου Σαμάρα «Flora Mirabilis» («Η θαυμαστή Ανθώ», κατά την παλαιά μετάφραση του Νικολάου Ποριώτη) σε λιμπρέτο, λυρικό και συμβολικό, του Ιταλού Φερντινάντο Φοντάνα  Μία όπερα που η παρτιτούρα της χάθηκε κατά τους βομβαρδισμούς του Μιλάνου από τις συμμαχικές δυνάμεις, το 1943, και που σώθηκαν μόνο ελάχιστα αποσπάσματά της αλλά και η έκδοση της αναγωγής της για φωνές και πιάνο. Προ δεκαετίας, όμως, ανακαλύφθηκε σημαντικό μέρος του μουσικού υλικού της ορχήστρας. Το συνολικό υλικό παραδόθηκε στο πολύτιμο Κέντρο Ελληνικής

Μουσικής και, μέσω αυτού, ο κλαρινετίστας, μουσικολόγος, καθηγητής και συνθέτης Γιάννης Σαμπροβαλάκης ανέλαβε την αποκατάσταση της ενορχήστρωσης της «Flora Mirabilis» και την επιμέλεια της έκδοσης του έργου. Το αποτέλεσμα παρουσιάστηκε συναυλιακά. Και μας αποκάλυψε ένα υπέροχο έργο, στην παράδοση του βερισμού που άνθιζε τότε, πλημμυρισμένο στις μελωδίες. Με μνήμες Μασκάνι και άλλων βεριστών   

τους οποίους, όμως, ο Σαμάρας καθόλου δεν μιμείται παραδίδοντας ένα έργο αυτόνομο. Η συμβολή του Γιάννη Σαμπροβαλάκη, μέσα από την εξαντλητική δουλειά που έχει κάνει, πιστός στο πνεύμα του Σαμάρα, είναι ανεκτίμητη. Η παρτιτούρα είχε την τύχη να βρεθεί στα χέρια του νεαρού αρχιμουσικού Κωνσταντίνου Τερζάκη που, από το πόντιουμ της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και με την άξια συμπαράσταση της Χορωδίας της ΕΛΣ, υπό τη διεύθυνση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου, το ανέδειξε με εξαιρετικό τρόπο: ήχος γεμάτος, ομοιογενής, γλυκόπιοτος, με, ίσως, κάποιες, 

λίγες, εντάσεις που κάλυπταν τις φωνές των σολίστ. Οι οποίοι έκαναν, κατά τις δυνάμεις τους έκαστος, το καλύτερο δυνατό: ο μπασοβαρύτονος Γιάννης Γιαννίσης -λίγο σκληρός-, η σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη -η καλύτερη-, ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης και ο τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος. Η συναυλία με κράτησε καθηλωμένο όπως και,γενικά, το κοινό: 

μία αποκάλυψη! Μπράβο στην Λυρική! Ελληνική Όπερα σημαίνει πρώτα ελληνικά -έστω και ιταλόφωνα...- έργα. Εύχομαι και ελπίζω, πρώτο, να βρεθεί ολόκληρη η παρτιτούρα της «Flora Mirabilis και, δεύτερο, να παρουσιαστεί σκηνικά από ένα σκηνοθέτη που να της αξίζει και να την αγκαλιάσει σκηνοθετικά, όπως ο Τερζάκης την αγκάλιασε μουσικά. Ιδιαίτερη μνεία, στη μετάφραση του Νικολάου Ποριώτη που χρησιμοποιήθηκε στους ελληνικούς υπότιτλους: η παλιά της (1938) γλώσσα ταίριαζε απόλυτα στο έργο (Φωτογραφίες: 1,2,3,4,5,6 Γιάννης Αντώνογλου, 7,8,9 Valeria Isaeva).  

(Εξαιρετικό, με πολλές πληροφορίες και ευκολοδιάβαστο το δίγλωσσο -ελληνικά και αγγλικά- έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια έκδοσης Σοφία Κομποτιάτη).

Εθνική Λυρική Σκηνή / Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», 27 Σεπτεμβρίου 2025.  

Λευτέρης Βογιατζής, ετών 81: ο Αξέχαστος

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 261 

 

Αξιέπαινο έως συγκινητικό το αφιέρωμα που οργανώνει ο πολιτιστικός οργανισμός «Λυκόφως» του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου στον ανεκτίμητο Άνθρωπο του Θεάτρου Λευτέρη Βογιατζή. Με προβολές βιντεοσκοπημένων παραστάσεών του, μαρτυρίες συνεργατών του, έκθεση σπάνιου αρχειακού υλικού και κοστουμιών και με ανοιχτό το καμαρίνι του. Με ελεύθερη είσοδο και σε επιμέλεια της έκθεσης Σπύρου Αλιδάκη, Νεφέλης Καστανιά, Κωστή Σταυρουλάκη. 
Ο Λευτέρης Βογιατζής δεν ξεχνιέται. Όποιος είδε έστω και μια παράστασή του ή τον είδε μια φορά στη σκηνή δεν είναι δυνατόν να ξεχάσει. Μόνο που το Αφιέρωμα είναι, λέει, για τα 80 χρόνια απ’ τη γέννησή του. Ε, δεν είναι. Διότι ο Λευτέρης Βογιατζής γεννήθηκε το 1944. Στις 18 Οκτωβρίου, τη Μέρα της Απελευθέρωσης της Αθήνας απ’ τους Γερμανούς. Εξ ου και του ’δωσαν τ’ όνομα Ελευθέριος. Κι ας έκρυβε, από προσωπικό καπρίτσιο, ένα χρόνο απ’ την ηλικία του ο ίδιος κι ας έλεγε ότι γεννήθηκε το ’45. Άρα το Αφιέρωμα γίνεται για την επέτειο των 81 χρόνων απ’ τη γέννησή του. Λεπτομέρεια μπροστά στην πρωτοβουλία. Αλλά να είμαστε σωστοί. 

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος φωτίζει την «Σκιά των Βράχων»

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 260 

 

Οι δυο τελευταίες χρονιές είναι του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Παρά την περιπέτεια που είχε με την υγεία του, η «Ορέστειά» του, παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, είχε θριαμβευτικά αποτελέσματα και τεράστια αποδοχή: θερμότατη υποδοχή από την κριτική αλλά κι απ’ το μεγάλο -απ’ το πολύ μεγάλο- κοινό με το οποίο, για πρώτη φορά, συναντήθηκε ο σκηνοθέτης Θεόδωρος Τερζόπουλος. Η «Ορέστειά» του γέμισε τέσσερις φορές -δυο πέρσι, δυο φέτος- ολόκληρη Επίδαυρο κι άλλα πολλά μεγάλα θέατρα ανά την επικράτεια και την Κύπρο. 

Ποτέ δεν είχαν γραφτεί τόσο θερμά λόγια για τον Θεόδωρο Τερζόπουλο στα 60 χρόνια που κάνει θέατρο. Απ’ το 1965, όταν ξεκίνησε, ως σπουδαστής της δραματικής «Σχολής Θεάτρου» του Κωστή Μιχαηλίδη -της σημερινής Δραματικής Σχολής «Βεάκη»-, παίζοντας, στη συνέχεια, σε εμπορικά θέατρα, με σπουδές, κατόπιν, στο μπρεχτικό «Μπερλίνερ Ανσάνμπλ» του Ανατολικού Βερολίνου έως ότου γύρισε στην Ελλάδα κι άρχισε να σκηνοθετεί, έγινε διευθυντής της δραματικής σχολής του ΚΘΒΕ, το 1985 διευθυντής των Διεθνών Συναντήσεων Αρχαίου Δράματος στους Δελφούς, για να ιδρύσει, την ίδια χρονιά, τη θεατρική ομάδα του «Άττις» -40 χρόνια φέτος!- η οποία πρωτοεμφανίστηκε το 1986 με τις «Βάκχες» του Ευριπίδη που σημάδεψαν το ελληνικό θέατρο, πολύ γρήγορα αναγνωρίστηκε και στο εξωτερικό, αποκτώντας διεθνή φήμη και περιοδεύοντας με το «Άτις», ενώ ο ίδιος ο Θεόδωρος Τερζόπουλος άρχισε, εφαρμόζοντας μια δική του μέθοδο, να σκηνοθετεί -και συνεχίζει- σε μεγάλα Θέατρα του εξωτερικού.  

Το Φεστιβάλ των Δήμων Βύρωνα και Δάφνης - Υμηττού στην «Σκιά των Βράχων είναι το αγαπημένο μου. Έστω κι αν δεν είναι το πιο άνετο -οι σανίδες του έχουν αποτυπωθεί στα οπίσθιά μου. Αλλά καθώς είναι μπλεγμένα τα πράγματα και μάλιστα δικαστικά για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου με ιδιώτες, δεν μπορούν, δυστυχώς, να κάνουν βελτιώσεις στα δυο θέατρα. Αλλά, πέραν του επιβλητικού έως συναρπαστικού χώρου με τα φαγωμένα βράχια του παλιού νταμαριού που ο Μίνως Βολανάκηςς, τη δεκαετία του ’70, μετέτρεψε, μαζί μ’ άλλα νταμάρια, σε θέατρο, στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ υπάρχουν, κάθε χρόνο, όλες, σχεδόν, οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Επιδαύρου, όπου δεν πηγαίνω πια, ενώ και η κ. Τασία Σαρρίδου, καλλιτεχνική διευθύντρια του «Στη Σκιά των Βράχων» και η κ. Ειρήνη Λαγουρού, υπεύθυνη επικοινωνίας, τις οποίες, ελεύθερες κι ωραίες και χαλαρές, ως δημοσιογράφος γνωρίζω εδώ και αιώνες, ποτέ δε σε κάνουν να αισθανθείς αμήχανα κι άσχημα -το αντίθετο. 

Φέτος, με πρωτοβουλία κι ενέργειες της κ. Σαρρίδου, το Φεστιβάλ, που, πλέον, κάθε χρόνο, κάνει ένα Aφιέρωμα σε κάποιον διακεκριμένο άνθρωπο του θεάτρου, επέλεξε τον Θεόδωρο Τερζόπουλο -aφιέρωμα τρανταχτό: αφιέρωμα στο πρόγραμμα - βιβλίο του φετινού Φεστιβάλ, σε επιμέλεια Μιχαέλας Αντωνίου και με φωτογραφίες της Johanna Weber, έκδοση πολυτελούς τόμου απ’ τις Εκδόσεις «Ινστιτούτο του Βιβλίου - Καρδαμίτσα» με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, με εισαγωγή και σε επιστημονική επιμέλεια της Μιχαέλας Αντωνίου (ΕΔΙΠ Τμήματος  Θεατρικών Σπουδών, ΕΚΠΑ), με πρωτότυπα κείμενα των Ελένης Βαροπούλου, Σάββα Πατσαλίδη, Γιώργου Σαμπατακάκη, Μαρίας Σικιτάνο  και Πηνελόπης Χατζηδημητρίου, καθώς και κείμενα των Freddy Decreus και Erika Fischer - Lichte, τα οποία μεταφράζονται και τυπώνονται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Τίτλος του, «Σκότος, Εμόν Φάος. Αφιέρωμα στον Θεόδωρο Τερζόπουλο». 

Το Αφιέρωμα περιλάμβανε και εκδήλωση, μ’  ελεύθερη είσοδο, στις 10 Ιουνίου, στην αρχή του Φεστιβάλ, σε δυο μέρη: στο πρώτο, οι Ελένη Βαροπούλου, Σάββας Πατσαλίδης, Γιώργος Σαμπατακάκης, Μαρία Σικιτάνο και Πηνελόπη Χατζηδημητρίου συζήτησαν για το έργο του σκηνοθέτη με συντονίστρια την Μιχαέλα Αντωνίου. Στο δεύτερο, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος συνομίλησε με τους συντελεστές της «Ορέστειας» -η οποία έδωσε φέτος δυο παραστάσεις στο Θέατρο «Μελίνα Μερκούρη» των Βράχων εγκαινιάζοντας τη φετινή περιοδεία της- Τάσο Δήμα, Σοφία Χιλλ, Αγλαΐα Παππά και Σάββα Στρούμπο καθώς και με ηθοποιούς απ’ τον Χορό της παράστασης. 

Αλλά το βασικότερο, κατά τη γνώμη μου, και πιο ελκυστικό του Αφιερώματος στον Θεόδωρο Τερζόπουλο -Αφιερώματος που στόχευε στην ανάδειξη της πολυετούς
συστηματικής εργασίας του σκηνοθέτη στην αρχαία τραγωδία και πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής- ήταν η φωτογραφική εγκατάσταση με υλικό απ’  την «Ορέστειά» του, ήτοι στιγμές της, όπως συναρπαστικά τις αποτύπωσε ο φακός της διεθνούς φήμης φωτογράφου Johanna  Weber -σχεδόν σαράντα χρόνια μετράει η συνεργασία τους, όσο σχεδόν ο «Άττις». Η σύνθεση του υλικού πραγματοποιήθηκε απ’ τον Θεόδωρο Τερζόπουλο και τη Johanna Weber, με διευθυντή παραγωγής τον Μανώλη Σάρδη. Η εγκατάσταση -αυτά τα σταντ τα στημένα σαν σαλιγκάρι, φιδωτά- αναδεικνύει τη διακριτική γοητεία των υπέροχων γιγαντοφωτογραφιών της Weber. Μια προσφορά του Φεστιβάλ «Στη Σκιά των Βράχων» μοναδική. Μπράβο! (Φωτογραφίες: 2,3,4 Johanna Weber, 5,6 NDP Photo Agency).

Στο Φτερό / Φωνή πολλών καρατιών

 

Χουάν Ντιέγκο Φλόρες, τενόρος - Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων: γκαλά όπερας / Μουσική διεύθυνση: Αντονίνο Φολιάνι 

 

Γενναιόδωρος. Ευειδής, λυγερός, νεανικός, ευγενικός, συμπαθέστατος, άμεσος. Ο περουβιανός -και διεθνούς βεληνεκούς, εδώ και χρόνια- τενόρος Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Και, ναι, γενναιόδωρος! Πέντε ανκόρ μας χάρισε. Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματός του, ένας τεχνικός του Ηρωδείου έφερε στη σκηνή ένα ψηλό κάθισμα. Δεν το χρειαζόταν, όμως, ακόμα, ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Και το πήρε πίσω ο τεχνικός. Διότι ο τενόρος βγήκε και τραγούδησε, με τη συνοδεία της ορχήστρας -αναμενόμενο, αποτελεί «σουξέ» του- την ονομαστή

«ακροβατική» άρια του Τόνιο  «Ω, φίλοι μου, τι μέρα γιορτής!» που χαρακτηρίζεται ως «Το Έβερεστ της λυρικής τέχνης», με τα εννιά διαδοχικά ψηλά ντο της, από τη γαλική όπερα του Γκαετάνο Ντονιζέτι «Η κόρη του συντάγματος», που ο τενόρος έφερε επιτυχώς εις πέρας ξεσηκώνοντας το κοινό. Κατόπιν ο τεχνικός ξανάφερε το ψηλό κάθισμα και ο Περουβιανός βγήκε πια με την κιθάρα του, όπως το συνηθίζει στα ανκόρ των συναυλιών του, και κάθισε για να μας πει τρία τραγούδια: το μεξικάνικο «Bésame mucho» («Φίλα με πολύ»), το περουβιανό -της πατρίδας του- «La flor de la canela» («Το λουλούδι της κανέλας») και το, επίσης μεξικάνικο, «Cucurucucù paloma» («Κουκουρουκουκού περιστέρι»). Αλλά δεν ήταν αρκετά: για φινάλε, «Nessun dorma» («Κανείς δεν κοιμάται»), άρια του Κάλαφ από την «Τουραντότ» του Τζάκομο Πουτσίνι με το κοινό να σπάει τα χέρια του. Η βραδιά ξεκίνησε «ιταλικά», με «Καπουλέτους και Μοντέγους» του Μπελίνι:  εισαγωγή από την όπερα του Βιντσέντσο Μπελίνι από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων που έπαιξε σαν... μπάντα του 

 

Δήμου, με αρχιμουσικό τον Αντονίνο Φολιάνι, μαέστρο που συνόδευσε τον Χουάν Ντιέγκο Φλόρες στην Ελλάδα, και άρια του Τεμπάλντο «O, di Capellio generosi amici… L’ amo tanto, e m’ è sì cara», στη συνέχεια, από τον «Ντον Πασκουάλε» του Γκαετάνο Ντονιζέτι, εισαγωγή και άρια του Νεμορίνο «Ένα κρυφό δάκρυ», «Λουτσία ντι Λαμερμούρ», του Ντονιζέτι και πάλι, και άρια του Εντγκάρντο  «Τάφοι των προγόνων μου... Σύντομα θα βρω καταφύγιο» και «Τραβιάτα» του κορυφαίου Τζουζέπε Βέρντι, το πρελούδιο στην 1η πράξη -ο ήχος της ορχήστρας έκτοτε βελτιώθηκε- και άρια και 

καμπαλέτα του Αλφρέντο «Των φλεγόμενων πνευμάτων μου... Ω, οι τύψεις μου» με την οποία έκλεισε το πρώτο μέρος. Το δεύτερο άνοιξε με δύο ισπανικές  θαρθουέλες: «Ο τελευταίος ρομαντικός των Ραβεριάνο Σουτίγιο και Χουάν Βερτ και η ρομάντσα του Ενρίκε «Ωραία ερωτευμένη» και «Η χαρά του τάγματος» του Χοσέ Σεράνο και το τραγούδι του Ταχούνια «Στον ίδιο τον βασιλιά του Μαυριτανού». Ύστερα ήρθε το υπέροχο «Ρομέο και Ιουλιέτα του Γάλου Σαρλ Γκουνό: ιντερμέδιο και άρια του Ρομέο «Η αγάπη… Α, ανάτειλε ήλιε» -η καλύτερη έως τότε στιγμή του Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Ακολούθησε, στο ίδιο κλίμα, το «Μάταια αγαπημένη μου», τραγούδι του Μιλιό από τον «Βασιλιά του Ις» του Γάλου Εντουάρ Λαλό. Στη συνέχεια, ο Περουβιανός μπήκε σε... 

«(αρχαιο)ελληνικά χωράφια»: «Στο βουνό Ίδα», άρια του Πάρι από την «Ωραία Ελένη», την, α λα γαλικά, οπερέτα του Ζακ Οφενμπάχ βγάζοντας από την τσέπη του και παίζοντας με ένα κόκκινο μήλο  

-το μήλο που διστάζει σε ποια από τις τρεις θεές θα δώσει ως την ομορφότερη. Το επιλεγμένο για να κατακτήσει το κοινό, μελωδικό, πιασάρικο πρόγραμμα έκλεισε και πάλι ιταλικά: με ένα υπέροχο «Τι κρύο χεράκι», άρια του Ροντόλφο από την «Μποέμ» του Τζάκομο Πουτσίνι. Και το χειροκρότημα πήγε σύννεφο για να ακολουθήσουν τα πέντε ανκόρ. Ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες, με μία απολύτως υγιή φωνή, τραγουδώντας από τη σκηνή, πίσω από το πατάρι της ορχήστρας, πράγμα που επέλεξε για να ακούγεται η φωνή του καλά στην πάνω ζώνη, έδωσε τον καλύτερο εαυτό του με ένα πλούσιο πρόγραμμα. Αν η ορχήστρα ήταν αντάξιά του, η βραδιά θα απογειωνόταν.

(Το πρόγραμμα της παράστασης ήταν μία δωρεάν, μεγάλου μεγέθους κάρτα με προσεκτικά γραμμένο το πρόγραμμα της βραδιάς)

Ωδείο Ηρώδη του Αττικού, «Pure» - «Artinfo, 21 Σεπτεμβρίου 2025. 

Συγκολλημένα θραύσματα - αγγείο γοητευτικό

 

Το Τέταρτο Κουδούνι /Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 259

 

Η αρχή -ή, μάλλον, ένας σταθμός στην αναζήτηση που ’χει ξεκινήσει από πολύ παλιά και ποτέ δε σταμάτησε- έγινε το 2022: όταν στην Φιλαδέλφεια της Αιγύπτου, σε ανασκαφές, βρέθηκε ένας πάπυρος με αποσπάσματα απ’ τις χαμένες τραγωδίες του Ευριπίδη «Πολύιδος» και «Ινώ». Μ’ αφορμή την ανακάλυψη αυτή ο σκηνοθέτης -αλλά και αρχαιολόγος- Ευθύμης Θέου έσκυψε μ’ ενδιαφέρον στα -πέραν των 19 δραμάτων του Ευριπίδη που ’χουν σωθεί στην πλήρη μορφή τους- περίπου 1000 σωζόμενα αποσπάσματα έργων του που κάποια μας είναι γνωστά,  κάποια -τα περισσότερα- άγνωστα: 

σκηνές, στίχοι, ακόμα και λέξεις που ανακαλύφθηκαν σε παπύρους, κάποτε κι ανάμεσα σ’ άλλα κείμενα. Έκανε δραματουργική επεξεργασία ενός μέρους τους μαζί με τον Κυριάκο Καρσερά -ο οποίος υπογράφει και τη μεταγραφή των αποσπασμάτων- δημιουργώντας ένα καινούργιο κείμενο με δημιουργική συγκόλληση «θραυσμάτων». Και, σκηνοθετικά, κατέληξε, με δραματολόγο την Εύα Σαραγά, σε μια ιδιαίτερη παράσταση: πέντε αρχαιολόγοι φτάνουν με τα εργαλεία τους -σκαλιδάκια, πινελάκια, κόσκινα, τριγωνάκια...- σ’ ένα χώρο ανασκαφής νωρίς το πρωί και δουλεύουν, μ’ ένα διάλειμμα για να φάνε κάτι, έως τις 2 που ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά και τους καίει. Δουλεύουν αλλά τα ευρήματά τους δεν είναι συνηθισμένα. Από τα σκάμματα ανασύρουν χαμένα αποσπάσματα του Ευριπίδη αλλά και ονόματα αρχαίων θεατρίνων, πληροφορίες για τη ζωή τους, από παραστάσεις αρχαίες, ακόμα και στοιχεία απ’ τα αρχαία θέατρα όπου παίχτηκε η παράσταση με τον τίτλο «Θραύσματα: Ευριπίδης» -παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με το σωματείο «Διάζωμα» που αναζητά πόρους για την ανάδειξη και αποκατάσταση ξεχασμένων αρχαίων θεάτρων. Η παράσταση, που είδα στην αυλή του «Σχολείου της Αθήνας Ειρήνη Παπά», όπου παρουσιάστηκε εκτάκτως κλείνοντας τον κύκλο της και που παιζόταν με το φως της μέρας, όπως στην 

αρχαιότητα, σε άγνωστά μας εν πολλοίς αρχαία θέατρα, δεύτερη του Κύκλου «Γνωριμία με Άγνωστα Αρχαία Θέατρα της Ελλάδας», στο «Σχολείον» σίγουρα έχανε, μακριά απ’ τα ξεχασμένα αρχαία θέατρα για τα οποία προοριζόταν. Αλλά εμπλουτισμένη με τις μουσικές του Κορνήλιου Σελαμσή, με τη διαμόρφωση του σκηνικού απ’ τον Λουκά Μπάκα, τα κοστούμια του Παύλου Θανόπουλου, την κίνηση της Νικολέτας Ξεναρίου αλλά, κυρίως, εμπλουτισμένη, με το χιούμορ που φαίνεται να διαθέτει ο Ευθύμης Θέος απέφευγε τη σοβαροφάνεια κι, ανάλαφρη, μας έτερψε. Οι ηθοποιοί του -Γιώργος Κριθάρας, Ηλέκτρα Νικολούζου, Κατερίνα Παπανδρέου -κύριος φορέας του χιούμορ-, Γιώργος Σύρμας κι ο ίδιος ο Ευθύμης Θέου συνέβαλαν αποφασιστικά στο ευφρόσυνο αποτέλεσμα. Τα θραύσματα του Ευριπίδη, που προέκυψαν απ’ την ιδιότυπη «ανασκαφή», τελικά, συγκολλήθηκαν σ’ ένα γοητευτικό «αγγείο».

Στο Φτερό / Ένας ευπρόσδεκτος ξένος

 

«ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας» (Όμηρος) των Ελένης Μολέσκη, Μιχαήλ Μαρμαρινού / Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός.

 

Η αγριεμένη θάλασσα ξεβράζει, μετά από το ναυάγιο του πλοίου του, τον Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων -πιθανολογείται πως είναι η σημερινή Κέρκυρα-, στις εκβολές ενός ποταμιού. Ταλαιπωρημένος από τον δεκάχρονο Τρωικό Πόλεμο και από τις επίσης δεκάχρονες περιπέτειές του στο 

ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη του, θαλασσοπνιγμένος, θεόγυμνος, ολομόναχος -όλοι οι σύντροφοί του έχουν χαθεί-, αποκαμωμένος, παραδίνεται στον ύπνο, κρυμμένος σε κάτι θάμνους. Η νεαρή Ναυσικά, κόρη του βασιλιά 

του νησιού Αλκίνοου, με δούλες και συντρόφισσές της, φτάνουν εκεί πλάι να πλύνουν ρούχα και, περιμένοντάς τα να στεγνώσουν, παίζουν με ένα τόπι. Θα ξυπνήσουν τον Οδυσσέα. θα τον αντικρίσουν γυμνό και θα σκορπίσουν τρομαγμένες. Εκτός της Ναυσικάς που θα καλωσορίσει τον ξένο -ο οποίος δεν ομολογεί ποιος είναι. Θα τον λούσουν, θα τον ντύσουν και θα τον πάρουν στο παλάτι. Εκεί ο Αλκίνοος, η 

γυναίκα του Αρήτη και οι άρχοντες του κύκλου τους θα τον υποδεχθούν θερμά και θα τον φιλοξενήσουν με αγάπη κι ας είναι ένας «ανώνυμος ξένος». Ενώ ετοιμάζουν το πλοίο που θα τον γυρίσει στην πατρίδα του, θα οργανώσουν αγώνες με διάφορα αθλήματα, αγώνες στους οποίους θα συμμετάσχει, θα παραθέσουν συμπόσιο προς τιμή του και θα τον ψυχαγωγήσουν με τον αοιδό Δημόδοκο που τραγουδάει τα πάθη του Τρωικού Πολέμου. Όταν ο Οδυσσέας, 

ακούγοντάς τα, αναμιμνησκόμενος οικείων κακών, αναλύεται σε λυγμούς, καταλαβαίνουν ποιος είναι. Θα του ζητήσουν να τους διηγηθεί τα της άλωσης της Τροίας και εκείνος θα το κάνει. Και το έπος θα διατρέξει, μέσω της αφήγησής του, όλα τα συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν. Δεν είναι η πρώτη φορά που δραματοποιείται η «Οδύσσεια» του Ομήρου(;). Αλλά ο Μιχαήλ Μαρμαρινός με την Ελένη Μολέσκη εντόπισαν και επεξεργάστηκαν με σύνεση 

και γούστο τις τρεις αυτές ραψωδίες ζ, η και θ της Φαιακιάδας, όπως αποκαλείται η συγκεκριμένη ενότητα του έπους, στη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, μετάφραση υψηλής ποίησης αλλά και άμεσης απεύθυνσης, επιδέξια

και δημιουργικά μπλέκοντας στίχους από την «Ιλιάδα», επίσης του Ομήρου, και, επίσης, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη, την «Αινειάδα» του Βιργίλιου, σε μετάφραση Θεόδωρου Παπαγγελή και από το «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» του 

Κόιντου του Σμυρναίου, σε μετάφραση Γιάννη Δούκα. Η επιλογή καίρια για τις στιγμές που ζούμε: τα δεινά του -όποιου- πολέμου είναι ωσεί παρόντα αλλά και η παρουσία, η υποδοχή, η φιλοξενία, το αγκάλιασμα του -ακόμα και ανώνυμου- ξένου, του βασανισμένου πρόσφυγα από τους Φαίακες αντιστικτικά δείχνουν την απόσταση από το είδος του «καλωσορίσματος» 

που επιφυλάσσουμε εμείς, σήμερα, στον πρόσφυγα, στον μετανάστη, στον «ξένο»... Πέραν της επιλογής των τριών ραψωδιών του ομηρικού έπους και του πνεύματος της επιλογής του ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθέτησε την 

παράσταση «ζ - η - θ, ο Ξένος. Μία επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας», ως μία παράσταση καταπληκτικών ρυθμών, πολύ γρήγορων αλλά που ανασαίνουν από γεμάτες παύσεις, έστω και με κάποιες μικρές «κοιλιές», εξαιρετικής αισθητικής και αληθινής συγκίνησης -πράγμα σπάνιο για το σκηνοθέτη που, συνήθως, σκηνοθετεί εγκεφαλικά-, 

καθώς  το στιλιζάρισμα το οποίο είναι το βασικό γνώρισμα των παραστάσεών του, υποχώρησε. Και με το λόγο να προβάλει ανάγλυφος σε ένα αποτέλεσμα ποιητικό και τελετουργικό μετασχηματίζοντας την αφήγηση σε θέατρο. Εικόνες πανέμορφες, οι φίλες της Ναυσικάς και οι φαίακες  

άρχοντες ως Χορός αρχαίου δράματος δυναμικά, έξοχα χορογραφημένος από την Ιταλίδα Gloria Dorliguzzo, η σκηνογραφία του Γιώργου Σαπουντζή -οι καλαμιές, οι «γούρνες» με το νερό, το μακρύ, λιτό, λευκό τραπέζι-, τα ανάλαφρα κοστούμια, με το μαύρο χρώμα να κυριαρχεί, σε 

σχεδιασμό Ελευθερίας Αράπογλου, η καίρια μουσική σύνθεση του Άκη Σκορδή -παιγμένη επί σκηνής από τρία βιολοντσέλα (Εύη Καζαντζή, Άλμπα Λυμτσιούλη, Αλίκη Μάρδα), οι συναρπαστικοί φωτισμοί 

σχεδιασμένοι από την Ελευθερία Ντεκώ, η οθόνη όπου προβάλλονταν, ενδιάμεσα, στίχοι της «Οδύσσειας» -όλα- είχαν εναρμονιστεί με τη σκηνοθετική γραμμή που την ανέδειξαν. Όπως και οι ηθοποιοί: Κλέλια Ανδριολάτου (δροσερή Ναυσικά), Γαλάτεια Αγγέλη, Ερατώ Μαρία Μανδαλενάκη, Χριστίνα Μπακοστάθη, Στέλλα Παπανικολάου, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Κλειώ Δανάη Οθωναίου, Έλενα Τοπαλίδου (μυστηριακή Αρήτη τυλιγμένη στα κόκκινα νήματα που κλώθει), Χρήστος Παπαδημητρίου (Αλκίνοος  

με ισχυρή προσωπικότητα), Γιάννης Χαρίσης, Φωτεινή Τιμοθέου, Νίκος Καπέλιος, Γιάννης Βάρσος, Νικόλας Γραμματικόπουλος, Νεκτάριος Θεοδώρου, Κωστής Καπελλίδης, Νίκος Κουκάς, Τίτος Μακρυγιάννης, Γιάννης Τομάζος, πέραν τον ατομικών επιδόσεων, δέθηκαν -και με συνεκφωνήσεις- σε ένα ομοιογενές και αποτελεσματικότατο σύνολο -σαν μία 

γροθιά σφιχτή. Η σοπράνο Λένια Ζαφειροπούλου, με τη θαυμάσια μάσκα της Μάρθας Φωκά, με το ποδήρες γκρίζο κοστούμι της, σαν τυλιγμένη σε ένα πέπλο, με κίνηση αργή και μεγαλόπρεπη, έπαιξε και τραγούδησε υπέροχα (μουσική διδασκαλία Παναγιώτη Μπάρλα) τον τυφλό αοιδό Δημόδοκο ως φιγούρα από άλλο κόσμο, κυριαρχική. Αλλά βέβαια η 

παράσταση ήταν πρώτα του Χάρη Φραγκούλη: παρουσία, μέγεθος, κύρος, αποσκορακισμός κάθε μανιερισμού, άρτια τεχνική, έλεγχος της φωνής -ήταν ο 

Οδυσσέας      στους ώμους του οποίου στηρίχτηκε ολόκληρη η παράσταση. Ο καλύτερός του ρόλος που θα τον ακολουθεί: ερμηνεία-σταθμός. Ένα παραστασιακό επίτευγμα που θα έπρεπε να κρατηθεί στο ρεπερτόριο του ΚΘΒΕ και του ΘΟΚ. Είναι κρίμα να έχει εξαντληθεί σε 15 παραστάσεις (Φωτογραφίες: Mike Rafail (That Long Black Cloud)).

(Ένας εξαίρετος, σχολαστικά προσεγμένος στις λεπτομέρειες, ογκώδης, δίγλωσσος -ελληνικά και αγγλικά-, σπάνιας αισθητικής τόμος (επιλογή κειμένων-επιμέλεια ύλης Μιχαήλ Μαρμαρινός, Ελένη Μολέσκη), με μία ποικιλία σχετικών κειμένων, από Τζορτζ Τόμσον έως Δημήτρη Μαρωνίτη και Κωστή Παπαγιώργη, συνοδεύει, ως πρόγραμμά της, την παράσταση. Συγχαρητήρια σε όσους δούλεψαν για αυτόν. Η μετάφραση της «Οδύσσειας» από τον Δημήτρη Μαρωνίτη έχει 

εκδοθεί από το Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη -2009, η μετάφρασή του της «Ιλιάδας» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Άγρα» -2012 και η μετάφραση του Θεόδωρου Παπαγγελή της «Αινειάδας» από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης -2018, ενώ ο πρώτος τόμος του «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» από «ομάδα μεταφραστών» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Κάκτος» -2013).

Κηποθέατρο Παπάγου, Φεστιβάλ Δήμου Παπάγου-Χολαργού, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος-Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, 14 Σεπτεμβρίου 2025.

Ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες στο Ηρώδειο

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 258

Είναι πάρα πολλά τα χρόνια που πρωτοήρθε στην Ελλάδα. Ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες. Την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου τον φέρνει η Artinfo στις εξωφεστιβαλικές εκδηλώσεις του Ηρωδείου. Για ένα ρεσιτάλ με τη συνοδεία της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων, υπό τη διεύθυνση του ιταλού αρχιμουσικού Αντονίνο Πιερπάολο Φορλάνι. 
Είναι ένας Μεγάλος, διεθνούς ακτινοβολίας τενόρος. Περουβιανός. Τον θαυμάζω απεριόριστα. Ελπίζω να μη διαψευστώ. Διότι στο Ηρώδειο θα ’μαι. Στις 9.

Η σημειολογία του σώβρακου

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 257

Ε, λοιπόν, αδύνατον ακόμα να την καταλάβω τη σημειολογία του σώβρακου στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο του θεάτρου. Αυτό, που στις μεταδραματικές παραστάσεις, ο πρωταγωνιστής- ή και δευτεραγωνιστής- βγάζει το λουρί -διότι παντελόνι με λουρί φοράει, «θα το βγάλω το λουρί και θα στ’ αργάσω το τομάρι» που ’λεγαν οι παλαιοί των ημερών-, του πέφτει το παντελόνι και μένει με τα σώβρακα -ξέρετε, τα παλαιού τύπου εσώβρακα, τα έως το γόνατο. Το βλέπω όλο και συχνότερα. Μη σας πω για τις φλοκάτες -άλλο κεφάλαιο «η σημειολογία της φλοκάτης στο μεταδραματικό θέατρο», για διατριβή.

Οψόμεθα εκ Φιλίππων

 

Το Τέταρτο Κουδούνι / Τέτοιες Μέρες, Τέτοια Λόγια… 256 

 

Άλλη μια έκπληξη μας πρόσφερε η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ήδη με την έναρξη της φετινή σεζόν της: «Το Φεστιβάλ Φιλίππων ταξιδεύει στην Εθνική Λυρική Σκηνή». Ήτοι τέσσερις παραστάσεις του φετινού Φεστιβάλ Φιλίππων, το οποίο οργανώνει το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καβάλας -καλλιτεχνική διευθύντριά του η έξυπνη, ευφάνταστη και ικανότατη Εύα Βαμβακά-Οικονόμου-,παραστάσεις σύντομες που ’χαν ανατεθεί σε νέους καλλιτέχνες, με άξονα το έργο και τη ζωή του καβαλιώτη αντιστασιακού και λογοτέχνη Χρόνη Μίσσιου -έριξε καλό σπόρο η Σοφία Καραγιάννη με το «...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» του Μίσσιου, που θεατροποίησε κι ανέβασε- και που παίχτηκαν οι τρεις σε δυο εναλλακτικούς χώρους του Φεστιβάλ στην Καβάλα και μια τους σε πλοίο της γραμμής Καβάλα-Θάσος-Καβάλα. Εδώ παρουσιάστηκαν οι τρεις τους μαζί, η μια μετά την άλλη, στο Παρασκήνιο της Εναλλακτικής, για τρεις μέρες, και η «εν πλω» σε πλοίο της γραμμής Πειραιάς-Αίγινα-Πειραιάς για δυο μέρες.  

Είδα τη δεύτερη και την τρίτη στο Παρασκήνιο: «Το αλάθητο μιας(1) μαργαρίτα(ς). Κάθε σπόρος έχει τη δύναμη να γίνει δέντρο», μια σύνθεση αποσπασμάτων από έργα του Μίσσιου αλλά κι ενός κειμένου της ομάδας, σε σκηνοθεσία Σόνιας Καλαϊτζίδου -η οποία και υπέγραφε, μαζί με την Ομάδα «Rodez» και τη δραματουργία- και Μάριου Κρητικόπουλου. Το κείμενο ήταν κάπως ανοικονόμητο, με αποσπάσματα που η σύνδεσή τους δεν ήταν πάντα επιτυχημένη -ανάμεσά τους, βέβαια, κι εκείνο το συγκλονιστικό από το «...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς», με το χορταράκι που ξεπετάγεται στον τοίχο του κελιού, ο έγκλειστος θανατοποινίτης το ποτίζει κι εκείνο ανθίζει και βγάζει μια μαργαριτούλα- αλλά η σκηνοθεσία το χειρίστηκε καλά κι οι ηθοποιοί -Νίκος Γιαλελής, Μάριος Κρητικόπουλος, Ανθή Σαββάκη, Ηλέκτρα Σαρρή- το υπερασπίζονταν θερμά. Οι εξαιρετικές μουσικές του Νίκου Κίσσονα, παιγμένες ζωντανά απ’ τον ίδιο, απογείωναν το αποτέλεσμα. 

Το «Πέτρα+Νήμα+Καρδιά=» είχε μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Ο Μιχάλης Αγγελίδης (σύλληψη, σκηνοθεσία, κείμενα, σχεδιασμός φωτισμών) έγραψε, με άξονα το Παγγαίο, κείμενα έξοχα συνδεμένα με τη φύση του βουνού, με την πανίδα του, στο πνεύμα του Μίσσιου- και με θρύλους του -αυτά τα «πορτρέτα» γυναικών του μύθου, συναρπαστικά- που, έστω κι αν δεν κατάφερε να βρει ένα αντάξιο φινάλε, τα συνέδεσε εικαστικά με υψηλή αισθητική (σκηνικό, κοστούμια, ειδικές κατασκευές Αφροδίτη Ψυχούλη) και ηχητικά (μουσική, ηχητικός συνδυασμός Νίκος Σωτηρέλης) -αυτός ο υπέροχος συνδυασμός της γυναίκας με το γοητευτικό κοστούμι στο αναπηρικό αμαξίδιο με το πειραγμένο «Αι γενεαί πάσαι» από τον Επιτάφιο Θρήνο να ακούγεται- σ’ ένα παραστασιακό αποτέλεσμα υψηλού επιπέδου, ερμηνευμένο απ’ τον ίδιο, τον Δημήτρη Γαλανάκη και βουβό αλλά άκρως συμμετοχικό Χορό γυναικών. Μια βραδιά πολύ ενθαρρυντική για το θέατρό μας (Φωτογραφίες: Γιάννης Αντώνογλου).

Στο Φτερό / Ας σωθούν, τουλάχιστον, τα παιδικά παπουτσάκια...

        «Ανδρομάχη» του Ευριπίδη / Σκηνοθεσία: Μαρία Πρωτόπαππα

 

Η βασανισμένη αλλά περήφανη, αξιοπρεπής Ανδρομάχη, χήρα του Έκτορα και μάνα του Αστυάνακτα που οι αλαζόνες Έλληνες σκότωσαν, γκρεμίζοντας το παιδάκι από τα τείχη, μετά την άλωση της Τροίας, «κατακυρώθηκε» ως λάφυρο πολέμου στο γιο του Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο, το φονιά του 

άντρα της, που την έχει φέρει στην πατρίδα του, τη θεσσαλική Φθία, σκλάβα και παλλακίδα. Της έχει σκαρώσει ένα νόθο αγοράκι, τον Μολοσσό, αλλά παντρεύτηκε την κόρη του Μενέλαου της Σπάρτης, την Ερμιόνη που δεν μπορεί, όμως, να τεκνοποιήσει. Όταν ο Νεοπτόλεμος φεύγει στους Δελφούς για να   

ζητήσει από τον Απόλλωνα συγχώρεση επειδή είχε κατηγορήσει το θεό ως υποκινητή του φόνου του πατέρα του, του Αχιλλέα, στην Τροία, η Ερμιόνη, τυφλωμένη από τη ζήλια, βυσσοδομεί εναντίον της Ανδρομάχης -ο πόλεμος και οι συνέπειες για τα θύματά του, ειδικά για τις γυναίκες, σαν να συνεχίζονται- και αναθέτει στον πατέρα της, που έχει έρθει από την Σπάρτη, να την ξεκάνει. Η Ανδρομάχη απομακρύνει το παιδί της για να το γλυτώσει και ζητάει άσυλο στο βωμό της θεάς Θέτιδας, συζύγου του Πηλέα, μητέρας του Αχιλλέα και γιαγιάς του Νεοπτόλεμου. Ο αδίστακτος Μενέλαος αρπάζει το παιδί και εκβιάζει την Ανδρομάχη να το σκοτώσει, αν εκείνη δεν εγκαταλείψει το άβατον του Ιερού. Την τελευταία, όμως, στιγμή, ο γέροντας Πηλέας, ο παππούς του 

Νεοπτόλεμου, τη σώζει ταπεινώνοντας τον Ατρείδη που φεύγει στην πατρίδα του, την Σπάρτη. Η Ερμιόνη, μόνη της πια, τρέμει για την τιμωρία που της επιφυλάσσει για τις πράξεις της ο άντρας της, όταν γυρίσει, αλλά εμφανίζεται ο πρώτος της ξάδελφος, ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα, αδελφού του 

Μενέλαου, και της Κλυταιμνήστρας, στον οποίο, παλιά, πριν από τον Νεοπτόλεμο, ο πατέρας της του την είχε τάξει, και την παίρνει μαζί του στο Άργος για να τη σώσει. Ο Νεοπτόλεμος, πάντως, δεν θα γυρίσει: τον δολοφονούν, με σχέδιο του Μενέλαου, στους Δελφούς και επιστρέφει μόνον το

νεκρό κορμί  του που ο Πηλέας πάνω του θρηνεί. Ως από μηχανής θεά εμφανίζεται η Θέτιδα, μαλακώνει τον πόνο του συζύγου της Πηλέα τάζοντάς του ότι θα γίνει θεός αθάνατος ενώ στέλνει την Ανδρομάχη με το αγοράκι της στην Ήπειρο, στην περιοχή που θα πάρει το όνομα του παιδιού -Χώρα των Μολοσσών- και όπου θα παντρευτεί τον Τρώα Έλενο, οιωνοσκόπο μάντη, αδελφό του Έκτορα, δημιουργώντας μία νέα δυναστεία. Ελάχιστες φορές  ανεβασμένη στη σύγχρονη θεατρική ιστορία μας -ίσως γιατί η επώνυμη ηρωίδα δεν είναι απόλυτη πρωταγωνίστριά της...-, η «Ανδρομάχη» (περί το 426-424 π.Χ.) του Ευριπίδη, έργο με προβλήματα καθώς στο κύριο

θέμα του υπεισέρχονται υποπλοκές και το αδυνατίζουν, παρουσιάζεται σκηνοθετημένο από την Μαρία Πρωτόπαππα, με την καλλιτεχνική συνεργασία της Ελένης Σπετσιώτη. στην παλαιά (1910), σε απλή καθαρεύουσα, μετάφραση του Γ. Β. Τσοκόπουλου, της οποίας, βέβαια, έχει κάνει η σκηνοθέτρια την απόδοση και την έχει επεξεργαστεί δραματουργικά, συρράπτοντας και άλλα κείμενα, με τη συνεργασία της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου. Προσθέτοντας ένα ρόλο -την Γυναίκα- που εισάγει στην υπόθεση της τραγωδίας και που επεμβαίνει, μαζί με τον Χορό, στην εξέλιξη της παράστασης. Ή κρατώντας μερικούς στίχους του Ευριπίδη στο αρχαίο πρωτότυπο. Η άλλη, σκηνοθετική, επιλογή της ήταν να αναθέσει τους δύο βασικούς ρόλους, δύο δεύτερους και τον γυναικείο Χορό σε 

άντρες ηθοποιούς ακολουθώντας την αρχαιοελληνική παράδοση, όταν αποκλειστικά άντρες ερμήνευαν τους γυναικείους ρόλους, αλλά και επιδιώκοντας να ενσωματώσει τη γυναικεία σκέψη και τα γυναικεία παθήματα και βάσανα σε σώματα αντρών. Δεν είναι πρωτοφανή αυτά, ξαναέγιναν. Αλλά το θέμα είναι πώς θα ενσωματώσεις τα συγκεκριμένα ευρήματα στην παράστασή σου. Η Μαρία Πρωτόπαππα δεν ζήτησε από τους άντρες 

ηθοποιούς της να «παίξουν τις γυναίκες». Είναι άντρες που φέρουν τους γυναικείους ρόλους, χωρίς καν να τονίζεται, παρά ανεπαισθήτως, η γυναικεία φύση τους με τα κοστούμια τους. Και η παράσταση, με τις επεμβάσεις αυτές, χωρίς να αποδομήσει ή να «εκμοντερνίσει» το έργο, το φέρνει κοντά μας και το κάνει σύγχρονο. Η Μαρία Πρωτόπαππα έχει συλλάβει τις ποιητικές διαστάσεις του και με τους συνεργάτες της τις έχει αναδείξει. Πρώτα με τον Χορό. Οι έξι ηθοποιοί (Δημήτρης Γεωργιάδης, Νώντας Δαμόπουλος, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος, Κωνσταντίνος Πασσάς, Γιώργος Φασουλάς), ο ένας καλύτερος από τον άλλο, έξοχα οδηγημένοι, με την κίνηση που τους έχει διδάξει ο Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου και τη φωνητική δραματουργία και διδασκαλία της Άννας Παγκάλου, συνθέτουν ένα εξαιρετικό σεξτέτο που

πλαισιώνει ενεργά την παράσταση και την εκτοξεύει: υπογραμμίζουν, εκφράζουν, συμμετέχουν. Το σκηνικό του διευθυντή φωτισμών Σάκη Μπιρμπίλη, ο οποίος έχει ανοιχτεί και στη σκηνογραφία -αυτό το ψηφιδωτό δάπεδο του Ιερού της Θέτιδας με τις τριγύρω άτακτα σκορπισμένες ψηφίδες που εκφράζουν την έλλειψη της κανονικότητας και την αναστάτωση που επικρατεί στο δράμα-, φωτισμένο έξοχα από τον ίδιο, τα υπέροχα κοστούμια της πολύ ταλαντούχας Βάνας Γιαννούλα -αυτές οι υπεράνω φύλου λιτές μονοχρωμίες- αλλά και οι μουσικές του Λόλεκ εξυπηρετούν απόλυτα και αναδεικνύουν μία παράσταση λιτή, δωρική. Οι ηθοποιοί, βέβαια, φέρουν χειλόφωνα και οι εντάσεις συχνά είναι πέραν του μέσου όρου (σχεδιασμός ήχου Νικόλας Καζάζης), πράγμα που πάντα με ενοχλεί αλλά ελάτε που αυτή τη φορά μου φάνηκε απαραίτητο!

Οι αντηχήσεις στους βράχους του νταμαριού του Βύρωνα έδιναν μία απόκοσμη, τρομακτική αίσθηση. Η άποψη υποστηρίζεται θερμά από τους ηθοποιούς. Ο Αργύρης Ξάφης δίνει διακριτικά, με έμφαση στο λόγο, μία Ανδρομάχη τρυφερή, συγκινητική αλλά και δυνατή και αποφασιστική. Η Ερμιόνη του Τάσου Λέκκα συναρπάζει. Και στο πρώτο επεισόδιο, με την αργή είσοδο 

και το πέρασμά της, τυλιγμένος στα λευκά πέπλα της, και στο τελευταίο, με τον παροξυσμό της από το τρόμο για τα επίχειρα που πιστεύει ότι θα λάβει από τον Νεοπτόλεμο, όταν γυρίσει και μάθει ότι σχεδίαζε το φόνο της Ανδρομάχης. Ο Πηλέας του Δημήτρη Πιατά έχει τη σοφία του γέροντα πια ήρωα αλλά, προς, στο τέλος λίγο υπερβάλλει, προφανώς για να κερδίσει το κοινό. Ο Γιάννης Νταλιάνης παίζει τον αδίστακτο και γελοίο Μενέλαο με την ειρωνεία που αρμόζει στο ρόλο. Η Στέλλα Γκίκα, ανάλογα διδαγμένη, δίνει καθόλου «θεϊκά» αλλά εντελώς ανθρώπινα, με θεία απλότητα, όπως ταιριάζει στο πνεύμα της παράστασης, την Θέτιδα. Από τον Χορό βγαίνουν για να ερμηνεύσουν -όλοι πολύ καλά- τον Ορέστη ο Δημήτρης Μαμιός, την Θεράπαινα ο Δημήτρης Γεωργιάδης, την Τροφό ο Κωνσταντίνος Πασσάς, τον Αγγελιοφόρο ο Γιάννης Μάνθος και τον -χωρίς κείμενο- Νεοπτόλεμο που χορεύει αρμονικά και πειστικότατα, στη διάρκεια της αφήγησης του Αγγελιοφόρου για τη δολοφονία του που πραγματοποιήθηκε 

στους Δελφούς, εικονοποιώντας την, ο Νώντας Δαμόπουλος. Η ίδια η Μαρία Πρωτόπαππα έχει αρκεστεί στον πρόσθετο ρόλο της Γυναίκας. Κορμοστασιά δωρική, στητή, λυγερή, κίνηση καρφωμένη στη γη, λόγος υπέροχος, εκ βαθέων, με συγκίνηση εσωτερική, συμπαντική, αποδεικνύει, χωρίς πολλά-πολλά, το μέγεθος και το κύρος της -μία από τις σπουδαίες ηθοποιούς που διαθέτουμε. Δυνατό το εύρημα με το πτώμα του Μενέλαου να εικονοποιείται με ένα ρούχο του -«πουκάμισο αδειανό»...-που φέρνουν από τους Δελφούς και πάνω του θρηνεί ο Πηλέας. Όσο για το εύρημα με το παιδάκι -τον Μολοσσό- να υποκαθίσταται από ένα ζευγάρι παιδικά παπουτσάκια, που ο Μενέλαος, όταν αποτυγχάνει ο εκβιασμός του προς την 

Ανδρομάχη, τα κλωτσάει, ενώ, στο τέλος, η Γυναίκα τα αρπάζει στην αγκαλιά της και φεύγει τρέχοντας, απομακρύνοντας τη νέα γενιά από τα αποτρόπαια τεκταινόμενα του περίγυρού της και των προηγούμενων γενιών, συ-γκλο-νι-στι-κό. Μία εξαιρετική παράσταση άψογων ρυθμών της Μαρίας Πρωτόπαππα, η επόμενη στην αρχαία τραγωδία, μετά την επίσης έξοχη «Αντιγόνη» που ανέβασε  στο «Υπόγειο» του «Θεάτρου Τέχνης», τη σεζόν 2021/2022 και επανέλαβε την επόμενη, η οποία πιστεύω πως πρέπει να ξαναπαιχτεί. Δείτε την! (Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή).

(Με πολλά ενδιαφέροντα κείμενα, το έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιμέλεια Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, φιλολογική επιμέλεια Νατάσα Καραδήμα).

Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη», «Θεάτρου Τέχνη» Ε.Ε., Φεστιβάλ «Στη Σκιά των Βράχων», 10 Σεπτεμβρίου 2025.