Στο Φτερό / Οδυσσέα εις Άδου κάθοδος ή Φωτερά σκοτάδια

 

«Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα, κείμενο (Όμηρος, Ψυχουντάκης) των Γιάννη Αγγελάκα-Θεοδώρας Καπράλου / Σκηνοθεσία: Χρήστος Παπαδόπουλος 

 

Ο ακόμη περιπλανώμενος Οδυσσέας επιδιώκει να συναντήσει τον νεκρό πια μάντη Τειρεσία που να του φανερώσει τι τον περιμένει με τους συντρόφους του ώσπου να φτάσουν στην ποθητή Ιθάκη τους. Η μάγισσα Κίρκη, που κοντά της βρίσκονται εδώ και κάποιο διάστημα, τον συμβουλεύει πώς θα φτάσει στον Άδη και τι πρέπει να κάνει εκεί για να πετύχει το σκοπό του. Ο Οδυσσέας και οι

άνθρωποί του φτάνουν με το πλοίο τους στη χώρα των Κιμμερίων. Μία χώρα ανήλιαγη: εκεί είναι ο Άδης. Ο Οδυσσέας προσφέρει χοές και κάνει θυσία -οι φίλοι του σφάζουν τα κριάρια που έχουν φέρει μαζί τους. Οι ψυχές που πλησιάζουν μόλις πιουν από το αίμα των σφάγιων θα αναγνωρίζουν τον Οδυσσέα. Μέσα στο ζόφο, στα σκοτάδια, στο έρεβος, πρώτον συναντάει τον Ελπήνορα, από τους συντρόφους του, που όταν σκοτώθηκε στο νησί της Κίρκης αμέλησαν και δεν κατάφεραν να τον θάψουν και ο οποίος του ζητάει, όταν γυρίσουν, να το κάνουν. Συναντάει, όντως, τον 

Τειρεσία που του προμαντεύει και τις άλλες ταλαιπωρίες που τον περιμένουν μέχρι την Ιθάκη αλλά και όταν φτάσει στην Ιθάκη, συναντάει τη μητέρα του Αμφίκλεια η οποία έχει πεθάνει από τον καημό της που ο Οδυσσέας δεν γύρισε, συναντάει τον Αγαμέμνονα που του φανερώνει πως τον σκότωσε η γυναίκα του, η Κλυταιμνήστρα, μαζί με τον εραστή της Αίγισθο, όταν γύρισε στις Μυκήνες, συναντάει τον Αχιλλέα που τον ρωτάει για το γιο του τον Νεοπτόλεμο και 

χαίρεται όταν ακούει καλά νέα, συναντάει τον Αίαντα ο οποίος δεν του μιλάει, πάντα οργισμένος μαζί του για τα όπλα του Αχιλλέα που του τα πήρε ο Οδυσσέας με δόλο, βλέπει από μακριά τον Τιτυό, τον Τάνταλο, τον Σίσυφο που βασανίζονται τιμωρημένοι για τα αμαρτήματά τους... Και τρομαγμένος, αγριεμένος από την εμπειρία γυρίζει με τους συντρόφους του στο πλοίο τους

-γυρίζει στο φως. Αυτή είναι η ραψωδία λ -η «Νέκυια». Μία από τις συγκλονιστικότερες σελίδες της «Οδύσσειας» του Ομήρου, που προξενεί δέος. Την απόκοσμη «Νέκυια» συνέλαβε την ιδέα να παρουσιάσει στη σκηνή ο αναγεννησιακός, πολυτάλαντος -συνθέτης, τραγουδοποιός, τραγουδιστής, μουσικός παραγωγός, ποιητής, συγγραφέας, ηθοποιός...- Γιάννης Αγγελάκας ο οποίος έχει και την καλλιτεχνική επιμέλεια. Σε μία παράσταση που θα τη χαρακτήριζα μουσικού θεάτρου -«Οδύσσεια με πλήκτρα, φωνές και μουσικό 

πριόνι» τη χαρακτηρίζουν οι ίδιοι οι συντελεστές. Με την Θεοδώρα Καπράλου, που είχε και τη δραματουργική επιμέλεια, διάλεξαν την έμμετρη, σε ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο και στην κρητική διάλεκτο μετάφραση από τα αρχαία ελληνικά της «Οδύσσειας», μετάφραση που παραπέμπει στα   

κρητικά έπη, από τον απόφοιτο δημοτικού σχολείου, βοσκό και μαχητή της Αντίστασης στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου Γεώργιο Ψυχουντάκη -αδιανόητο επίτευγμα!- , μία μετάφραση άμεση, με αβίαστη φυσικότητα, λαϊκή με την καλύτερη του όρου έννοια, και σ’ αυτή στήριξαν την ελεύθερη διασκευή και τους στίχους τους. Στο εξαίρετο τελικό κείμενο που έχουν παραδώσει οφείλεται, κατά ένα μεγάλο μέρος, η επιτυχία -το λέω εξαρχής- της παράστασης. Ο Γιάννης Αγγελάκας έχει γράψει υποβλητική μουσική που σαν

να ανασύρεται από τα σπλάχνα του κειμένου, την οποία ενορχήστρωσε με τον Ηλία Μπαγλάνη ενώ πρόσθετη μουσική έγραψε και ο Coti K. Οι μουσικές εκτελούνται άψογα επί σκηνής από δύο μουσικούς και τα φωνητικά από ένα γυναικείο κουαρτέτο. Αυτά έχει συντονίσει εξαιρετικά με τη σκηνοθεσία του ο Χρήστος Παπαδόπουλος, σε συνεργασία με την Κλειώ Μπομπότη για τα σκηνικά και την Ελευθερία Αράπογλου στην επιμέλεια των κοστουμιών. Μέσα σε ένα έρεβος που δημιουργεί δέος και όπου οι φιγούρες είναι δυσδιάκριτες

-γεννιούνται από το σκοτάδι. Ένα έρεβος που, για καλή τύχη της παράστασης -άλλο ένα λιθαράκι πολύ γερό όμως-, το φώτισε με τους φωτισμούς που σχεδίασε η Ελίζα Αλεξανδροπούλου. Πώς φωτίζονται τα ερέβη; Εδώ με μαγικό τρόπο: δέσμες κάθετες, πλάγιες, σημεία που εντοπίζονται, φως που φωτίζει τα σκοτάδια χωρίς να τα διαλύει. Πραγματικά πρόκειται για μία ευτυχή συγκυρία συντελεστών, που προσφέρει τα μέγιστα στο αποτέλεσμα. Φυσικά η «Νέκυια» δεν θα ήταν η ίδια αν δεν υπήρχαν οι φωνές της Όλιας Λαζαρίδου και του ίδιου του Γιάννη Αγγελάκα ως αφηγητών. Η «απαγγελία» τους ποτέ δε γίνεται απαγγελία, ποτέ δεν γίνεται θεατρινισμός αλλά ανασύρει, λέξη

τη λέξη, και χρωματίζει, επιβλητικά αλλά χωρίς ίχνος στόμφου, τα νοήματα συνεπαίρνοντας και καθηλώνοντας. Ειδικά η Όλια Λαζαρίδου, με την πείρα που διαθέτει, μου δημιούργησε συνειρμούς με μία άλλη, ανάλογη, αξέχαστη δουλειά, το «Ηχώ στο χάος», ένα πορτρέτο της Μαρίας Πολυδούρη, που είχε κάνει με μουσικές του Κωνσταντίνου Βήτα, τότε, και σε σκηνοθεσία Βαρβάρας Μαυρομάτη, στο ΔΗΠΕΘΕ Βόλου, το 1997. Δείτε την «Νέκυια». Πιστεύω ότι θα σας κατακτήσει (Φωτογραφίες: Πηνελόπη Γερασίμου).

 

(Έντυπο πρόγραμμα της παράστασης -επιτέλους, έντυπο πρόγραμμα από την «Στέγη»!-, μία έξοχη έκδοση -επιμέλεια Χριστίνα Κοσμόγλου, σύμβουλοι Ιλειάνα Δημάδη, Βάσω Βασιλάτου, καλλιτεχνική διεύθυνση Χρήστος Σαρρής- με το κείμενο της παράστασης. Η μετάφραση της «Οδύσσειας από τον Γεώργιο Ψυχουντάκη κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [1979]).

 

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση / Κεντρική Σκηνή, 28 Δεκεμβρίου 2023.