Tip: «Ζ»

Όταν το παρακράτος τραγουδάει...

Ένα εγχείρημα δύσκολο όσο δεν παίρνει: να μεταφέρεις στη σκηνή, και μάλιστα ως μουσικό θέατρο, το «Ζ» (1966) του Βασίλη Βασιλικού. Η σκοτεινή έως βρομερή υπόθεση της δολοφονικής επίθεσης με τρίκυκλο, στις 22 Μαΐου 1963, κατά του τότε συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ βουλευτή, γιατρού και από τους επικεφαλής του Κινήματος για την Ειρήνη, Γρηγόρη Λαμπράκη,

που κατέληξε με το θάνατό του στις 27 Μαΐου, υπόθεση η οποία φωτίστηκε, όσο ήταν δυνατόν, από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες του δεξιόστροφου, μετεμφυλιακού κράτους και των οργάνων του, συνεπικουρουμένων από παρακρατικά λουλούδια… -ανάμεσά

τους πολλά κοινωνικά κατακάθια-, να τη συγκαλύψουν, πολύπτυχη, πολύπλοκη, πολυπλόκαμη, όπως καταγράφηκε σ’ αυτό το «φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος», καθώς ο ίδιος ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει, γραμμένο εν θερμώ μέσα στη δίνη των γεγονότων που ακολούθησαν τη δολοφονία -και που

επηρέασαν έως και σημάδεψαν τη σύγχρονη ελληνική ιστορία-, ίσως όχι «αντικειμενικό» αλλά σίγουρα με την αλήθεια στην ψίχα του, επηρεασμένο, ως προς τον τρόπο γραφής, από το non-fiction novel «Εν ψυχρώ» του Αμερικανού Τρούμαν Καπότι, χωρίς τα πραγματικά ονόματα των ηρώων στους οποίους ο Βασιλικός δίνει παρανόμια (ο Λαμπράκης είναι ο Ζ), έχει μετασχηματιστεί από τον Μηνά Μπορμπουδάκη σε «όπερα» -αν και θεωρώ λάθος το χαρακτηρισμό, πρόκειται, όπως άλλωστε, ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει σε συνέντευξή του στο πρόγραμμα της παράστασης, για 

σύγχρονο μουσικό θέατρο με τη σημασία που του δίνει η σύγχρονη μουσική- η οποία, με τον τίτλο «Ζ», παρουσιάζεται από την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το ΚΠΙΣΝ. Η μουσική ως «χαλί» -ήχοι, «θόρυβοι»…-, το τραγούδι και η πρόζα ισορροπούν σε μία σύνθεση που το λιμπρέτο της υπογράφει ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης -ένα κείμενο σφιχτοδεμένο, αντλημένο από το μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού αλλά και με ποιητικές παρεμβάσεις ή και κωμικές σκηνές που διεμβολίζουν, 

«υπονομεύουν» την πολιτική υφή του και το καθιστούν πιο άμεσο, πιο ανθρώπινο. Πάνω στο λιμπρέτο αυτό ο Μηνάς Μπορμπουδάκης έχει συνθέσει, ακολουθώντας σύγχρονα μουσικά ιδιώματα, ένα εξαίρετο, υποβλητικό, εκφραστικότατο, καλά σφιγμένο, λιτότατο, καθαρό, χωρίς τερτίπια κομμάτι μουσικού θεάτρου, που έχει την ικανότητα, χωρίς να καταφεύγει σε ευκολίες, να γίνεται αποδεκτό και από αυτιά μη ασκημένα στη σύγχρονη μουσική. Η Κατερίνα Ευαγγελάτου ακολούθησε σεβαστικά, 

σχολαστικά παρτιτούρα και λιμπρέτο: έχει στήσει, με τη βοήθεια, του εξαίρετου στη λιτότητά του, άψογα φωτισμένου από τον Σίμο Σαρκετζή, σκηνικού της Εύας Μανιδάκη -υπέροχη η ιδέα των σκορπισμένων στο δάπεδο κόκκινων λουλουδιών που δεν έχουν την ευκολία να είναι γαρύφαλλα…- και των ανάλογων, σε γαιώδη χρώματα, κοστουμιών της Βασιλικής Σύρμα, μία αυστηρή, μετρημένη, 

αφαιρετική -τη σκηνή της δολοφονικής επίθεσης, ομολογώ, βέβαια, πως θα την ήθελα λίγο πιο «συγκεκριμένη» χωρίς να εννοώ ότι θα ήθελα τρίκυκλο επί σκηνής…-, χωρίς εντυπωσιασμούς και σκηνοθετισμούς, χωρίς εύκολες συγκινήσεις, αργά κινημένη, σχεδόν στιλιζαρισμένη, σχεδόν τελετουργική -κάτι σαν ρέκβιεμ in memoriam-, «ψυχρή», «γκρίζα» παράσταση. Το μουσικό σύνολο Ergon Ensemble, με το συνθέτη Μηνά Μπορμπουδάκη στο πόντιουμ, οδηγεί ιδανικά το μουσικό αποτέλεσμα. Ιδεώδης Z, ακριβέστατος -φιγούρα, κίνηση,  εκφορά του λόγου, ερμηνεία...-

ο ηθοποιός Δημήτρης Παπανικολάου. Γύρω του, οι λυρικοί Τζίνα Φωτεινοπούλου, Γιάννης Γιαννίσης, Αρκάδιος Ρακόπουλος, Χρήστος Κεχρής, Βαγγέλης Μανιάτης, Διονύσης Τσαντίνης, Γιώργος Παπαδημητρίου, Βασίλης Δημακόπουλος, Μιχάλης Κατσούλης, Ιωάννης Κάβουρας, Διαμάντη Κριτσωτάκη και Βασιλικη Κατσουπάκη κάνουν ό,τι μπορούν, ικανοί, οι περισσότεροι, φωνητικά, ορισμένοι με υποκριτικές αδυναμίες ή υπερβολές που δεν τις ελέγχει πάντα η σκηνοθεσία αλλά δεν αλλοιώνουν το αποτέλεσμα.

Ειδική μνεία: η ηθοποιός Ειρήνη Λαμπράκη, εγγονή στη ζωή του «Ζ», πέραν του ονόματος που κομίζει επί σκηνής ως συγκινητικό «κλείσιμο ματιού», αν και στους «βοηθητικούς» ρόλους, αν και βουβή ως Γραμματέας του Ανακριτή, εκτός από τη δυνατή παρουσία της -ένα πρόσωπο σαν από φαγιούμ- δίνει ένα απρόσμενο στίγμα με τη σιωπηλή αλλά τόσο ενεργή συμμετοχή της στα δρώμενα, χωρίς ούτε στιγμή να ξεπερνάει το όριο. Μία παράσταση που η Λυρική πρέπει να κρατήσει στο ρεπερτόριό της. Και που ανεπιφύλακτα θα σας συνιστούσα να δείτε (Φωτογραφίες: Σταύρος Χαμπάκης).