Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2013. Β΄: Τους λένε «κούτσου» και τους δολοφονούν

Θεσσαλονίκη, Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ 2013 και το δεύτερο διήμερό μου.

Κυριακή 17 αρχίζω στο Ολύμπιον με «Πάολο ο καπνοδοχοκαθαριστής» του Μπρουνό Σουινάρ (Καναδάς, Πρόγραμμα «Πορτρέτα: Ανθρώπινες διαδρομές»). Ιδιαίτερα πρωτότυπο θέμα _ η δουλειά ενός καπνοδοχοκαθαριστή του Κεμπέκ _, αποκαλύπτει ένα επάγγελμα με συντεχνία, με ημίψηλα και με κανόνες αλλά ο σκηνοθέτης που αποπειράται να διευρύνει το θέμα του μέσα από την προσωπική ζωή του ήρωά του, αν και έχει ποιητική ματιά, δεν πετυχαίνει διάνα. 

Στην ίδια αίθουσα ο Τζον Άπελ με την ταινία του «Στο λάθος μέρος, τη λάθος στιγμή» (Ολανδία, Πρόγραμμα «Μικρές Αφηγήσεις») στήνει σε γερές βάσεις το δικό του θέμα: κοιτάζει τη βομβιστική επίθεση στην  καρδιά του Όσλο και τις παράλληλες, εν ψυχρώ εκτελέσεις στο νορβηγικό νησί Ουτόγια, που οργάνωσε ο Άντερς Μπρέιβικ και που στοίχισαν τη ζωή 77, νέων κυρίως, ανθρώπων, μέσα από το πρίσμα της μοίρας. Ακολουθώντας τα βήματα μερικών από τους τυχερούς  επιζήσαντες ή μιλώντας με τους ανθρώπους κάποιων από τα παιδιά που χάθηκαν, από την  Νορβηγία μέχρι την Γεωργία, ο Άπελ μιλάει για το τυχαίο μ’ έναν τρόπο απλό, χωρίς να χάνει το μέτρο, συγκινώντας βαθιά. Το τελευταίο πλάνο, με την είσοδο του δολοφόνου στην αίθουσα του δικαστηρίου και τα πρόσωπα ορισμένων από τους συγγενείς που προηγουμένως μας μιλούσαν, συγκλονιστικό φινάλε _ όλα τα λεφτά. Ακριβώς γιατί είναι φευγαλέο.

Σ’ ένα διαφορετικό κλίμα με βάζουν (Αίθουσα «Τζων Κασσαβέτης») τα «Όνειρα γλυκά» των Ρομπ Φρούκτμαν και Λίσα Φρούκτμαν (ΗΠΑ, Πρόγραμμα «Όψεις του Κόσμου»). Η ανατριχιαστική γενοκτονία του 1994 στην Ρουάντα δεν είναι δυνατόν να αποσιωπηθεί αλλά η συλλογική προσπάθεια που ξεκινούν οι ρουαντέζες γυναίκες του συγκροτήματος κρουστών «Ινγκόμα Νσια» _ γυναίκες που προέρχονται και από τις δύο παρατάξεις του Εμφύλιου _ να ανοίξουν, με τον τίτλο «Ινγκόζι Νζίζα» _ ήτοι «Όνειρα Γλυκά» _, το πρώτο παγωτατζίδικο στην πόλη τους, πείθοντας τους συμπολίτες τους να μάθουν να γεύονται κάτι που τους ήταν άγνωστο, είναι μια νότα αισιοδοξίας, χαράς, δημιουργικότητας και ελπίδας για ένα μέλλον λιγότερο ζοφερό.

Καθαρή Δευτέρα 18 Μαρτίου, τελευταία μου μέρα στο Φεστιβάλ. Στην Αίθουσα «Τώνια Μαρκετάκη» σε κοινό πρόγραμμα δυο ταινίες από το «Ελληνικό Πανόραμα»: Η Κλεώνη Φλέσσα φιλοτεχνεί στο «Ες αύριον τα σπουδαία: Δημήτρης Καρατζάς» το πορτρέτο του νεαρού ανερχόμενου σκηνοθέτη του θεάτρου μάλλον τυπικά και τηλεοπτικά _ για την τηλέοραση προορίζεται άλλωστε _, χωρίς να παρέμβει στην υπερβολική αυτοπεποίθησή του που αναδύεται και που αγγίζει τα όρια της έπαρσης. 

Ενώ στο «Black Box» ο Γεράσιμος Ρήγας μοιάζει να εκτελεί επιμελώς παραγγελία της Κρατικής Σχολής Ορχηστρικής Τέχνης με μόνο σκοπό να προβάλει τη δραστηριότητά της και συγκεκριμένα την ετήσια διοργάνωσή της «Ανοιχτό Στούντιο» που πραγματοποίησαν οι σπουδαστές της το 2012. Απογοητευτικές οι συνεντεύξεις με τους σπουδαστές που δεν έχουν τίποτα το ουσιώδες να πουν, θα προκαλούσαν ανυπόφορη πλήξη _ και λόγω διάρκειας _ εάν δεν έσπαζαν με κάποιες _ όχι όλες… _ ενδιαφέρουσες χορογραφίες. 

Στην Αίθουσα «Φρίντα Λιάππα» θα δω πρώτα «Τα λουλούδια της οικογένειάς μου». Ο Χουάν Ιγνάσιο Φερνάντες Χόπε (Ουρουγουάη, Πρόγραμμα «Μικρές Αφηγήσεις») δεν κερδίζει τις εντυπώσεις με τις κινηματογραφικές αρετές του αλλά με το θέμα του. Η μητέρα του και η σχεδόν εκατόχρονη γιαγιά του, οι προστριβές τους, το παλιό σπίτι, τα λουλούδια στο μπαλκόνι, το περιστέρι που γεννάει σε μια γλάστρα… κινημογραφούνται με μια ανθρωπιά συγκινητική.

Και κατόπιν έρχεται η πιο δυνατή στιγμή που έζησα στο Φεστιβάλ να κλείσει το τετραήμερό μου εκεί: «Λέγε με κούτσου». Η Κάθριν Φέρφαξ Ράιτ και η Μάλικα Ζουχάλι _Γουόρολ (ΗΠΑ, Πρόγραμμα «Ανθρώπινα Δικαιώματα») ακολουθούν τους ελάχιστους ομοφυλόφιλους ακτιβιστές της Ουγκάντα, που όχι μόνον τολμούν να εκφραστούν, εν μέσω της γενικής χλεύης, δημόσια σε μια χώρα όπου, όπως σε όλη της Αφρική, η ομοφυλοφιλία είναι κατάρα αλλά αγωνίζονται με κάθε μέσο να μην περάσει ένας νόμος που ετοιμάζεται και που θα τιμωρεί με ισόβια το «αδίκημα». Ενώ κάνουν κάποια επιτυχημένα βήματα με συμπαραστάτη έναν επίσκοπο που δεν είναι ομοφυλόφιλος και ο οποίος παύεται από την ντόπια Εκκλησία και ενώ τα γυρίσματα τρέχουν η δολοφονία του επικεφαλής τους Ντέιβιντ Κάτο έρχεται να τους παγώσει όλους. Και να σοκάρει την υφήλιο. 

Οι εναπομείναντες όμως συνεχίζουν τον αγώνα. Το όμορφο, διαρκώς «γελαστό» παιδί - αρχισυντάκτης μιάς ρυπαρής κίτρινης φυλλάδας η οποία «ξεμπροστιάζει» τους ομοφυλόφιλους και προτρέπει «κρεμάστε τους», που γελάει, καθώς δίνει τις συνεντεύξεις του στις ντοκιμαντερίστες με ένα μείγμα αλητείας και θράσους, ακόμα και μετά τη δολοφονία, χαράζεται στη μνήμη σαν μια αποτρόπαιη φιγούρα. Ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ.

Αφήνω το Φεστιβάλ με μερικές ανεξάλειπτες εντυπώσεις, Στα φεστιβάλ πάντα νοιώθω σαν να κάνω ένα μεγάλο, πολύχρωμο ταξίδι.